Jak może wyglądać społeczeństwo post-scarcity?

Zobacz również

Strona głównaZiemia i kosmosRóżneJak może wyglądać społeczeństwo post-scarcity?

Post-scarcity to wizja społeczeństwa, w którym nie ma już żadnego niedoboru podstawowych dóbr. Ale czy takie społeczeństwo przetrwa?

Cała historia świata składa się z wojen toczonych w imię poszerzania władzy, religii, ideologii czy z powodów ekonomicznych, w tym zasobów. Współczesność dobitnie przypomina nam o tym. Istotnie niedostatek środków do życia jest jednym z powodów zarówno wojen, jak i otaczającej nas biedy. Co więc mogłaby zrobić ludzkość, aby zarówno bieda, jak i wszystkie wojny dobiegły końca? Czy wizja społeczeństwa post-scarcity stanowi najlepsze remedium na wszystkie bolączki tego świata?

Post-scarcity – definicja, pozytywy i negatywy

Post-scarcity (z ang. scarcity czyli niedobór, niedostatek) to utopijna wizja społeczeństwa, które pokonało ekonomiczną barierę stawianą przez ograniczone zasoby naszej planety. Innymi słowy, w takim społeczeństwie udało się zapewnić przetrwanie każdego obywatela dzięki powszechnej dostępności dóbr potrzebnych do życia: żywności, wody pitnej, odzieży, schronienia itd. I są to rzeczy bardzo tanie lub nawet darmowe. Ludzie żyjący w takim społeczeństwie już nie będą musieli martwić się o to, co włożą do garnka. Mogą wtedy zająć się innymi rzeczami1. Bardzo kusząca wizja, nieprawdaż?

Obecnie nie żyjemy jeszcze w warunkach post-scarcity, wciąż za wszystko musimy płacić czasem niemałe pieniądze. Na tym polega kapitalizm. Ale rozległa produkcja oraz skomplikowana logistyka i sieci dostaw sprawiają, że zazwyczaj wszystko, czego potrzebujemy, jest dostępne w sklepach (inna sprawa, czy taki stan rzeczy uda się nam utrzymać w nieskończoność). Koncepcja post-scarcity wymaga natomiast porzucenia lub przynajmniej poważnej modyfikacji kapitalizmu i zastosowania jakiejś formy techno-socjalizmu2. Jakie mogłyby być skutki takiego systemu?

Lenistwo i dekadencja

Jednym z nich byłoby duże bezrobocie – czy może raczej brak pożytecznego zajęcia. Gdy nie musimy pracować, aby przetrwać, to praca już nie ma tej samej mocy przyciągania. Równie dobrze można zostać bezrobotnym i celowo żyć z zasiłku. A futuryści głoszą, że społeczeństwo post-scarcity może zostać zbudowane na automatyzacji i sztucznej inteligencji3. Wielu ludzi w ogóle nie musiałoby już pracować. Mogliby jedynie żyć z zasiłku lub dzięki dochodowi gwarantowanemu – o ile pieniądze będą jeszcze potrzebne4.

Co więc będziemy robić, gdy wielu z nas nie będzie już pracować? Poświęcimy się jakimś innym zajęciom? Optymiści uważają, że będą to pewne pożyteczne zajęcia, jak nauka lub sztuka (na takiej wizji zbudowane jest całe uniwersum Star Trek). Ale niestety nie doceniają naszej ludzkiej natury. Najprawdopodobniej większość ludzi będzie się po prostu zajmować rozrywką medialną. Dzisiaj w dobie smartfonów, mediów społecznościowych i platform streamingowych jest to coś znaczącego, jest to bowiem najłatwiejszy sposób spędzania wolnego czasu5. Istnieje zatem ryzyko zaprzestania wielu aktywności fizycznych i umysłowych (co w przesadzony sposób ukazuje inny film o tytule Idiokracja).

173. post-scarcity-1
Zdj. 1. Społeczeństwo post-scarcity może sprawić, że ludzie będą zajmować się uzależniającymi przyjemnościami. © Źródło: Canva.

Wzrost postaw roszczeniowych

Jest to także sytuacja, w której jednostka całkowicie oddaje swoje życie w ręce innych ludzi, państwa czy innej organizacji. Gdy coś pójdzie nie tak, może wtedy łatwo obwinić kogoś innego za swoje problemy. Przestaje myśleć za siebie. Mawia się ponadto, że apetyt rośnie w miarę jedzenia. Im więcej dostajemy, tym więcej zaczynamy wymagać i dotyczy to coraz mniej ważnych rzeczy. Niestety życie w dostatku w otoczeniu rozrywki często rodzi w nas postawę roszczeniową, którą chyba najlepiej określa hasło „chleba i igrzysk!”.

Co jednak najważniejsze, życie w społeczeństwie post-scarcity nie nauczy nas samodyscypliny ani pokory. Innymi słowy, takie społeczeństwo nie byłoby dobre dla budowania charakteru i hartu ducha. Tam gdzie znika niedostatek, nie ma już naturalnej potrzeby dbania o samodyscyplinę. Prawo państwowe wciąż może funkcjonować, ale w warunkach post-scarcity jest to w zasadzie jedyne, co utrzymuje społeczeństwo w ryzach. Z czasem degradacja moralności może doprowadzić do jego upadku.

Post-scarcity znane już w starożytności

Okazuje się, że nawet Pismo Święte ma co nieco do powiedzenia na temat braku niedoboru. Biblia opisuje kilka przykładów społeczeństw, które były bliskie etapu post-scarcity lub może nawet je osiągnęły na miarę możliwości w czasach starożytnych.

Pierwszym było globalne społeczeństwo istniejące przed potopem Noego. Księga Rodzaju mówi co prawda, że Adam i Ewa oraz ich potomkowie musieli pracować na roli, aby się utrzymać. Ale przyroda przedpotopowa była znacznie wyższej jakości niż po potopie. Częściowo rajskie warunki sprawiły, że każde kolejne pokolenie, zamiast dziękować Bogu, czciło siły przyrody i odrzucało Boże zasady współżycia społecznego. Skutkiem tego było ogromne zepsucie moralne człowieka i przyrody, co doprowadziło Boga do zesłania potopu6.

Drugim społeczeństwem post-scarcity w Biblii była dolina Siddim, czyli znane nam miasta Sodoma i Gomora. Dostatek pożywienia w tych miastach sprawił, że ludzie żyjący w nich już nie troszczyli się o własne przetrwanie7. Ale podobnie jak ludzie przed potopem, zamiast dziękować Bogu, całkowicie odwrócili się od Niego i skierowali się ku grzesznym rozrywkom. Co gorsza, gdy w mieście pojawili się dwaj przybysze, to chcieli użyć wobec nich okrutnej przemocy, błędnie myśląc, że nie grożą im za to żadne konsekwencje8.

Kananejczycy, Izraelici, Rzymianie…

Ten schemat powtórzył się kolejne kilka razy na obszarze Palestyny, którą Bóg nazwał krainą mlekiem i miodem płynącą9. Najpierw byli to Kananejczycy, o których Biblia mówi, że uprawiali prostytucję sakralną i składali własne dzieci w ofierze bożkom przyrody10. Bóg nakazał Izraelitom zniszczyć całą tę kulturę, ale nie zniknęła całkiem. Sami Izraelici raz odchodzili od Boga, a potem do Niego wracali. Prawdziwe prosperity zaczęło się za króla Salomona. Jednak jego panowanie zapoczątkowało wielką moralną zgubę całego narodu izraelskiego, który później trwale wrócił do bałwochwalstwa aż do najazdu Babilończyków na początku VI wieku p.n.e.

173. post-scarcity-2
Zdj. 2. Post-scarcity – starożytne społeczeństwa upadły m.in. z powodu uzależnienia od dostatku i luksusów. © Źródło: Canva.

Również w świeckiej historii mamy przynajmniej jeden przykład mocarstwa, które upadło m.in. z powodu dekadencji i rosnącej chciwości. Cesarstwo rzymskie było jednym z największych imperiów w historii świata, ale i ono nie było odporne na problemy wewnętrzne i zewnętrzne. Późny okres cesarstwa charakteryzował się licznymi kryzysami (pojawiły się jeszcze przed legalizacją chrześcijaństwa). W ich wyniku bogate elity imperium oderwane od tradycji militarnych i codzienności obywateli pozwalały sobie na coraz bardziej wystawne życie kosztem biedoty. Ostatecznie nie potrafili już uratować imperium przed rozpadem11.

A dzisiaj? Jezus Chrystus rzekł: A jak było za dni Noego, tak będzie z przyjściem Syna Człowieczego (Ewangelia według Mateusza 24,37). Niestety wyżej zarysowany schemat powtarza się obecnie w czasach współczesnych. Im społeczeństwo bogatsze, tym bardziej zeświecczone, ponieważ kto potrzebuje Boga, gdy mu się dobrze powodzi? A skoro „pozbyliśmy się Boga” (jak skonstatował niemiecki filozof Friedrich Nietzsche), to możemy robić, co chcemy. I o ile nie ma nic złego w samych przyjemnościach, to istnieją też takie przyjemności, które niszczą nas od środka: rozleniwiają nas fizycznie i umysłowo.

Post-scarcity stworzone przez człowieka nie będzie wieczne

Z czysto ludzkiego punktu widzenia post-scarcity to stan pożądany, bo przecież nikt z nas nie chce cierpieć braków. Ponadto wiele ludzi po prostu nie lubi wkładać wysiłku w cokolwiek. Niestety historia dobitnie pokazuje, że zapewniony dobrobyt bez włożenia odpowiedniego wysiłku z czasem odbije się negatywnie na człowieku (zwłaszcza na pokoleniach wychowanych w dostatku). Brak niedoboru sprawia, że przestajemy dyscyplinować samych siebie, podobnie zewnętrzne formy dyscypliny nie mają już tego samego skutku.

Może to dotknąć głównie elity, jak w przypadku cesarstwa rzymskiego, pozostawiając biedotę i obcych przybyszy na pastwę uczucia zawiści. Ale w prawdziwym post-scarcity dekadencja dotknie całe społeczeństwo. Ponadto przybysze z innych krajów na pewno też zechcą zamieszkać w „raju”, który zapewni im przetrwanie (a to będzie rodzić dodatkowe konflikty). Czy zatem wyjściem nie jest stworzenie społeczeństwa post-scarcity na całej Ziemi? Wtedy odejdą problemy zewnętrzne, ale wciąż pozostanie problem dekadencji, która prowadzi do rozpadu tkanki społecznej od wewnątrz.

Dlatego post-scarcity nie jest odpowiedzią na bolączki tego świata. Może nam się wydawać, że powinniśmy z całych sił wyeliminować niedostatek i wtedy wszyscy będziemy szczęśliwi. Ale jest to podejście typowo materialistyczne. Człowiek, który ma zapewniony dostatek, znajdzie sobie inny powód do walki z drugim człowiekiem. Same uczucia i emocje potrafią doprowadzić człowieka do popełnienia zbrodni, zwłaszcza gdy będą stale karmione pokarmem z niewłaściwych źródeł medialnych. A musimy sami przyznać, że treści negatywne (skandale, sensacje, fake newsy itp.) sprzedają się najlepiej12.

Co Bóg myśli o post-scarcity?

Wielu zastanawia się, dlaczego Bóg (jeśli wierzyć w Niego) nie stworzył wszystkiego idealnie tak, aby nie było cierpienia. Tymczasem Pismo Święte mówi, że On stworzył wszystko doskonałe (a dokładniej „bardzo dobre”, zgodnie z tym, co rzekł Bóg13), włącznie z człowiekiem. Na początku nie było przecież cierpienia. Ale my, ludzie, sami to zepsuliśmy. Najpierw zepsuliśmy sami siebie, jednocześnie mając dobre warunki do życia – ale to zepsuło nas jeszcze bardziej. Najwyraźniej życie w dostatku nie uczy nas dbania o nasz charakter.

Tylko życie wymagające mozolnej pracy w warunkach niedostatku uczy nas prawdziwej pokory, rozsądku, umiarkowania i samodyscypliny. Tylko takie życie uczy prawdziwej bliskości z Bogiem. On ze Swej strony zachęca nas, abyśmy w naszym życiu w pełni polegali na Nim, jednocześnie wykonując powierzone nam przez życie zadania. Tylko w ten sposób człowiek wykształci charakter, który będzie godny życia w eschatologicznym post-scarcity, znanym jako Królestwo Boże. Jak napisano: A nic nieczystego do niego nie wejdzie, ani ten, co popełnia ohydę i kłamstwo, lecz tylko zapisani w księdze życia Baranka. (Księga Objawienia 21,27).


Przypisy

  1. Exploring Post-Scarcity, National Institute of Economic and Social Research, 08.01.2024, https://www.niesr.ac.uk/blog/exploring-post-scarcity [dostęp: 25.10.2024].
  2. H. Clynch, What would a post-scarcity world look like?, Disruption Banking, https://www.disruptionbanking.com/2023/02/23/what-would-a-post-scarcity-world-look-like/ [dostęp: 25.10.2024].
  3. Ibid.
  4. Ł. Krajnik, Utopijny urok ekonomii post-scarcity, ExuMag, 25.11.2023, https://exumag.com/styl-zycia/felietony/utopijny-urok-ekonomii-post-scarcity [dostęp: 25.10.2024].
  5. A. M. Bergman, Effects of Social Media Addiction, Social Media Victims Law Center, 08.08.2024, https://socialmediavictims.org/social-media-addiction/effects/ [dostęp: 25.10.2024].
  6. Księga Rodzaju 6-7.
  7. Księga Ezechiela 16,49-50.
  8. Księga Rodzaju 19,1-26.
  9. Księga Wyjścia 3,8.
  10. Księga Powtórzonego Prawa 12,31; 23,18.
  11. A. Piganiol, The Causes of the Fall of the Roman Empire, The Journal of General Education, 5(1), 1950, s. 62–69.
  12. C. E. Robertson et al., Negativity drives online news consumption, Nature Human Behaviour, Volume 7, 16.03.2023, s. 812–822, https://www.nature.com/articles/s41562-023-01538-4 [dostęp: 25.10.2024].
  13. Księga Rodzaju 1,31.

Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.

Zobacz również

Popularne artykuły

Skip to content
facebook facebook facebook