Hiena plamista (Crocuta crocuta) zwana także hieną cętkowaną lub krokutem cętkowanym to gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny hien (Hyaeninae) w obrębie rodziny hienowatych (Hyaenidae). Gatunek ten, według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), nie jest zagrożony wyginięciem, co jest wynikiem szerokiego zasięgu występowania oraz licznej populacji szacowanej na 27.000 do 47.000 osobników. Mimo to, hiena plamista doświadcza spadków liczebności poza obszarami chronionymi, głównie z powodu utraty siedlisk i kłusownictwa.
Hiena cętkowana jest największym przedstawicielem rodziny Hyaenidae, wyróżniającym się masywną, przypominającą niedźwiedzia budową ciała, zaokrąglonymi uszami, słabiej zaznaczoną grzywą, cętkowanym futrem, a także uzębieniem przystosowanym zarówno do polowania, jak i żerowania na padlinie. Jest jedynym łożyskowcem, u którego samice posiadają pseudo-penis i brak zewnętrznego otworu sromowego.
Hiena plamista jest najbardziej towarzyska spośród wszystkich drapieżników. Tworzy największe grupy i wykazuje najbardziej skomplikowane zachowania społeczne. Pod względem wielkości grupy, struktury hierarchicznej i częstotliwości interakcji jej organizacja przypomina niektóre koczkodany, takie jak pawiany czy makaki. Jednakże, system społeczny hien plamistych opiera się na rywalizacji, a nie współpracy. Samice, które dominują nad samcami i są od nich większe, zapewniają opiekę wyłącznie swoim młodym. Społeczeństwo hien plamistych jest matriarchalne.
Krokuta cętkowana jest zwierzęciem niezwykle wszechstronnym. Jest to także najczęściej spotykany duży drapieżnik w Afryce. Wynika to częściowo z jej umiejętności adaptacji i oportunizmu; jest głównie myśliwym, ale może również żerować na padlinie, trawiąc skórę, kości i inne odpady zwierzęce. Wykazuje się ona również dużą plastycznością w zachowaniach łowieckich i żerowaniu. Poluje samotnie, lub w małych bądź dużych grupach. Podczas polowania hieny często przebiegają przez stada kopytnych, wybierając pojedyncze osobniki do ataku. Ofiara może być ścigana na długim dystansie, często kilku kilometrów z prędkością do 60 km/h.
Opis
Hiena cętkowana charakteryzuje się mocną i dobrze rozwiniętą szyją oraz przednią częścią ciała. Tylne kończyny natomiast są stosunkowo słabiej rozwinięte. Zaokrąglony kształt zadu sprawia, że atakujące ją z tyłu drapieżniki mają trudności z mocnym chwyceniem ofiary. Głowa tego zwierzęcia jest szeroka i płaska, z tępym pyskiem i szerokim nosem. W przeciwieństwie do hieny pręgowanej, uszy hieny plamistej są zaokrąglone, nie spiczaste. Każda stopa ma cztery palce, które są połączone błoną i zakończone krótkimi, tępymi pazurami. Poduszki łap są szerokie i płaskie, z nagą skórą wokół nich. Ogon hieny plamistej jest stosunkowo krótki, mierzy od 300 do 350 mm i wyglądem przypomina pompon.
Samica hieny plamistej jest znacznie większa od samca, co jest nietypowe wśród ssaków. Obie płcie posiadają parę gruczołów odbytowych, które otwierają się do wnętrza odbytu tuż przy otworze analnym. Gruczoły te produkują białą, kremową wydzielinę, która jest nakładana na źdźbła trawy przez wywinięcie odbytu. Zapach tej wydzieliny jest intensywny i przypomina zapach gotującego się taniego mydła lub spaleniznę. Jest on wyczuwalny przez ludzi nawet z kilku metrów pod wiatr.
Hiena plamista ma proporcjonalnie duże serce, które stanowi blisko 1% jej masy ciała, co zapewnia dużą wytrzymałość podczas długich pościgów. W porównaniu, serce lwa stanowi tylko 0,45-0,57% jego masy ciała.
Wymiary
Hiena plamista jest największym współczesnym przedstawicielem rodziny Hyaenidae. Dorosłe osobniki osiągają długość ciała od 95 do 165,8 cm i wysokość w kłębie od 70 do 91,5 cm. Samce hieny plamistej na terenie Serengeti ważą od 40,5 do 55 kg, podczas gdy samice od 44,5 do 63,9 kg. Hieny plamiste występujące w Zambii są zazwyczaj cięższe – samce ważą średnio 67,6 kg, a samice 69,2 kg. Notowano także wyjątkowo duże masy ciała, sięgające 81,7 kg, a nawet 90 kg.
Futro
Kolor futra hieny plamistej jest bardzo zróżnicowany i zmienia się wraz z wiekiem zwierzęcia. W przeciwieństwie do futra hieny pręgowanej i brunatnej, futro hieny plamistej składa się z plamek, a nie pasków, i jest znacznie krótsze, pozbawione wyraźnie zaznaczonej grzywy grzbietowej, charakterystycznej dla dwóch wymienionych gatunków. Podstawowy kolor futra to blady, szarobrązowy lub żółtoszary, na którym znajduje się nieregularny wzór okrągłych plamek na grzbiecie i tylnych partiach ciała. Plamy te różnią się między sobą i mają barwę od czerwonawej, przez głęboki brąz, aż po prawie czarną. Różnią się one wielkością nawet u pojedynczych osobników, ale zazwyczaj mają średnicę 20 mm. Mniej wyraźny wzór plamek znajduje się na nogach i brzuchu.
Zachowanie
Hieny cętkowane to zwierzęta o silnie rozwiniętym zachowaniu społecznym, żyjące w dużych wspólnotach nazywanych klanami, które mogą liczyć nawet do 80 osobników. Wielkość grupy różni się w zależności od regionu; na przykład w Serengeti, gdzie ofiary przemieszczają się na duże odległości, klany są mniejsze niż w kraterze Ngorongoro, gdzie populacja ofiar jest stacjonarna. Klany hien plamistych są bardziej zintegrowane i jednolite niż watahy wilków, ale nie są tak ścisłe jak grupy likaonów pstrych.
Samice zazwyczaj dominują nad samcami, chociaż zdarzają się sytuacje współdominacji. Znane są także przypadki, kiedy klanem kieruje samiec, a nie samica, ale nie są one częste. Młode po narodzinach zajmują rangę bezpośrednio poniżej swojej matki. Kiedy matriarchini umiera lub, co jest rzadkością, przenosi się do innego klanu, najmłodsza córka przejmuje jej rolę. Typowo, samice pozostają w swoim rodzimym klanie, tworząc stada składające się z kilku linii matrylinearnych, podczas gdy samce opuszczają klan w wieku 2,5 roku.
Społeczeństwa hien plamistych są bardziej złożone niż ma to miejsce u innych ssaków mięsożernych. Są one zadziwiająco podobne do społeczeństw ssaków naczelnych koczkodanów – zarówno pod względem wielkości grupy, jak i struktury, konkurencji oraz współpracy. Podobnie jak ma to miejsce u naczelnych, krokuty cętkowane używają wielu modalności zmysłowych; rozpoznają poszczególne osobniki tego samego gatunku, są świadome, że niektórzy członkowie klanu mogą być bardziej niezawodni niż inni, rozpoznają stosunki pokrewieństwa i hierarchii wśród członków stada. Wiedzę tę adaptacyjnie wykorzystują podczas podejmowania decyzji społecznych. Dominacja w społecznościach hien nie jest związana z rozmiarem czy agresją, ale z sieciami sojuszy.
Rozmiar terytorium hieny plamistej jest bardzo zmienny, od mniej niż 40 km² w kraterze Ngorongoro do ponad 1000 km² na Kalahari. Obszary występowania są chronione poprzez wokalizację, znakowanie zapachem i patrole graniczne. Hieny używają wydzieliny gruczołów zapachowych, aby odróżnić członków własnego klanu od członków sąsiednich stad. W obrębie tego samego klanu różnice w składzie gruczołów zapachowych pozwalają rozpoznawać płeć oraz fazę cyklu rozrodczego innych osobników. Granice stada są zazwyczaj respektowane; obserwowano hieny przestające gonić zdobycz, gdy przekraczała ona granicę terytorium innego klanu. Jednakże są one ignorowane w czasach niedoboru pożywienia. Samce są bardziej skłonne do wchodzenia na terytorium innego klanu niż samice, gdyż są mniej związane ze swoją rodzinną grupą i opuszczają ją w poszukiwaniu partnerki. Hieny podróżujące po terytorium innego stada zazwyczaj wykazują postawy ciała związane ze strachem, zwłaszcza podczas spotkania z innymi hienami. Intruz może zostać zaakceptowany przez inny klan po długim czasie, jeśli będzie konsekwentnie wędrować po jego terytorium, jaskiniach czy miejscach polowania.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Spotted_hyena [dostęp: 16.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: User:Budgiekiller. Licencja: CC BY-SA 2.5.
