Jeżowiec jadalny (Echinus esculentus) to gatunek morskiego bezkręgowca. Należy do rodziny Echinidae. Zamieszkuje strefy przybrzeżne zachodniej Europy. Spotkać go można od Portugalii po Norwegię i Islandię. Najczęściej występuje na głębokościach 5–40 metrów. Obserwowano go również na stokach kontynentalnych, nawet na głębokościach do 1200 metrów. Ciało ma formę lekko spłaszczonej od spodu kuli, osiągającej do 16 cm średnicy. Powierzchnię pokrywają krótkie, tępo zakończone kolce. Porusza się przy pomocy drobnych nóżek ambulakralnych, które wysuwa przez symetrycznie rozmieszczone pory w pancerzu. Ubarwienie zwykle czerwonawofioletowe lub białe. Jest wszystkożerny. Zjada glony, bezkręgowce osiadłe, osady denne i detrytus. Gatunek bywa poławiany w celach konsumpcyjnych. Jadalne są jego gonady, choć ze względu na biały kolor są mniej cenione niż pomarańczowe u innych jeżowców. Niekiedy hodowany jest także w akwariach, zarówno dla celów naukowych, jak i edukacyjnych. Pomimo szerokiego zasięgu występowania, jego populacja znajduje się pod presją. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje go obecnie za gatunek bliski zagrożenia (Near Threatened).
Opis
Jeżowiec jadalny ma niemal kulisty kształt, lekko spłaszczony na biegunach. Ciało osiąga zwykle średnicę 15–16 cm. Średnica największych osobników wynosiła nawet 17,6 cm. Barwa ciała jest najczęściej czerwonawa lub purpurowa. Powierzchnię pokrywają charakterystyczne białe guzki. Twarda wapienna skorupa, zwana pancerzem (test), ma sztywną strukturę. Podzielona jest na pięć obszarów ambulakralnych, rozdzielonych pięcioma obszarami między-ambulakralnymi. Każdy z tych obszarów zbudowany jest z dwóch rzędów płytek, co daje łącznie dwadzieścia rzędów.
Z pancerza wyrastają kolce. Każdy z nich osadzony jest na guzku. Występują zarówno gęsto rozmieszczone, drobniejsze kolce wtórne, jak i dłuższe, pierwotne, które wyrastają, z co drugiej lub trzeciej płytki ambulakralnej. Kolce te mają tępe zakończenia. Zwykle są białe z purpurowymi końcówkami. W obszarach ambulakralnych znajduje się promieniście symetryczny układ otworów. Przez nie wysuwają się nóżki ambulakralne – narządy ruchu i przyczepu. Wokół otworu gębowego, po spodniej stronie ciała, znajdują się płytki gębowe z pedicellariami – mikroskopijnymi, obronnymi narządami przypominającymi szczypczyki. Wyposażone są one w dwa boczne i jeden końcowy ząbek.
Zasięg występowania jeżowca jadalnego
W Morzu Północnym jeżowiec jadalny występuje powszechnie we wszystkich rejonach z twardym podłożem. Zasięg gatunku obejmuje rozległe obszary przybrzeżne Europy Zachodniej . Spotkać go można u wybrzeży Portugalii, Hiszpanii, Francji, Belgii, Niderlandów, Danii, Norwegii, Islandii, Szwecji, a także wokół Wielkiej Brytanii i Irlandii.
Biologia
Narządy gębowe jeżowca jadalnego przystosowane są do ścierania pożywienia. Jeżowiec żeruje głównie na glonach oraz porastających podłoże bezkręgowcach. W jego diecie odnotowano m.in. wieloszczety, pąkle, parzydełkowce, osłonice, mszywioły, różne gatunki glonów, a także osady denne i detrytus.
Tarło odbywa się głównie wiosną. Duże samice mogą uwalniać do wody nawet 20 milionów jaj. Larwy wchodzą w skład planktonu. Ich rozwój jest złożony. W warunkach laboratoryjnych trwa od 45 do 60 dni. Jeżowce jadalne przechodzą przez kolejne stadia rozwoju: blastulę, gastrulę i czteroramienne stadium echinopluteusa, które stanowi istotny element zooplanktonu. Osadzanie się larw na dnie następuje przeważnie jesienią i zimą. Największe zagęszczenie młodych jeżowców zaobserwowano na głębokościach większych niż strefa występowania brunatnic z rodzaju Laminaria.
Wśród kolców jeżowca często żyją na zasadzie komensalizmu inne organizmy, jak wieloszczet Adyte assimilis czy widłonóg Pseudoanthessius liber. W przewodzie pokarmowym jeżowca bywa natomiast obecny pasożytniczy widłonóg Asterocheres echinola.
Jeżowiec jadalny – dieta
Jeżowiec jadalny jest wszystkożerny. Zjada zarówno pokarm roślinny, jak i zwierzęcy. Żeruje na glonach, w tym na brunatnicach z rodzaju Laminaria oraz na osiadłych bezkręgowcach, takich jak wieloszczety, pąkle, parzydełkowce, mszywioły i osłonice. W jego diecie stwierdzono również obecność osadów dennych i detrytusu.
Rozmnażanie
Jeżowiec jadalny jest gatunkiem rozdzielnopłciowym. Wiosną i na początku lata samce i samice jednocześnie uwalniają komórki rozrodcze do wody, gdzie dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego. Wkrótce potem rozwija się wolno pływająca larwa typu pluteus. Stanowi ona część planktonu.
Larwa żyje w toni wodnej przez około osiem tygodni. Następnie przechodzi serię złożonych przekształceń. W ich wyniku powstaje młody jeżowiec, który osiada na dnie i natychmiast rozpoczyna żerowanie na glonach i mikroskopijnych zwierzętach. Dojrzałość płciową osiąga po jednym do trzech lat.
Ochrona i zagrożenia
Jeżowiec jadalny uznawany jest za gatunek bliski zagrożenia wymarciem (NT – Near Threatened) według Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych IUCN. Spadek liczebności populacji może być skutkiem nadmiernego połowu, degradacji siedlisk oraz zmian środowiskowych. W związku z tym konieczne jest monitorowanie jego występowania i dalsze badania nad wpływem działalności człowieka na jego populację.
Ciekawostki
Jeżowce jadalne bywają hodowane w akwariach, zarówno w celach badawczych, jak i edukacyjnych. Gonady tego gatunku są jadalne. Nie należą jednak do najbardziej cenionych na rynku spożywczym. W okresie godowym gruczoły płciowe znacznie się powiększają i mogą wypełniać znaczną część wnętrza ciała jeżowca.
Konsumpcja
Nazwa gatunkowa esculentus oznacza „jadalny”. Mimo że ikra jeżowców wykorzystywana jest kulinarnie na całym świecie, nie należy on do szczególnie cenionych gatunków. Powodem są białe gonady – znacznie mniej atrakcyjne wizualnie od preferowanych, pomarańczowych, występujących u innych gatunków.
Połów jeżowca jadalnego prowadzony jest u wybrzeży Europy. Równolegle trwają badania nad możliwością jego hodowli. W jednym z eksperymentów przeprowadzonych u zachodnich wybrzeży Szkocji wykazano, że żywienie jeżowców komercyjną paszą przeznaczoną dla łososi znacząco stymulowało rozwój gonad. Obecnie oceniana jest opłacalność pełnoskalowej akwakultury tego gatunku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jesiotr ostronosy – jesiotr atlantycki
- Jelonkowiec błotny – jelonek błotny – sarenka wodna
- Sahara, czyli największa pustynia na świecie – co o niej wiemy?
- Naukowcy zadziwieni asymetrią galaktyk wokół Galaktyki Andromedy
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Echinus_esculentus [dostęp: 29.03.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Bernard Picton. CC BY-SA 4.0.
