Polatucha syberyjska dawniej: polatucha (Pteromys volans) to jedyny przedstawiciel latających wiewiórek występujący w Europie. Gatunek należydo tzw. Starego Świata. Zamieszkuje rozległy obszar – od wybrzeży Morza Bałtyckiego na zachodzie, przez całą północną Azję, aż po Pacyfik na wschodzie. W granicach Unii Europejskiej występuje już tylko w Estonii i Finlandii. Uznawana jest tam za gatunek narażony na wyginięcie. W sąsiedniej Łotwie ostatni raz zaobserwowano ją w 2001 roku. Od 2013 roku oficjalnie uznawana jest w tym kraju za wymarłą lokalnie.
Opis
Samica polatuchy syberyjskiej waży około 150 gramów. Samce są zazwyczaj nieco mniejsze. Długość ciała waha się od 13 do 20 centymetrów. Spłaszczony ogon mierzy od 9 do 14 centymetrów. Zwierzę wyróżnia się dużymi, intensywnie czarnymi oczami oraz jednolicie szarym futrem – nieco jaśniejszym na brzuchu niż na grzbiecie. Charakterystyczny czarny pas biegnie od szyi do przedniej kończyny. Kluczową cechą wyróżniającą latające wiewiórki jest tzw. błona lotna – pokryty futrem fałd skóry rozciągający się między przednimi a tylnymi kończynami. Dzięki niej polatucha potrafi przemieszczać się lotem ślizgowym między drzewami na dystansie przekraczającym sto metrów. Choć typowy stosunek przebytej odległości do utraty wysokości (tzw. glide ratio) wynosi 1–1,5, odnotowano przypadki osiągnięcia wartości aż 3,31.
Dieta polatuchy syberyjskiej
Polatucha syberyjska żywi się głównie liśćmi, nasionami, szyszkami, pąkami, młodymi pędami, orzechami i jagodami. Lokalni myśliwi twierdzą, że okazjonalnie zjada również ptasie jaja i pisklęta. Brakuje jednak naukowych dowodów potwierdzających takie zachowania. W latach, gdy olsza i brzoza obficie zawiązują kotki, wiewiórki mogą gromadzić je na zimę. Zapasy ukrywają w starych dziuplach dzięciołów lub podobnych zakamarkach.
Rozród
Polatuchy syberyjskie rozmnażają się wczesną wiosną. W południowej Finlandii pierwszy okres godowy przypada na koniec marca, a drugi – na kwiecień. Ciąża trwa około pięciu tygodni. Samica rodzi zazwyczaj dwa lub trzy młode. Każde z nich waży zaledwie około 5 gramów. Ssaki te najchętniej zakładają gniazda w dziuplach wykonanych przez dzięcioły. Nie gardzą również budkami lęgowymi – pod warunkiem że otwór wejściowy ma odpowiedni rozmiar. Gniazdo tworzy miękki kopczyk z delikatnych materiałów. Ulubionym budulcem jest brodaczka – porost o miękkiej strukturze. Polatuchy dożywają zazwyczaj około pięciu lat.
Siedlisko
Polatucha syberyjska nominatywna, Pteromys volans volans, występuje szeroko na terenie północnej Palearktyki. Spotkać ją można od Europy Północnej, przez Syberię, aż po Azję Wschodnią. Inne podgatunki mają bardziej ograniczony zasięg. P. v. athene występuje na Sachalinie, P. v. buechneri w Chinach, a P. v. orii na japońskiej wyspie Hokkaido. Polatuchy preferują stare lasy z mieszaniną drzew iglastych i liściastych. Są zwierzętami nocnymi. Największą aktywność wykazują późnym wieczorem. Samice z młodymi mogą żerować także za dnia. Nie zapadają w hibernację. Zimą potrafią jednak przesypiać kilka dni z rzędu. To płochliwe i nocne stworzenia, dlatego niezwykle trudno je zaobserwować. Najczęstszym śladem ich obecności są odchody przypominające pomarańczowo-żółte ziarenka ryżu. Można je znaleźć pod gniazdem lub bezpośrednio na jego powierzchni.
Wrogowie
Polatuchy syberyjskie padają ofiarą kun, jastrzębi, sów, a także psów i kotów.
W ludzkiej kulturze
Ze względu na dużą liczebność w regionie, polatucha syberyjska została symbolem Parku Narodowego Nuuksio, położonego w gminie Espoo w Finlandii. W Estonii wiewiórka ta widnieje w logo Estońskiego Funduszu Ochrony Przyrody. Stanowi znak rozpoznawczy działań na rzecz ochrony tamtejszej przyrody.
Zagrożenia
W Finlandii, a zwłaszcza w krajach bałtyckich, polatucha syberyjska od lat uznawana jest za gatunek zagrożony, z ryzykiem całkowitego wyginięcia. W Litwie została już całkowicie wytępiona. W Białorusi uznano ją za wymarłą lokalnie już w 1996 roku, aż do niespodziewanego odkrycia w 2017 roku. Dwa lata później zidentyfikowano ponad 80 siedlisk na dalekiej północy kraju. Do głównych przyczyn spadku liczebności populacji należą fragmentacja środowiska, zmiany klimatyczne oraz utrata siedlisk, szczególnie w lasach borealnych i starodrzewach świerkowych. Ponieważ Finlandia należy do Unii Europejskiej, polatucha objęta jest ochroną na mocy unijnej dyrektywy siedliskowej z 1992 roku. W odpowiedzi na postępujący kryzys, UE wspólnie z Finlandią i Estonią zainicjowały sześcioletni projekt ochrony gatunku o wartości 8,9 mln euro.
Nazwa zwyczajowa polatuchy syberyjskiej
W polskiej literaturze zoologicznej gatunek przez długi czas określano po prostu jako „polatucha”. W opublikowanym w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk opracowaniu Polskie nazewnictwo ssaków świata ustalono, że właściwą nazwą gatunkową jest „polatucha syberyjska”, zarezerwowana dla Pteromys volans. Natomiast ogólna nazwa „polatucha” została przypisana całemu rodzajowi Pteromys.
Tryb życia
Polatucha syberyjska prowadzi nocny tryb życia. Niemal całkowicie przebywa w koronach drzew. Zręcznie porusza się między nimi dzięki kilku przystosowaniom: ostrym pazurkom, szerokiemu ogonowi, który służy jej jako ster, oraz charakterystycznej błonie lotnej – fałdowi skóry rozpiętemu między przednimi a tylnymi kończynami. To właśnie ta błona umożliwia polatuchom wykonywanie lotów ślizgowych, sięgających nawet 50 metrów. Pozwala im to pokonywać duże odległości przy znacznie mniejszym wydatku energetycznym niż wspinaczka. Lot ten stanowi także skuteczny sposób ucieczki przed drapieżnikami. Przy hamowaniu polatucha rozciąga wszystkie cztery kończyny i unosi ogon, tworząc z błony rodzaj spadochronu.
Dzień spędza w dziuplach drzew, w których buduje gniazda wyściełane miękkim materiałem. Tam śpi i chroni się przed zimnem. Choć nie zapada w sen zimowy, w chłodnych miesiącach opuszcza swoją kryjówkę bardzo rzadko.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płochacz pokrzywnica – pokrzywnica
- Podskoczek egipski – skoczek pustynny – skoczek egipski
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Ciekawi, jak wygląda gniazdo wiewiórki? Kulisty azyl pod koroną drzew
- Niedźwiedziopsy – czy powrócą?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Siberian_flying_squirrel [dostęp: 24.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Andrew Bazdyrev. Licencja: CC BY 4.0.
