Płochacz pokrzywnica, pokrzywnica (Prunella modularis) to niewielki ptak z rzędu wróblowych, powszechnie spotykany w umiarkowanej strefie Europy oraz w azjatyckiej części Rosji. Z powodzeniem został także introdukowany w Nowej Zelandii. Jest to najszerzej rozpowszechniony przedstawiciel rodziny pokrzywnic, której inni członkowie zamieszkują głównie tereny górskie. W języku angielskim ptak ten był dawniej znany pod różnymi nazwami, m.in. jako hedge accentor, hedge sparrow, hedge warbler czy titling.
Taksonomia
Pokrzywnica została opisana naukowo po raz pierwszy przez szwedzkiego przyrodnika Carla Linneusza w 1758 roku, w dziesiątym wydaniu Systema Naturae. Nadał jej nazwę binominalną Motacilla modularis. Epitet gatunkowy modularis pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego „modulowanie” lub „śpiewanie”. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Prunella, wprowadzonego przez francuskiego ornitologa Louisa Pierre’a Vieillota w 1816 roku.
Nazwa „dunnock” wywodzi się z języka angielskiego – od słowa dun, czyli ciemnobrązowy lub szarobrązowy, oraz zdrobnienia -ock. Pierwotnie oznaczało to „małego brązowego ptaka”. Z kolei „accentor”, czyli nazwa rodziny, pochodzi z łaciny postklasycznej. Oznacza osobę śpiewającą z kimś innym. Nazwa rodzajowa Prunella wywodzi się od niemieckiego Braunelle – określenia pokrzywnicy, będącego zdrobnieniem od braun („brązowy”).
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia siedem podgatunków pokrzywnicy:
- P. m. hebridium – Irlandia i Hebrydy (zachodnia Szkocja),
- P. m. occidentalis – Szkocja (z wyjątkiem Hebryd), Anglia, Walia i zachodnia Francja,
- P. m. modularis – Europa północna, środkowa i południowo-wschodnia (obejmuje wcześniej uznawany podgatunek P. m. meinertzhageni z Bałkanów),
- P. m. fuscata – południowy Krym (północne wybrzeże Morza Czarnego),
- P. m. euxina – północna i północno-zachodnia Turcja,
- P. m. mabbotti – Półwysep Iberyjski, południowo-centralna Francja i Włochy,
- P. m. obscura – północno-wschodnia Turcja, Kaukaz i północny Iran.
Nie wszyscy badacze akceptują ten podział. Według Shirihai i Svenssona (2018), należy wyróżniać jedynie dwa podgatunki: P. m. occidentalis (obejmujący również hebridium), P. m. modularis (w tym euxina i mabbotti) oraz P. m. obscura (w tym fuscata). Co więcej, najnowsze analizy sugerują, że pokrzywnica może w rzeczywistości tworzyć trzy odrębne gatunki. P. m. mabbotti i P. m. obscura mogłyby uzyskać status pełnoprawnych gatunków.
Opis płochacza pokrzywnica
Pokrzywnica to ptak wielkości rudzika. Osiąga długość 13–14,5 cm. Ma brązowy grzbiet z czarnymi prążkami. Sprawia to, że z daleka może przypominać wróbla domowego. Oba gatunki łączy stonowane, „niepozorne” ubarwienie. Najprawdopodobniej wyewoluowało ono jako kamuflaż chroniący przed drapieżnikami. Pokrzywnica ma również brunatny spód ciała i cienki, ostro zakończony dziób. Dorosłe ptaki rozpoznaje się po matowoszarej głowie. Samce i samice wyglądają niemal identycznie. Młode są bardziej brązowe, z luźniejszym upierzeniem i wyraźniejszymi pręgami, szczególnie na głowie i grzbiecie.
Wśród europejskich drobnych ptaków o brązowym upierzeniu to właśnie pokrzywnica wyróżnia się charakterystycznym, częstym „podrygiwaniem” skrzydeł. Zachowanie to obserwuje się zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych – podczas obrony terytorium lub rywalizacji o partnerkę. Właśnie z tego powodu dawniej nazywano ją w Anglii „shufflewing”, czyli dosłownie „trzepotką”.
Choć z wyglądu nie rzuca się w oczy, jej głos zdradza obecność. Głównym odgłosem pokrzywnicy jest przenikliwy, jednostajny pisk tseep. Często towarzyszy mu słabszy, trylujący dźwięk. Pieśń samca jest szybka, cienka i dźwięczna. To delikatna, melodyjna trel, która może zaskoczyć, biorąc pod uwagę skromny wygląd ptaka.
Zasięg występowania
Pokrzywnica występuje naturalnie na rozległych obszarach Eurazji. Zamieszkuje niemal całą Europę oraz południowo-zachodnią Azję, w tym Liban, północny Iran i rejon Kaukazu. W przeciwieństwie do innych przedstawicieli rodziny pokrzywnic, które preferują tereny górskie lub subarktyczne niziny, zasiedla przede wszystkim nizinne obszary o klimacie umiarkowanym.
Jej ulubione siedliska to zarośla, obrzeża lasów, żywopłoty i ogrody. Najchętniej żeruje przy ziemi, wyszukując drobne bezkręgowce, a zwłaszcza organizmy saprofagiczne, czyli żywiące się martwą materią organiczną.
W XIX wieku pokrzywnica została z powodzeniem introdukowana w Nowej Zelandii. Dziś jest tam szeroko rozpowszechniona, zarówno na głównych wyspach, jak i na niektórych wyspach przybrzeżnych.
Terytorialność
Pokrzywnice są ptakami terytorialnymi. Potrafią agresywnie bronić gniazda przed intruzami. Samce czasem dzielą wspólne terytorium. Wewnątrz grupy obowiązuje ścisła hierarchia dominacji. Co ciekawe, wyższa pozycja społeczna nie przekłada się automatycznie na większy sukces rozrodczy. Ojcostwo jest zazwyczaj dzielone po równo między wszystkich samców z grupy. Dodatkowo, członkowie jednej grupy rzadko są ze sobą spokrewnieni, co tylko nasila rywalizację.
Samice niemal zawsze mają terytoria na wyłączność. Bywa jednak, że kilku samców wspólnie broni obszaru zamieszkanego przez więcej niż jedną samicę. W takich grupach starsze ptaki mają zazwyczaj pozycję dominującą. Samce z pierwszego roku życia są podporządkowane. Badania pokazują, że bliscy krewni wśród samców niemal nigdy nie dzielą jednego terytorium.
Dostęp samców do samic zależy w dużej mierze od wielkości terytoriów zajmowanych przez samice. To z kolei uzależnione jest od rozmieszczenia pokarmu. Gdy zasoby są skoncentrowane na niewielkich obszarach, samice zajmują mniejsze terytoria. Ułatwia to samcom ich „monopolizowanie”. W takiej sytuacji to samce osiągają większy sukces rozrodczy. W czasie niedoboru pożywienia samice rozszerzają swoje zasięgi. Utrudnia to samcom ich kontrolę. Wówczas przewagę reprodukcyjną zyskują samice.
Płochacz pokrzywnica – pożywienie
Latem dieta pokrzywnicy opiera się głównie na drobnych bezkręgowcach. Zjada dojrzałe owady, ich larwy i poczwarki, pająki oraz niewielkie ślimaki. Zimą, gdy owady są trudno dostępne, przestawia się na pokarm roślinny. Sięga po drobne nasiona roślin oleistych oraz jagody.
Wąski, cienki dziób świadczy o przystosowaniu do diety zwierzęcej, która dominuje wiosną i latem, szczególnie w okresie lęgowym. Pokrzywnica poluje na owady w locie. Często też wyszukuje je w gęstwinach, dziobiąc wszystko, co napotka na swojej drodze. Umie także sprawnie zbierać nasiona i owoce z cienkich gałązek. Potrafi to robić podczas podskoków lub nawet w locie.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Podskoczek egipski – skoczek pustynny – skoczek egipski
- Podróżniczek
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
- Sztuczna inteligencja – czy doprowadzi do końca świata?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Dunnock [dostęp: 24.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
