Pies domowy (Canis familiaris lub Canis lupus familiaris) to udomowiony potomek wilka szarego. Został wyhodowany przez społeczności łowiecko-zbierackie. Był pierwszym gatunkiem udomowionym przez człowieka. Dzięki długiej historii współistnienia z ludźmi psy przystosowały się do diety bogatej w skrobię. Dla innych przedstawicieli rodzaju byłaby ona niewystarczająca.
Hodowla psów ukierunkowana była na uzyskanie pożądanych cech zachowania, zdolności sensorycznych i określonych cech fizycznych. Rasy psów różnią się znacznie kształtem, wielkością i umaszczeniem. Wszystkie jednak mają podobną liczbę kości (z wyjątkiem ogona), silne szczęki mieszczące około 42 zęby oraz rozwinięte zmysły węchu, słuchu i wzroku. W porównaniu z człowiekiem lepiej słyszą i czują zapachy, ale mają gorszą ostrość widzenia. Od wieków pełnią różnorodne role.
Psy komunikują się na wiele sposobów – poprzez spojrzenia, mimikę, wokalizację, postawę ciała, ruchy kończyn, a także sygnały zapachowe i chemiczne, w tym feromony. Zaznaczają swój teren, oddając mocz, szczególnie w nowym otoczeniu. Unikalnie dostosowały się do ludzkich zachowań, ucząc się je odczytywać i odwzajemniać. Stało się to podstawą wyjątkowej więzi człowieka z psem. To właśnie ona przyniosła im miano „najlepszego przyjaciela człowieka”.
Na świecie żyje szacunkowo od 700 milionów do miliarda psów, rozmieszczonych na wszystkich kontynentach. W Stanach Zjednoczonych pies jest najpopularniejszym zwierzęciem domowym, obecnym w 34–40% gospodarstw domowych. Kraje rozwinięte posiadają około 20% światowej populacji psów, podczas gdy blisko 75% żyje w krajach rozwijających się – głównie w formie psów wolno żyjących lub należących do społeczności.
Taksonomia
Karol Linneusz opisał psa w 1758 roku. Nadał mu nazwę Canis familiaris Linnaeus, 1758. W tym samym dziele sklasyfikował wilka jako Canis lupus. Gdy w późniejszych latach ustalono, że pies jest najprawdopodobniej potomkiem wilka, zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej zmieniono jego nazwę systematyczną na Canis lupus f. familiaris – czyli forma udomowiona wilka, w skrócie C. l. familiaris. Mimo to pierwsze określenie, nadane przez Linneusza, pozostało w powszechnym użyciu. W 2003 roku Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej uznała obie nazwy – Canis familiaris oraz Canis lupus familiaris – za równorzędne i poprawne pod względem naukowym. Drugą z nich można traktować jako nazwę trynominalną podgatunku lub skrócony zapis formy udomowionej Canis lupus f. familiaris, w zależności od tego, czy pies jest uznawany za odrębny podgatunek wilka.
Opis psa domowego
Różnorodność psów – zarówno w budowie, jak i usposobieniu – stała się przedmiotem badań międzynarodowego zespołu naukowców z Uniwersytetu Utah oraz brytyjskiego Waltham Center for Pet Nutrition, należącego do koncernu Mars, producenta m.in. karmy dla psów. Analizy skupiały się na identyfikacji tzw. polimorfizmów pojedynczego nukleotydu, czyli niewielkich różnic w DNA. Wyniki potwierdziły ścisły związek między genotypem a cechami fizycznymi i charakterologicznymi poszczególnych psów.
Badania prowadzone w latach 50. w USA i Szwajcarii wykazały, że w tych krajach psy rasowe stanowiły jedynie około 25% populacji. Zdecydowaną większość stanowiły mieszańce w różnych proporcjach. W literaturze kynologicznej funkcjonują systemy klasyfikacji ras oparte na cechach użytkowych lub wyglądzie zewnętrznym. David Alderton oraz Anna Maria Krämer dzielą psy m.in. według wzrostu i masy ciała – od około 25 cm do 1 m wysokości w kłębie i od 1 do 100 kg wagi.
Alderton proponuje także kategoryzację opartą na kształcie głowy. Wyróżnia psy okrągłogłowe (z krótką kufą, jak cavalier king charles spaniel), długogłowe (z wydłużonym pyskiem, jak whippet) oraz kwadratowogłowe (o mocnych, krótkich szczękach, jak bulmastif). Kolejny podział dotyczy kształtu uszu: długie (bloodhound), krótkie lub łamane (foksterier krótkowłosy, owczarek szkocki długowłosy) oraz stojące (husky syberyjski). Ważnym kryterium jest także długość sierści. Rasy dzieli się na długowłose, krótkowłose i szorstkowłose. Niektóre rasy, jak wyżły niemieckie czy jamniki, występują we wszystkich wariantach długości szaty. W hodowli jednak zwykle preferuje się jedną z nich, dostosowaną do warunków środowiskowych i przeznaczenia. Podział ten nie obejmuje ras całkowicie nieowłosionych, takich jak nagi pies peruwiański, czy częściowo owłosionych, jak grzywacz chiński.
Mózg
Wielkość mózgu psa zależy od rozmiarów samego zwierzęcia. U ras małych jest on proporcjonalnie większy w stosunku do masy ciała niż u ras dużych. Pod względem budowy anatomicznej mózg psa przypomina ludzki. Ośrodek odpowiedzialny za zmysł węchu jest jednak nawet o około 40% większy. Badania potwierdziły, że psy odbierają bodźce w sposób zbliżony do człowieka. Potrafią odczuwać emocje – od radości po smutek – a także rozumieć i interpretować wypowiadane do nich słowa. Przeciętnie w psim mózgu znajduje się około 430 milionów neuronów.
Zdrowie
U psów występuje wiele chorób, zarówno wrodzonych, jak i nabytych. Mogą one dotyczyć różnych układów organizmu – od górnych dróg oddechowych (jama nosowa, krtań, tchawica) i dolnych dróg oddechowych (choroby płuc, ostre infekcje), przez choroby serca (zapalenia i dysfunkcje układu krążenia), układ krwiotwórczy (anemia, zaburzenia krzepnięcia), przewód pokarmowy (biegunki, skręt żołądka), wątrobę (przetoki wrotno-oboczne, niewydolność), trzustkę (zapalenie trzustki), nerki, dolne drogi moczowe (zapalenie pęcherza, kamica), po układ hormonalny (cukrzyca, zespół Cushinga, niedoczynność nadnerczy, niedoczynność tarczycy), układ nerwowy (padaczka, urazy kręgosłupa), mięśniowo-szkieletowy (zapalenia stawów, miopatie), skórę (łysienie, ropne zapalenie skóry), oczy (zapalenie spojówek, jaskra, podwinięcie powieki, postępujący zanik siatkówki) oraz nowotwory.
Do powszechnych pasożytów psów należą wszy, pchły, larwy much, kleszcze, roztocza, tasiemce, nicienie i kokcydia. Szczególnie istotny jest rodzaj Taenia, w którym pięć gatunków ma psa jako żywiciela ostatecznego. Psy mogą być źródłem zoonoz, czyli chorób przenoszonych na ludzi. Odpowiadają za 99% przypadków wścieklizny na świecie. W niektórych krajach rozwiniętych, takich jak Wielka Brytania, wścieklizna u psów nie występuje. Przenoszą ją wyłącznie nietoperze. Inne powszechne choroby odzwierzęce to bąblowica, leptospiroza, pastereloza, grzybica skóry oraz toksokaroza. U psów często diagnozuje się także zakażenia wirusem adenowirozy, nosówki, parwowirusem, leptospirozą, grypą psów czy koronawirusem. Na wszystkie te choroby dostępne są szczepionki.
Nowotwory stanowią najczęstszą przyczynę śmierci psów. Wyprzedzają niewydolność serca i nerek. Patologie te są zbliżone do ludzkich, podobnie jak reakcja na leczenie i rokowania. Badania genetyczne prowadzone u ludzi i psów często wzajemnie się uzupełniają. Pozwalają na identyfikację genów odpowiedzialnych za rozwój chorób u obu gatunków.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Phoneutria fera
- Perkoz rogaty
- Czy rekiny są w Bałtyku, a jeśli tak, to jakie i czy są groźne?
- Jak wygląda ugryzienie mrówki i czym je smarować?
- Człowiek – hybryda małpy i świni?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Dog [dostęp: 09.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: CAMVA.
