Perkoz rogaty (Podiceps auritus) to niewielki, zagrożony wyginięciem gatunek ptaka wodnego z rodziny perkozów (Podicipedidae). Wyróżnia się dwa podgatunki: P. a. auritus, czyli perkoz występujący w Eurazji oraz P. a. cornutus zasiedlający Amerykę Północną. Europejski podgatunek gniazduje w północnej Europie i Azji. Spotkać go można od Islandii po rosyjski Daleki Wschód. Populacja północnoamerykańska z kolei obejmuje niemal całą Kanadę i niektóre rejony Stanów Zjednoczonych. W 1973 roku odnotowano także niewielką populację na Grenlandii. Informacja ta nie została jednak później potwierdzona ani rozwinięta w kolejnych publikacjach.
Amerykańska nazwa „horned grebe” nawiązuje do charakterystycznych piór tworzących żółtopomarańczowe „rogi” nad i za oczami ptaka. Angielska nazwa „Slavonian grebe” pojawiła się po raz pierwszy w „Ornithological Dictionary” George’a Montagu w 1802 roku. Odnosiła się do Słowiańszczyzny – dawnej nazwy północnych Prus, uznawanych za główny obszar lęgowy tego gatunku w Europie. W 1912 roku niemiecki ornitolog Ernst Hartert zmienił pisownię na „Slavonian”, nie podając przy tym uzasadnienia.
Taksonomia
Perkoz rogaty został po raz pierwszy opisany naukowo w 1758 roku przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w dziesiątej edycji Systema Naturae pod nazwą Colymbus auritus. Linneusz wskazał Europę i Amerykę jako miejsca występowania gatunku. Później lokalizację tę zawężono do okolic Vaasy w Finlandii. Obecnie perkoz rogaty zaliczany jest do rodzaju Podiceps, utworzonego w 1787 roku przez angielskiego przyrodnika Johna Lathama. Nazwa Podiceps pochodzi od łacińskich słów podex – „zad” oraz pes – „stopa”. Nawiązuje do umiejscowienia nóg ptaków. Epitet gatunkowy auritus oznacza po łacinie „uszaty” lub „długouchy”. Nazwa podgatunku cornutus odnosi się do charakterystycznych „rogów” z piór, obecnych u ptaków w szacie godowej.
Opis perkoza rogatego
Perkoza rogatego można łatwo rozpoznać dzięki charakterystycznemu upierzeniu godowemu w barwach czerwono-czarnych, kontrastującemu z biało-czarnym upierzeniem zimowym, a także po efektownych „rogach” – pomarańczowo-żółtych piórach wyrastających ponad oczami. Ptak mierzy od 31 do 38 cm długości. Rozpiętość skrzydeł wynosi 55–74 cm, a masa ciała waha się od 300 do 570 gramów. Ma umiarkowanie długą szyję, płaskie czoło i czarny wierzch głowy. Dziób jest prosty, cienki i zakończony białym czubkiem.
W szacie godowej perkoz rogaty prezentuje się wyjątkowo efektownie. „Rogi” z piór są wyraźnie sterczące, a wachlarzowate pióra na policzkach – głęboko czarne. Boki szyi, pierś, policzki i okolice oczu są kasztanowobrązowe, a grzbiet i czubek głowy – czarne. Brzuch pozostaje matowo biały. Samce są nieco większe i intensywniej ubarwione niż samice. Różnice te są jednak trudne do zauważenia w terenie.
Poza sezonem lęgowym ptaki przybierają bardziej stonowane barwy. W zimowym upierzeniu mają białą szyję, pierś i policzki. Grzbiet i wierzch głowy są szaroczarne. Linia oddzielająca ciemny czubek od jasnych policzków biegnie wyraźnie prosto za okiem. Zimowe upierzenie pozbawione jest „rogów”.
Młode ptaki przypominają dorosłe osobniki w szacie spoczynkowej. Ich ubarwienie jest jednak bardziej wyblakłe. Białe partie ciała mają cieplejszy odcień, a grzbiet może być lekko brązowawy. Granica między ciemną czapeczką a jaśniejszymi policzkami jest mniej wyraźna, a dziób – jaśniejszy. Pisklęta są pokryte puszystym puchem, z szarawym grzbietem, białym brzuchem i wyraźnym czarno-białym prążkowaniem na głowie i szyi.
Wokalizacja
Młode perkozy rogate rozpoczynają wokalizację od delikatnych, ćwierkających dźwięków przypominających popiskiwanie pisklęcia kurzego. Te żebrzące odgłosy służą przyciąganiu uwagi rodziców. W miarę dojrzewania ich głos staje się bardziej złożony. Przechodzi w charakterystyczne dla dorosłych osobników „ćwierkające” trele. Typowy głos godowy to głośne, nosowe „aaarrh”, które obniża się stopniowo i kończy wibrującym trelem.
Poza tymi odgłosami perkozy rogate używają także innych wokalizacji. Towarzyszą one kopulacji i rytuałom godowym. Są one nieco zmodyfikowanymi wersjami nawoływania godowego. Gatunek jest szczególnie hałaśliwy w okresie lęgowym, zwłaszcza przy ustalaniu terytoriów i ich obronie. Jesienią, podczas migracji, a także na zimowiskach, śpiew staje się znacznie cichszy i mniej intensywny.
Siedlisko
Perkoz rogaty zakłada gniazda głównie w strefie borealnej i subarktycznej, gdzie okres bez przymrozków nie przekracza zazwyczaj 90 dni. Spotykany jest jednak również w strefie umiarkowanej – na preriach i terenach parkowych. Gniazduje na niewielkich i średnich zbiornikach słodkowodnych o powierzchni od 0,5 do 10 hektarów. Preferuje płytkie jeziora i zatoki o głębokości nieprzekraczającej 2,5 metra, porośnięte roślinnością wynurzoną.
Idealne dla tego gatunku są zbiorniki z zanurzoną roślinnością i brzegami porośniętymi turzycami, sitowiem czy pałkami wodnymi, z rozległymi powierzchniami otwartej wody. Takie środowisko zapewnia nie tylko odpowiedni materiał gniazdowy i miejsce do jego zakotwiczenia, ale również skuteczne kryjówki i ochronę dla piskląt. Gatunek chętnie zasiedla jeziora otoczone lasami i terenami zadrzewionymi.
W czasie migracji perkozy rogate zatrzymują się na jeziorach, rzekach i w mokradłach. Po przelotach zimują najczęściej w środowiskach morskich – u ujść rzek, w zatokach czy przy piaszczystych plażach. W niektórych regionach, jak Norwegia, gromadzą się zimą w dużych skupiskach także na jeziorach śródlądowych.
Perkoz rogaty – dieta
Perkoz rogaty przede wszystkim zdobywa pokarm, nurkując. Żywi się głównie wodnymi stawonogami, rybami i skorupiakami, a także chwytanymi z powierzchni wody owadami latającymi. Najczęściej żeruje samotnie lub w niewielkich grupach liczących do pięciu osobników. Latem jego dieta opiera się głównie na owadach wodnych i powietrznych. Zimą preferuje ryby i skorupiaki.
Jedną z wyjątkowych adaptacji tego gatunku jest zdolność do połykania ryb w całości. Już od wczesnego wieku perkozy rogate połykają własne pióra, które tworzą w żołądku zwartą matę. Pełni ona rolę filtra, zatrzymując ostre rybie ości aż do momentu ich strawienia.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Perkoz rdzawoszyi
- Pełzacz leśny
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Projektowanie ludzi – szansa czy zagrożenie?
- Fenomen mózgu i jego implementacja
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Horned_grebe [dostęp: 08.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
