Wiosłonos amerykański (Polyodon spathula) to ryba promieniopłetwa. Jest jedynym żyjącym gatunkiem wiosłonosów. Blisko spokrewniony z jesiotrami, razem tworzą rząd jesiotrokształtnych. To jedna z najbardziej prymitywnych grup ryb promieniopłetwych.
Wiosłonos amerykański to ryba słodkowodna. Ma gładką skórę i niemal całkowicie chrzęstny szkielet. Charakterystyczny dla niej jest wydłużony, płaski pysk, przypominający wiosło. Może on stanowić aż jedną trzecią długości ciała. Ze względu na kształt ogona przypominający rekiny. Mimo to, nie jest z nimi blisko spokrewniony.
Wiosłonos wykształcił specjalne przystosowania, jak filtracja wody w celu zdobywania pokarmu. Jego pysk i czaszka są pokryte dziesiątkami tysięcy receptorów. Dzięki nim wyczuwa skupiska zooplanktonu, którym się żywi. Drugim znanym gatunkiem tej rodziny był wiosłonos chiński(Psephurus gladius), ostatnio widziany w 2003 roku. Za wymarłego uznaje się go od 2010.
Wiosłonos amerykański pochodzi z dorzecza Missisipi. Dawniej swobodnie przemieszczał się po dużych, naturalnych rzekach, kanałach, starorzeczach i odnogach. Zasięg występowania obejmował też Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie, w tym jeziora Huron i Helen. Niestety, populacja zaczęła gwałtownie spadać. Główne przyczyny to przełowienie, niszczenie siedlisk, zanieczyszczenia i kłusownictwo. Wiosłonos zniknął z wielu obszarów, m.in. z Nowego Jorku, Maryland czy Pensylwanii.
Obecnie występuje głównie w dopływach Missisipi i Missouri, a także w dorzeczu zatoki Mobile. Występuje w 22 stanach USA i jest objęty ochroną prawną.
Opis i wygląd wiosłonosa amerykańskiego
To jedna z największych ryb słodkowodnych Ameryki Północnej. Zwykle dorasta do 1,5 metra długości i waży około 27 kg. Może dożyć ponad 30 lat. Przeciętny wiek to od 5 do 8 lat, a maksymalny – 18 lat. Jednak niektóre samice mogą żyć nawet 60 lat. Wiek określa się przez analizę zębów, podobnie jak wiek drzewa – poprzez liczenie pierścieni.
Ryba ma chrzęstny szkielet i gładką skórę. Jej oczy są małe i skierowane na boki. Posiada duży pysk, szeroki pokryw skrzelowy i długi, spłaszczony pysk wiosłowaty. Rostrum rozwija się dopiero po wykluciu. To przedłużenie czaszki, a nie część pyska. Posiada również niesymetryczną płetwę ogonową. Ubarwienie ma matowe – od niebieskoszarego po czarne, z jaśniejszym brzuchem.
Zachowania żywieniowe
Funkcja rostrum była długo przedmiotem badań. Początkowo uważano, że pomaga w kopaniu lub utrzymywaniu równowagi. Dopiero w latach 90. XX w. odkryto, że pokrywają je elektroreceptory, podobne do tych u rekinów. Dzięki nim ryba wyczuwa słabe pola elektryczne wytwarzane przez plankton. Elektroreceptory znajdują się również na głowie i wieczku.
Wieloząb żywi się głównie zooplanktonem. Zjada m.in. widłonogi i wioślarki, takie jak Daphnia. Potrafi wykrywać ich ruchy. Pływa z otwartą paszczą, filtrując wodę i wyłapując pokarm. Rostrum pomaga także omijać przeszkody.
Wzrok u wiosłonosa jest słabo rozwinięty. Nie reaguje na cienie czy zmiany światła. Zmysł elektrorecepcji zastępuje wzrok. Jednak rostrum nie jest niezbędne do przetrwania. Ryby z uszkodzonym pyskiem nadal potrafią skutecznie się odżywiać. Ich skóra, w tym głowa i pysk, też zawiera sensory.
Wiosłonos – rozmnażanie
Wiosłonosy dojrzewają płciowo późno. Samice dopiero po 7–10 latach, niektóre nawet w wieku 16–18 lat. Tarło odbywają co 2–3 lata. Samce dojrzewają wcześniej i odbywają tarło częściej.
Tarło ma miejsce wczesną wiosną. Ryby migrują w górę rzeki. Składają jaja na żwirowych łachach zalewanych przez wiosenne roztopy. Do udanego tarła potrzebne są trzy warunki: temperatura wody 13–16 °C, wydłużający się dzień oraz wzrost poziomu wody w rzece.
Tarło odbywa się masowo. Samice składają jaja, a samce je zapładniają. Jaja przyklejają się do żwiru. Woda o temperaturze 16 °C sprawia, że larwy wykluwają się po około 7 dniach. Młode spływają w dół rzeki, gdzie żerują na planktonie.
Narybek rośnie szybko, nawet 2,5 cm tygodniowo. Pod koniec lipca ma ok. 13–15 cm. W pierwszym roku wzrost jest szybki, później spowalnia. Dobrze odżywione osobniki rosną szybciej. Młode łapią pojedyncze organizmy planktonowe i uczą się precyzyjnych manewrów.
Siedlisko i zasięg występowania
Wiosłonosy są bardzo ruchliwe. Przemieszczają się nawet na odległość ponad 3200 km. Preferują spokojniejsze odcinki dużych rzek – starorzecza, rozlewiska, jeziora zaporowe i bagna.
Występowały od rzek Missouri i Yellowstone na północnym zachodzie po rzeki Ohio i Allegheny na północnym wschodzie. Od źródeł Missisipi po jej ujście, a także na południu – w rzekach San Jacinto, Tombigbee i Alabama. Zostały wytępione m.in. w Nowym Jorku, Maryland i Kanadzie.
W 1991 roku Pensylwania rozpoczęła program reintrodukcji. Ryby wprowadzono do rzek Ohio i Allegheny. W 1998 roku podobny program ruszył w Nowym Jorku. Obecnie nie stwierdzono jeszcze naturalnego rozmnażania tych populacji, ale dorosłe osobniki są łowione.
Znaczenie gospodarcze
Sztuczna hodowla wiosłonosa zaczęła się w latach 60. XX wieku w Missouri. Początkowo miała wspierać wędkarstwo sportowe. Później zaczęto go hodować na mięso i ikrę. Tarło w hodowli wywołuje się hormonem LH-RH. Samica może złożyć od 70 tys. do 300 tys. jaj.
Aby sprawdzić dojrzałość jaj, pobiera się próbki przez małe nacięcie w brzuchu.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Rybik cukrowy
- Nurnik zwyczajny – nurnik białoskrzydły
- Najstarsze drzewa na świecie – czy aby na pewno mają aż tyle lat?
- Najszybsze zwierzę na świecie – wodne, lądowe i w powietrzu
- Żywe skamieliny kwestionują teorię ewolucji
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/American_paddlefish (dostęp: 30.04.2025).
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
