Sandacz pospolity, zwany po prostu sandaczem (Sander lucioperca) to gatunek ryby okoniokształtnej z rodziny okoniowatych (Percidae). Występuje zarówno w wodach słodkich, jak i słonawych na terenie zachodniej Eurazji. Jest to popularna ryba wśród wędkarzy i często bywa wprowadzana do zbiorników poza swoim naturalnym zasięgiem występowania. Sandacz jest również gatunkiem typowym dla rodzaju Sander.
Taksonomia
Sandacz został formalnie opisany w 1758 roku przez Karola Linneusza w pierwszym tomie dziesiątej edycji Systema Naturae. Wskazał on „europejskie jeziora” jako miejsce występowania tego gatunku. W 1817 roku Lorenz Oken utworzył rodzaj Sander i ustanowił sandacza typowym przedstawicielem tego gatunkiem. Zarówno u sandacza pospolitego, jak i morskiego (S. marinus) samce budują gniazda, w których samice składają ikrę. To również samce strzegą jaj i młodych.
Opis
Sandacz pospolity jest największym przedstawiciel rodziny okoniowatych. Ma wydłużone i muskularne ciało. Kształtem przypomina szczupaka (Esox lucius). Górna część ciała jest zielonobrązowa, a na bokach widoczne są ciemne, pionowe pasy, podobne do tych, jakie występują u okonia (Perca fluviatilis). Spód ciała jest kremowobiały. Płetwa ogonowa jest ciemna, a płetwy piersiowe, brzuszne i odbytowe są jaśniejsze, w odcieniach bieli. Na błonach pomiędzy kolcami i promieniami płetw grzbietowych oraz płetwy ogonowej widoczne są rzędy czarnych plamek. Najbardziej wyraźne są one na pierwszej płetwie grzbietowej. Młode osobniki mają srebrzysty kolor. Ciemnieją wraz z wiekiem.
Sandacz ma potężne szczęki uzbrojone w liczne ostre zęby, w tym dwa długie kły na przodzie każdej szczęki. Jego charakterystyczną cechą są duże, wypukłe oczy, które czasami stają się matowe. W ten sposób ryba ta przystosowała się do życia w mętnych wodach o słabym oświetleniu. Podobnie jak inne ryby z rodziny okoniowatych, również sandacz ma podzieloną płetwę grzbietową. Pierwsza z nich zawiera od 13 do 20 kolców, a druga 18–24 miękkich promieni. Płetwa ogonowa jest długa i rozwidlona.
Sandacz osiąga maksymalną długość do 100 cm. Zazwyczaj mierzy jednak około 50 cm. Może ważyć nawet do 20 kg. Światowy rekord połowu sandacza, według Międzynarodowego Stowarzyszenia Wędkarstwa Sportowego (IGFA), ustanowiono w czerwcu 2016 roku w jeziorze Maggiore w Szwajcarii. Ryba ważyła 11,48 kg.
Zasięg występowania
Sandacz to gatunek ryby szeroko rozpowszechniony w Eurazji. Występuje w dorzeczach Morza Kaspijskiego, Bałtyckiego, Czarnego, Aralskiego, Północnego oraz Egejskiego. Północną granicę jego zasięgu wyznacza Finlandia. Sandacz został wprowadzony również do Wielkiej Brytanii i Europy Południowej. Zasiedlono go w wielu obszarach Europy kontynentalnej, na zachód od dorzeczy Łaby, Ebro, Tagu i Jucaru. Pojawił się także w Anatolii, Afryce Północnej, Syberii, Kirgistanie oraz Kazachstanie.
W Wielkiej Brytanii sandacza wprowadzono po raz pierwszy w 1878 roku z inicjatywy Francisa Russella, 9. księcia Bedford. Pierwszym miejscem, do którego trafił, było jezioro na terenie posiadłości Russela w Woburn Abbey. Niedługo później sandacz zasiedlił także kanał Great Ouse Relief Channel w regionie Fens. Brytyjskie służby wodne zaliczają sandacza do tzw. brudnej dwunastki inwazyjnych gatunków. Gatunki te mogą zagrażać rodzimym rybom w brytyjskich rzekach. Sandacz z powodzeniem zasiedla nowe siedliska w Wielkiej Brytanii dzięki temu, że bez problemu jest w stanie przystosować się do spokojnych, mętnych wód, które są słabo porośnięte roślinnością. Sandacze dobrze radzą sobie w wodach o niskiej przejrzystości, w przeciwieństwie do szczupaków, które dominują w wodach przejrzystych. Sandacz potrzebuje jednak dużej ilości tlenu. Z tego też powodu zanika w obszarach eutroficznych.
W Stanach Zjednoczonych sandacze zostały wprowadzone do jeziora Spiritwood w Północnej Dakocie w 1989 roku. Występują tam do dziś. Ekologowie obawiają się, że jeśli sandacz zadomowi się w Wielkich Jeziorach, to będzie konkurował o pożywienie i siedliska z rybami sportowymi, takimi jak blisko spokrewniony z nim sandacz amerykański czy żółty okoń. Z tego też powodu władze Ontario traktują sandacza jako potencjalnie inwazyjny gatunek.
W Holandii sandacze występują naturalnie w wielu głównych szlakach wodnych, takich jak Waal, Hollands Diep i inne odgałęzienia Renu. Szczególnie liczne są w kanałach Amsterdamu.
Siedlisko i biologia
Siedlisko
Sandacze zamieszkują słodkowodne zbiorniki, szczególnie duże rzeki oraz jeziora eutroficzne. Mogą żyć także w wodach słonawych i dlatego też często spotyka się je w przybrzeżnych jeziorach i estuariach. Osobniki żyjące w środowiskach słonawych odbywają wędrówki w górę rzek, aby odbyć tarło. Czasami w tym celu pokonują nawet 250 kilometrów.
Dieta
Sandacz to drapieżnik, który w dorosłym stadium żywi się mniejszymi, ławicowymi rybami. Naukowcy przeprowadzili badania na wodach Morza Bałtyckiego, które wykazały, że ofiarami tej ryby często padają stynki europejskie (Osmerus eperlanus), jazgarze (Gymnocephalus cernua), okonie pospolite, sieje (Coregonus albula) oraz płotki (Rutilus rutilus). Sandacze wykazują zachowania kanibalistyczne. Czasami polują na osobniki swojego gatunku. Odnotowano również przypadki, kiedy te drapieżniki atakowały smolty troci wędrownej (Salmo trutta) oraz łososia atlantyckiego (Salmo salar). W Wielkiej Brytanii sandacze świetnie prosperują w mętnych wodach kanałów, gdzie ich ulubioną zdobyczą są płotki. Znacząco wpływają także na liczebność kiełbia (Gobio gobio).
Rozmnażanie
Sandacz odbywa tarło na żwirowym dnie w wodach o umiarkowanym prądzie. Samce bronią swojego terytorium, na którym tworzą płytkie zagłębienia w piasku lub żwirze – o średnicy około 50 cm i głębokości od 5 do 10 cm. Często gniazda te znajdują się wśród odsłoniętych korzeni roślin, na których samice składają jaja. Zazwyczaj zlokalizowane są na głębokości od 1 do 3 metrów. Tarło odbywa się w parach, nocą lub o świcie. Podczas tarła samica unosi się nieruchomo nad gniazdem, a samiec krąży wokół niej, utrzymując dystans około 1 metra od zagłębienia. Następnie samiec ustawia się prostopadle do podłoża i para zaczyna szybko pływać, uwalniając jaja i plemniki.
Po złożeniu jaj samica odpływa, a samiec pozostaje przy gnieździe, broniąc go i wachlując jaja płetwami piersiowymi, aby zapewnić im odpowiednią cyrkulację wody. Samica składa wszystkie jaja jednorazowo i odbywa tarło tylko raz w roku. Larwy po opuszczeniu gniazda żywią się zooplanktonem oraz drobnymi organizmami pelagicznymi. Typowy okres tarła przypada na kwiecień i maj. Wyjątkowo może trwać od końca lutego do lipca – w zależności od szerokości geograficznej i wysokości nad poziomem morza. Kluczowym czynnikiem, który inicjuje tarło, jest temperatura wody. Musi ona osiągnąć 10–14°C.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Surykatka szara – surykatka
- Wampir zwyczajny
- Najwyższy bóg w religiach starożytności
- Czy można pogodzić słoje drzew z chronologią biblijną?
- Pięć tysięcy egzoplanet i żadna podobna do Ziemi
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Zander [dostęp: 22.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: CANVA
