Płaszczak, chlamida (Chlamydoselachus anguineus) to jeden z dwóch współcześnie żyjących gatunków należących do rodziny płaszczakowatych. Drugim przedstawicielem tej rodziny jest Chlamydoselachus africana. Ten tajemniczy mieszkaniec głębin budzi zainteresowanie nie tylko ze względu na rzadkie występowanie, ale przede wszystkim z powodu prymitywnej budowy ciała, która niemal nie zmieniła się od milionów lat. To właśnie dlatego uchodzi za tzw. żywą skamieniałość.
Płaszczak osiąga do 2 metrów długości. Ma węgorzowaty kształt i ciemnobrązowe ubarwienie. Płetwy brzuszne, grzbietowa i odbytowa są przesunięte ku ogonowi, co jeszcze bardziej potęguje wrażenie podobieństwa do węgorza. Angielska nazwa zwyczajowa frędzlogłów pochodzi od charakterystycznych, falistych krawędzi sześciu par szczelin skrzelowych. Przypominają one frędzle i otaczają gardło zwierzęcia. Jedną z najbardziej pierwotnych cech tego rekina jest sposób połączenia szczęk z czaszką, znany z bardzo dawnych form ryb chrzęstnoszkieletowych.
Płaszczak występuje w wybranych rejonach Atlantyku i Pacyfiku. Głównie spotykany jest na obrzeżach szelfów kontynentalnych oraz na stokach kontynentalnych. Bytuje w pobliżu dna, w miejscach biologicznie aktywnych. Potrafi schodzić na głębokości przekraczające 1500 metrów. W zatoce Suruga w Japonii obserwuje się go już na głębokościach 50–200 metrów. Płaszczaki odżywiają się głównie głowonogami, drobnymi rybami kostnoszkieletowymi i innymi rekinami. Aby zdobyć pożywienie, podejmują dobową migrację pionową. Nocą żerują bliżej powierzchni. W trakcie polowania zachowują się podobnie do węgorzy. Przytwierdzają ogon do skały i błyskawicznie wyginają ciało, rzucając się na ofiarę. Ich elastyczne szczęki, wyposażone w około 300 zakrzywionych, igłowatych zębów, umożliwiają połykanie ofiar w całości.
Rekiny te rozmnażają się w sposób charakterystyczny. Zarodki rozwijają się w jajach wewnątrz ciała matki, bez udziału łożyska. Po wylęgu młode odżywiają się resztkami żółtka w macicy. Gatunek nie ma określonego sezonu rozrodczego. Ciąża może trwać nawet do 3,5 roku. Sprawia to, że jest to jedna z najdłuższych w świecie kręgowców. Jednorazowo samica rodzi od 2 do 15 młodych.
Choć płaszczak bywa sporadycznie poławiany jako przyłów, znajduje ograniczone zastosowanie w przemyśle spożywczym. Jego mięso trafia na rynek lub jest przerabiane na mączkę rybną.
Zasięg występowania
Płaszczak to gatunek, który szczególnie upodobał sobie głębokie, chłodne i bogate w pokarm wody oceaniczne. Spotkać go można przede wszystkim w rejonach zewnętrznego szelfu kontynentalnego oraz na stokach kontynentalnych – od górnych po środkowe partie. Preferuje obszary o dużej produktywności biologicznej, takie jak strefy wynosów (upwellingów), gdzie bogactwo życia przyciąga liczne drapieżniki. Choć większość życia spędza tuż przy dnie, jego dieta – obejmująca głowonogi, drobne ryby kostnoszkieletowe i mniejsze rekiny – wskazuje, że wykonuje pionowe migracje dobowe. Nocą wypływa ku powierzchni w poszukiwaniu zdobyczy.
Obserwacje z zatoki Suruga u wybrzeży wyspy Honsiu w Japonii potwierdzają te nawyki. Chlamida występuje tam najliczniej na głębokościach 50–200 metrów. Latem, gdy woda na poziomie 100 metrów przekracza 15°C, schodzi w chłodniejsze rejony głębin. Taka wrażliwość na temperaturę świadczy o przystosowaniu do stabilnych, zimnych środowisk oceanicznych.
Rozmieszczenie płaszczaków obejmuje zarówno Atlantyk, jak i Pacyfik. W Atlantyku wschodnim zasiedlają rejony od północnej Norwegii, przez Szkocję i Irlandię, po wybrzeża Francji, Maroka, Madery i Mauretanii. Na środku Atlantyku odnotowano ich obecność w rejonie Grzbietu Śródatlantyckiego. Zwierzęta spotkać można od Azorów po południową Brazylię i Grzbiet Wawiłowa u wybrzeży Afryki. To właśnie tam, w późnych latach 2000., doszło do spektakularnego połowu ponad 30 osobników – samców i samic. Sugeruje to, że podwodne góry tego rejonu mogą być miejscem godów tego rzadkiego gatunku. W zachodnim Atlantyku rekiny obserwowano u wybrzeży Nowej Anglii, Georgii i Surinamu.
W Pacyfiku płaszczak występuje od południowo-wschodniego Honsiu przez Tajwan, wybrzeża Chin, Australię i Tasmanię, aż po Nową Zelandię. Spotykano go również u wybrzeży Kalifornii, Hawajów i północnego Chile. Choć zdarzało się łowić rekina nawet na głębokości 1570 metrów, zazwyczaj nie schodzi głębiej niż 1000 metrów. Co istotne jest to zwierzęta prowadzące samotniczy tryb życia. Spotkania wielu osobników naraz należą do rzadkości. Najczęściej związane są z okresem rozrodczym.
Ten niezwykle skryty rekin pozostaje jednym z najbardziej enigmatycznych przedstawicieli swojego rzędu. Jego preferencje środowiskowe i globalne czynią go obiektem zainteresowania biologów morskich na całym świecie.
Opis płaszczaka
Choć Chlamydoselachus anguineus i Chlamydoselachus africana przypominają się nawzajem – mają smukłą, węgorzowatą sylwetką – różnią się wieloma szczegółami anatomicznymi. Płaszczak ma dłuższą głowę i krótsze szczeliny skrzelowe niż jego południowoafrykański kuzyn. Posiada także więcej kręgów (160–171 wobec 147 u C. africana) oraz bardziej złożoną budowę zawijki spiralnej w jelicie (35–49 skrętów, wobec 26–28). Występują też u niego mniejsze płetwy piersiowe i węższy otwór gębowy. U obu gatunków skóra ma jednolitą barwę – od ciemnoszarej po brunatną.
Głowa płaszczaka jest szeroka i spłaszczona, z krótkim, zaokrąglonym pyskiem. Nozdrza mają formę pionowych szczelin. Pomiędzy nimi znajduje się fałd skórny dzielący wlot i wylot wody. Oczy – poziome, owalne, pozbawione są trzeciej powieki (błony migawkowej). Szczęki mocowane są do czaszki za pomocą więzadeł. Ich kąciki nie mają ani fałd, ani bruzd. Wnętrze paszczy wypełnia około 300 zębów przypominających igły. Każdy z nich ma główny kolec i dwa mniejsze wyrostki. W górnej szczęce mieści się od 19 do 28 rzędów zębów, a w dolnej – od 21 do 29. Długość paszczy i sposób połączenia szczęk umożliwiają rekinowi pożeranie ofiar znacznie większych od siebie. Czyni go to jednym z najbardziej elastycznych drapieżników głębin.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płaskonos (zwyczajny) – płaskonos
- Pliszka siwa
- Ile śpią żyrafy, co jedzą i ile ważą? Ciekawostki
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
- Ciekawi, jak wygląda gniazdo wiewiórki? Kulisty azyl pod koroną drzew
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Frilled_shark [dostęp: 17.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Citron. Licencja: CC BY-SA 3.0.
