Pławikonik australijski (Phycodurus eques) to wyjątkowa ryba morska. Występuje wyłącznie u wybrzeży południowej i zachodniej Australii. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Phycodurus w rodzinie igliczniowatych. Należą do niej również inne koniki morskie i iglicznie.
Swoją nazwę zawdzięcza niezwykłemu wyglądowi. Ciało pokrywają liczne, przypominające liście wypustki, które służą wyłącznie jako kamuflaż. Nie biorą udziału w poruszaniu się, co tylko potęguje złudzenie, że mamy do czynienia z dryfującym fragmentem wodorostów. Pławikonik porusza się dzięki niemal niewidocznym, przezroczystym płetwom: piersiowym, umieszczonym po bokach oraz grzbietowej, znajdującej się bliżej ogona. Ich delikatne falowanie pozwala zwierzęciu płynąć powoli i dostojnie, stapiając się z otoczeniem.
„Liściaki”, bo tak pieszczotliwie nazywają te ryby Australijczycy, są symbolem morskim Australii Południowej. Odgrywają ważną rolę w lokalnych działaniach na rzecz ochrony środowiska.
Taksonomia
Nazwa rodzajowa Phycodurus wywodzi się z języka greckiego. Phûkos oznacza „wodorosty”, a derma – „skórę”. To etymologiczne połączenie trafnie oddaje wygląd ryby, której ciało pokrywają przypominające listki wypustki, do złudzenia imitujące poruszające się w prądzie morskie rośliny.
Opis pławikonika australijskiego
Podobnie jak konik morski, pławikonik australijski zawdzięcza swoją angielską nazwę skojarzeniu z innym stworzeniem – w tym przypadku z mitycznym smokiem. Nie jest duży. Osiąga nieco większe rozmiary niż większość koników morskich. Dorasta do 20–24 cm długości. Dieta składa się głównie z planktonu i drobnych skorupiaków.
Cechą najbardziej wyróżniającą Phycodurus eques są przypominające liście wypustki skórne. Zapewniają one doskonały kamuflaż wśród wodorostów. Zwierzę nie tylko wygląda jak poruszająca się z prądem morska roślina. Potrafi również zmieniać kolor, dostosowując się do otoczenia. Zdolność ta zależy jednak od diety, wieku, miejsca przebywania i poziomu stresu.
Choć należy do tej samej rodziny co koniki morskie – igliczniowatych (Syngnathidae) – znacznie różni się od nich budową i sposobem poruszania. W przeciwieństwie do konika morskiego nie potrafi owijać się ogonem ani wykorzystywać go do chwytania. Blisko spokrewnionym gatunkiem jest Phyllopteryx taeniolatus – mniejszy, wielobarwny i również wyposażony w przypominające rośliny płetwy. Charakterystyczną cechą pławikonika australijskiego są niewielkie, okrągłe otwory skrzelowe. Zakrywają one pęczkowate skrzela – zupełnie inne niż półksiężycowate otwory i żebrowane skrzela typowe dla większości ryb.
Zasięg występowania
Pławikonik australijski występuje wyłącznie w wodach południowej Australii. Spotkać go można od Przylądka Wilsona w stanie Wiktoria po Jurien Bay, położoną około 220 km na północ od Perth w Australii Zachodniej. Choć dawniej sądzono, że poszczególne osobniki prowadzą osiadły tryb życia, nowsze badania wykazały, że potrafią przemieszczać się na odległość nawet kilkuset metrów, a następnie wracać w to samo miejsce. Kierują się doskonałym zmysłem orientacji.
Pławikoniki australijskie najczęściej spotykane są na piaszczystych dnach, do głębokości około 50 metrów, w pobliżu porośniętych wodorostami skał i kęp trawy morskiej. Szczególnie popularnym miejscem obserwacji tych niezwykłych stworzeń są okolice Adelaide w Australii Południowej – zwłaszcza Rapid Bay, Edithburgh i Victor Harbor.
Pławikonik australijski – ekologia
Pławikoniki australijskie prowadzą na ogół samotniczy tryb życia. Dopiero w okresie godowym samce rozpoczynają zaloty i dobierają się w pary z samicami. Młode od samego początku zdane są wyłącznie na siebie. Nie opiekuje się nimi żaden z rodziców. W wieku około dwóch lat osiągają dojrzałość i są gotowe do rozrodu.
Phycodurus eques odżywia się drobnymi organizmami wodnymi. Zasysa je przez długi, rurkowaty pysk. W diecie dominują niewielkie skorupiaki, takie jak obunogi i krewetki, a także plankton i larwalne stadia ryb.
Rozmnażanie
Podobnie jak u koników morskich, to samiec pławikonika australijskiego przejmuje opiekę nad jajami. Samica składa do 250 jaskraworóżowych jaj. Za pomocą długiego pokładełka przenosi je na ogon partnera. Jaja przyczepiają się do specjalnej strefy lęgowej. Są tam zaopatrywane w tlen. Inkubacja trwa około dziewięciu tygodni. Jej długość zależy od warunków środowiskowych.
W miarę dojrzewania jaja zmieniają barwę na fioletową lub pomarańczową. Gdy zbliża się moment wyklucia, samiec energicznie porusza ogonem, ociera go o skały i wodorosty, by pomóc młodym się wydostać. Proces ten trwa od 24 do 48 godzin. Po narodzinach młode są całkowicie samodzielne. Przez kilka pierwszych dni korzystają ze znajdującego się na zewnątrz woreczka żółtkowego. Zapewnia on im pożywienie. Większość z nich już od początku zaczyna jednak instynktownie polować na zooplankton, a później na drobne skorupiaki.
Szacuje się, że dorosłości osiąga zaledwie około 5% młodych.
Poruszanie się
Pławikonik australijski steruje ruchem za pomocą płetw umieszczonych po bokach głowy. Pozwalają mu one skręcać i delikatnie manewrować w wodzie. Zewnętrzna, stosunkowo sztywna skóra ogranicza jednak zakres ruchów, przez co ryba porusza się powoli i z gracją. Obserwacje wykazały, że niektóre osobniki potrafią pozostawać w jednym miejscu nawet przez 68 godzin. Zdarza się jednak, że podejmują dłuższe wędrówki. Zarejestrowano pławikonika, który przemieszczał się z prędkością do 150 metrów na godzinę.
Status
Pławikonik australijski zmaga się z wieloma zagrożeniami – zarówno ze strony natury, jak i człowieka. Młode osobniki są wyjątkowo podatne na ataki drapieżników, a powolny styl pływania dorosłych znacznie ogranicza ich zdolność ucieczki. Zdarza się, że po burzach ryby te są wyrzucane na brzeg przez fale. Dodatkowo są łapane przez kolekcjonerów oraz wykorzystywane w medycynie alternatywnej.
Gatunek jest narażony na wyginięcie również z powodu zanieczyszczenia wód, spływu ścieków przemysłowych oraz nielegalnego odłowu do akwarystyki. W odpowiedzi na te zagrożenia objęto go całkowitą ochroną: w Australii Południowej od 1987 roku, w Australii Zachodniej od 1991 roku, a w stanie Wiktoria co najmniej od 1995 roku. Dodatkowo wpisanie gatunku do australijskiej Ustawy o ochronie środowiska i bioróżnorodności (EPBC Act) z 1999 roku sprawia, że każdy projekt inwestycyjny musi uwzględniać jego dobrostan.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płaszczak – chlamida
- Płaskonos (zwyczajny) – płaskonos
- Żywe skamieliny kwestionują teorię ewolucji
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
- Atrament prehistoryczny – czy aby na pewno?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Leafy_seadragon [dostęp: 18.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: James Rosindell. Licencja: CC BY-SA 4.0.
