Golec zwyczajny, golec, pstrąg alpejski (Salvelinus alpinus) to ryba zimnowodna z rodziny łososiowatych (Salmonidae). Występuje naturalnie w jeziorach alpejskich oraz w arktycznych i subarktycznych wodach przybrzeżnych strefy holarktycznej.
Zasięg występowania i siedlisko
Golec zwyczajny rozmnaża się w wodach słodkich. Jego populacje mogą być jeziorne, rzeczne lub anadromiczne. W tym ostatnim przypadku dorosłe osobniki wracają z oceanu do rzek, w których przyszły na świat, aby odbyć tarło. Żadna inna ryba słodkowodna nie występuje tak daleko na północy jak pstrąg alpejski. Jest na przykład jedynym gatunkiem zamieszkującym Jezioro Hazen na Wyspie Ellesmere w Arktyce Kanadyjskiej, sięgające aż 81°56′N.
W Wielkiej Brytanii i Irlandii jest to jedna z najrzadszych ryb. Spotykać ją można głównie w głębokich, zimnych jeziorach polodowcowych. Populacja jest zagrożona przez zakwaszenie wód. W innych częściach swojego zasięgu, zwłaszcza w krajach nordyckich, golec jest znacznie bardziej rozpowszechniony i intensywnie poławiany.
Opis golca zwyczajnego
Pstrąg alpejski zazwyczaj osiąga długość 50–60 cm i masę ciała 1,5–2 kg. Największe osobniki mogą dorastać do 107 cm i ważyć nawet 15 kg. Jego łuski są wyjątkowo drobne. Młode charakteryzują się 13–15 poprzecznymi prążkami na bokach, które z wiekiem zanikają.
Dorosłe osobniki charakteryzują się jasnoniebieskim grzbietem i szaroniebieskimi lub zielonkawymi bokami, pokrytymi licznymi czerwonawymi lub pomarańczowymi plamkami. Brzuch przybiera intensywnie jasnoczerwony kolor. Spód głowy jest żółtawy. Przednie krawędzie płetw piersiowych, brzusznych i odbytowej są mlecznobiałe. Poza okresem godowym barwy te stają się mniej intensywne. Boki bledną, a brzuch przybiera srebrzysty odcień. Golec zwyczajny może krzyżować się z pstrągiem potokowym. Ich hybrydy są bezpłodne.
Taksonomia
Golec zwyczajny został po raz pierwszy naukowo opisany przez Karola Linneusza w 1758 roku w dziele Systema Naturae. Przyrodnik sklasyfikował go początkowo w rodzaju Salmo jako Salmo alpinus. W tym samym czasie Szwed opisał również Salmo salvelinus i Salmo umbla, które później zostały uznane za synonimy S. alpinus. W 1836 roku John Richardson przeniósł pstrąga alpejskiego do podrodzaju Salmo (Salvelinus), który obecnie traktowany jest jako pełnoprawny rodzaj. Nazwa Salvelinus pochodzi od niemieckiego słowa Saibling. Oznacza „małego łososia”.
Angielska nazwa Arctic char prawdopodobnie wywodzi się ze staroirlandzkiego ceara/cera, oznaczającego „[krwistą] czerwień”. Odnosi się do różowoczerwonego podbrzusza ryby. Podobne znaczenie ma walijska nazwa torgoch, tłumaczona jako „czerwony brzuch”.
Podgatunki i rozmieszczenie
W Ameryce Północnej wyróżniono trzy podgatunki golca zwyczajnego:
- S. a. erythrinus zasiedla niemal całą północną linię brzegową Kanady. Prawie zawsze prowadzi anadromiczny tryb życia;
- S. a. oquassa znany jako blueback trout lub Sunapee trout, występuje we wschodnim Quebecu i północnej Nowej Anglii. Został w dużej mierze wytępiony z północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych. Nigdy nie prowadzi anadromicznego trybu życia;
- S. a. taranetzi określany jako dwarf Arctic char. Nazwa dotyczy głównie populacji endemicznym dla Syberii.
Pstrąg alpejski jest jedyną rybą zasiedlającą Jezioro Pingualuit na Półwyspie Ungava w Quebecu. Zbiornik wodny powstał w kraterze uderzeniowym około 1,4 miliona lat temu. Po ostatnim zlodowaceniu zmieniający się poziom wód umożliwił połączenie jeziora z topniejącymi lodowcami i okolicznymi ciekami. Pozwoliło to golcowi skolonizować akwen. W jeziorze obserwowano przypadki kanibalizmu wśród ryb.
Morfotypy
Pstrąg alpejski jest uznawany za jednego z najbardziej zmiennych kręgowców na Ziemi. Wykazuje wiele odrębnych morfotypów (form morfologicznych) w różnych częściach swojego zasięgu. Poszczególne morfotypy mogą występować sympatrycznie w tych samych jeziorach i rzekach, różniąc się znacząco pod względem wielkości, kształtu i ubarwienia.
Niektóre populacje różnią się także zachowaniem migracyjnym (stacjonarne lub anadromiczne) oraz preferencjami pokarmowymi. Część z nich krzyżuje się między sobą. Zdarzają się również izolowane populacje, które mogą stanowić przykład wczesnego stadium specjacji.
Przykłady wyraźnych morfotypów w różnych rejonach:
- Islandia – Jezioro Þingvallavatn: wyróżnia się cztery morfotypy – mały bentosowy, duży bentosowy, mały pelagiczny i duży pelagiczny.
- Norwegia – Svalbard:
- Jezioro Linnévatn na Spitsbergenie – trzy formy: karłowata, „normalna” i normalnej wielkości anadromiczna.
- Jezioro Ellasjøen na Wyspie Niedźwiedziej – trzy morfotypy: karłowaty, mały litoralny i duży pelagiczny.
- Jezioro Tinn – odkryto tam nieznany wcześniej gatunek spokrewniony z pstrągiem alpejskim. Osiąga do 15 cm długości. Jest przezroczysty, o jasnym ubarwieniu. Nie ma pęcherza pławnego. Żyje na głębokości 430 m.
- Szwecja:
- Trzy główne morfotypy: storröding, större fjällröding i mindre fjällröding.
- W jeziorach, gdzie współwystępują storröding i mindre fjällröding, paradoksalnie to mniejsza forma jest większa.
- Sommen charr z Jeziora Sommen rośnie szybciej i osiąga dojrzałość płciową później niż pstrąg z Jeziora Vättern.
Hybrydy
Pstrąg alpejski może krzyżować się z innymi gatunkami rodzaju Salvelinus, w tym:
- S. namaycush (lake trout, troć jeziorowa)
- S. fontinalis (brook trout, pstrąg źródlany)
Hybryda golca i pstrąga źródlanego nosi nazwę sparctic char. Charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu oraz lepszą kondycją niż gatunki rodzicielskie. Sprawia to, że jest ceniona w wędkarstwie sportowym. Część mieszańców jest płodna, a część bezpłodna.
Hybrydyzacja między pstrągiem alpejskim a trocią jeziorową nie została jeszcze dokładnie zbadana i dlatego nie nadano jej formalnej nazwy.
Golec zwyczajny – dieta
Pstrąg alpejski jest oportunistycznym drapieżnikiem. Jego dieta zmienia się w zależności od pory roku i lokalizacji. W żołądkach znaleziono ponad 30 różnych gatunków organizmów.
- Wiosna i lato – żywi się owadami zbieranymi z powierzchni wody, jajami łososi, ślimakami oraz mniejszymi skorupiakami i rybami (do 1/3 własnej długości).
- Jesień i zima – poluje głównie na zooplankton i słodkowodne krewetki zawieszone w toni wodnej, a sporadycznie również na mniejsze ryby.
W środowisku morskim golec żywi się głównie widłonogiem Calanus finmarchicus oraz krylem Thysanoëssa. Osobniki zamieszkujące jeziora preferują owady i zoobentos.
Największe pstrągi alpejskie bywają kanibalami . Odżywiają się zarówno młodymi osobnikami swojego gatunku, jak i formami karłowatymi.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Gęś zbożowa – posiewnica
- Dzięcioł białogrzbiety
- Jakie zwierzęta mieszkają na Antarktydzie?
- Łopian mniejszy
- Zagadkowe warstwy skalne Pictured Rocks
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Salvelinus_elgyticus [dostęp: 16.03.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
