Rudzik (ptak) – rudzik zwyczajny – raszka 

Rudzik, rudzik zwyczajny, raszka (Erithacus rubecula) to niewielki ptak owadożerny zaliczany do rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae). Występuje powszechnie w Europie. Na wschodzie sięga do zachodniej Syberii, a na południu – do północnej Afryki. Na obszarach zachodnich i południowych prowadzi osiadły tryb życia, a na północy i wschodzie wędruje w głąb cieplejszych regionów. Tam, gdy zimy są mniej surowe.

Rudzik osiąga długość od 12,5 do 14 cm. Samce i samice są podobne pod względem upierzenia. Ptaki wyróżnia pomarańczowo-czerwona pierś i twarz obramowana szarością, brązowy wierzch ciała oraz jasny brzuch. Młode są całkowicie brązowe i cętkowane, pozbawione czerwonej piersi. W pierwszym roku życia, w okresie zimowym, młodociane osobniki zaczynają przypominać dorosłe. Wciąż mają jednak bardziej wyraźne żółto-brązowe końcówki piór skrzydłowych okrywowych, które u dorosłych są mniej widoczne lub w ogóle nie występują.

Etymologia

Zarówno samce, jak i samice mają charakterystyczną pomarańczową pierś, co przyczyniło się do pierwotnej angielskiej nazwy ptaka – „redbreast” (czerwonopiersi). Dlaczego czerwony? Określenie „orange” jako nazwa koloru w języku angielskim pojawiło się dopiero w XVI wieku, w czasie, gdy sprowadzono do Europy owoc o tej samej nazwie. W innych językach europejskich nazwa ptaka również nawiązuje do jego wyróżniającej się barwy: holenderskie roodborstje, francuskie rouge-gorge, szwedzkie rödhake, niemieckie Rotkehlchen, włoskie pettirosso, hiszpańskie petirrojo oraz portugalskie pisco-de-peito-ruivo.

W XV wieku, gdy popularne stało się nadawanie ptakom ludzkich imion, rudzik zyskał w języku angielskim nazwę robin redbreast. Z czasem została ona skrócona do samego robin. Imię to wywodzi się z formy zdrobniałej imienia Robert. Określeniem „robin” nazywa się także niektóre ptaki z innych rodzin, które mają czerwoną lub pomarańczową pierś – m.in. Turdus migratorius, drozd oraz australijskie gatunki z rodziny Petroicidae, których dokładne pokrewieństwo jest niejasne.

Starsze angielskie nazwy rudzika to m.in. ruddock i robinet. W literaturze amerykańskiej końca XIX wieku często określano go jako „English robin” (rudzika angielskiego).

Systematyka rudzika zwyczajnego

Rudzik zwyczajny był jednym z wielu gatunków formalnie opisanych przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w jego XVIII-wiecznym dziele Systema Naturae. W opublikowanej w 1758 roku dziesiątej edycji, uznawanej za punkt wyjścia współczesnej nomenklatury zoologicznej, ptaka opisano pod binominalną nazwą Motacilla rubecula. Epitet gatunkowy rubecula pochodzi od łacińskiego słowa ruber, oznaczającego „czerwony”. Nazwa rodzajowa Erithacus została nadana przez francuskiego przyrodnika Georges’a Cuviera w 1800 roku. Doprowadziło to do nadania gatunkowi współczesnej binominalnej nazwy.

Historycznie rudzik klasyfikowany był głównie w rodzinie drozdowatych. Nowsze badania genetyczne i filogenetyczne wykazały, że należy do muchołówkowatych. W obrębie gatunku wyróżnia się kilka podgatunków: E. rubecula melophilus na Wyspach Brytyjskich, E. rubecula rubecula w kontynentalnej Europie, zachodniej Turcji, na wyspach wschodniego Atlantyku i północno-zachodnim Maroku, E. rubecula superbus i E. rubecula marionae na Wyspach Kanaryjskich, E. rubecula witherbyi w północnej Algierii i Tunezji, E. rubecula valens na południowym Krymie, E. rubecula caucasicus we wschodniej Turcji i Kaukazie, E. rubecula hyrcanus w południowo-wschodnim Azerbejdżanie i północnym Iranie oraz E. rubecula tataricus w górach Ural i południowo-zachodniej Syberii.

Obecnie raszka uznawana jest za jedynego przedstawiciela rodzaju Erithacus. W 2022 roku badacze, w tym Sangster i współpracownicy, zaproponowali, by dwa podgatunki z Wysp Kanaryjskich (superbus i marionae) traktować jako odrębne gatunki.

Opis

Rudzik zwyczajny ma sylwetkę smukłą i wyprostowaną lub krągłą i przysadzistą. Obie płci są ubarwione jednakowo. Mają zbliżone rozmiary. Najbardziej charakterystycznym elementem upierzenia jest ruda pierś, gardło oraz boki głowy, których barwa z czasem jaśnieje i matowieje. Wierzch ciała jest oliwkowo-szary, oddzielony od czerwonej plamy szerokim popielatym pasem. Spód ciała ma biały kolor, a boki są w bladym szarobrązowym odcieniu. Kuper jest szarobrązowy, a ogon i pokrywy nadogonowe – brązowe. Dziób oraz cienkie, długie nogi mają ciemnobrązowe zabarwienie. Duże, ciemne oczy umożliwiają dobre widzenie w półmroku zarośli. Klatka piersiowa jest wyraźnie wypukła. Skrzydła mają oliwkowoszary kolor. Rudzik jest delikatniejszy i mniejszy od wróbla.

Młode ptaki w szacie juwenalnej są z wierzchu brązowe i ciemno nakrapiane, od spodu beżowe z kreskowaniem. Rdzawe pióra zaczynają pojawiać się dopiero w czerwcu–wrześniu. Od pleszki młode osobniki różni jasny kolor nóg. Pleszka ma ciemne nogi. Ptaki w pierwszym roku życia mają ubarwienie podobne do dorosłych, z tą różnicą, że niektóre osobniki zachowują jasne plamki u nasady dużych pokryw skrzydłowych.

Dorosłe raszki łatwo rozpoznać w terenie dzięki rdzawej barwie czoła, boków głowy, piersi oraz jednolicie brązowym sterówkom. Najbardziej podobna do tego ptaka jest muchołówka mała, która ma szarą głowę i mniej czerwonego koloru na gardle. Rozróżnienie płci w terenie jest niemożliwe, ponieważ samce i samice mają identyczne upierzenie. Ornitolodzy określają płeć wiosną przy ręcznym oglądaniu ptaka. Samicę rozpoznają po plamie lęgowej na spodzie ciała, a samca po wystającej kloace. Młode ptaki rozpoznaje się po żółtych plamkach na końcach skrzydeł, a także po żółtawym wnętrzu dzioba (u dorosłych szarym). Kolejnym wyróżnikiem jest śpiew, słyszalny nawet wtedy, gdy większość leśnych ptaków milczy.

Rudzik zwyczajny – występowanie

Rudzik zwyczajny występuje w Eurazji. Na wschodzie sięga po zachodnią Syberię, na południu po Algierię, a na wyspach Atlantyku – po Centralną Grupę Azorów i Maderę. Sporadycznie pojawia się na Islandii. Na południowym wschodzie jego zasięg obejmuje Iran oraz Kaukaz. Irlandzkie i brytyjskie populacje są w dużej mierze osiadłe. Niewielka część osobników, głównie samice, wędruje zimą na południe Europy, niekiedy aż do Hiszpanii. Rudzik skandynawski i rosyjski migruje do Wielkiej Brytanii i zachodniej Europy, by uniknąć surowych zim. Migrantów rozpoznaje się po szarawym odcieniu grzbietu oraz bardziej matowej rudobrązowej piersi. Kontynentalne populacje, które zimują w Europie Północnej, preferują lasy świerkowe. W Wielkiej Brytanii rudzik wybiera głównie parki i ogrody.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Rozpucz lepiężnikowiec
• Ropucha zielona
• Ile żyje patyczak, jak o nie dbać oraz co jedzą
• Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
• Sztuczna inteligencja – czy doprowadzi do końca świata?

Źródło:

1. https://en.wikipedia.org/wiki/European_robin [dostęp: 12.09.2025]

© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Francis C. Franklin. Licencja: CC BY-SA 3.0.