Rusałka wierzbowiec (Nymphalis polychloros) to motyl należący do rodziny rusałkowatych. W Polsce występuje stosunkowo szeroko, choć obserwacje są zazwyczaj rozproszone. Gatunek pojawia się lokalnie i rzadko gromadzi się w grupy, przez co spotkanie większej liczby osobników jednocześnie jest niezwykle rzadkie.
Zasięg występowania i siedliska
Rusałka wierzbowiec występuje w Afryce Północnej, południowej i środkowej Europie, Turcji, południowej Rosji, centralnej i południowej części Uralu, w Kazachstanie oraz Himalajach. W Europie Środkowej gatunek zamieszkuje głównie cieplejsze regiony, jednak w ostatnich latach stał się tam stosunkowo rzadki. Sytuacja wygląda inaczej w basenie Morza Śródziemnego i w południowych Alpach, gdzie motyl nadal występuje powszechnie. Preferuje rzadkie lasy i ich skraje, suche zarośla oraz sady.
W Wielkiej Brytanii jest gatunkiem niezwykle rzadkim, choć niegdyś występował powszechnie w Anglii i Walii. Przez długi czas twierdzono, że większość obserwowanych osobników pochodzi z hodowli. Ostatnie obserwacje sugerują jednak, że przynajmniej część populacji może mieć pochodzenie naturalne. Rusałka wierzbowiec najchętniej zasiedla lasy, zwłaszcza tam, gdzie rosną wierzby. Naukowcy przypuszczają, że gatunek powoli kolonizuje południową Anglię, z licznymi przypadkami odnotowanego rozrodu w różnych hrabstwach, zwłaszcza w Kent i Sussex.
Opis rusałki wierzbowiec
Rusałka wierzbowiec to motyl o średniej wielkości. Rozpiętość skrzydeł wynosi 68–72 mm u samców i 72–75 mm u samic. Skrzydła mają barwę od pomarańczowej do czerwonej, z charakterystycznymi czarnymi i żółtymi plamami. Na obu parach skrzydeł znajdują się żółtawe, podbrzeżne półksiężyce. Za nimi rozciąga się czarny pas utworzony również z półksiężyców. Na skrzydłach tylnych pas ten jest zdobiony niewielkimi niebieskimi plamkami. Spód skrzydeł ma dymny, brązowy kolor z ciemniejszymi cieniami i czarnymi poprzecznymi kreskami. U tego gatunku nie występuje dymorfizm płciowy.
Rusałka wierzbowiec bywa mylona z rusałką pokrzywnicą (Aglais urticae), ale jest bliżej spokrewniona z rusałką żałobnikiem (Camberwell beauty) i rusałką drzewoszkiem (Nymphalis xanthomelas). Od pokrzywnicy różni się większym rozmiarem – skrzydła pokrzywnicy osiągają 45–62 mm – oraz bardziej pomarańczową barwą górnej strony skrzydeł i pomarańczową podstawą skrzydeł tylnych. Skrzydło przednie jest pomarańczowo-brązowe, z trzema czarnymi plamami przy przedniej krawędzi, trzema dużymi czarnymi plamami na końcu dysku i wąską czarnawą obrzeżką – mniej kontrastową niż u pokrzywnicy, bez białej plamki w wierzchołku i niebieskich plamek wzdłuż brzegu, charakterystycznych dla Aglais urticae. W porównaniu do rusałki drzewoszkiej ma jaśniejsze, żółtawe przestrzenie między czarnymi plamami przy przedniej krawędzi skrzydeł przednich oraz węższy, ciemny pas brzeżny. Najpewniejszą cechą identyfikacyjną są ciemne włoski na stopach. U rusałki drzewoszkiej włoski te są jasne.
Biologia
Dorosłe osobniki rusałki wierzbowca (imago) przezimowują w suchych, zacienionych miejscach, takich jak dziuple drzew czy budynki gospodarcze. Pod koniec lutego lub na początku marca motyle wylatują i rozpoczynają okres godowy. Samice składają jasnozielone jaja w formie ciągłego pasa na górnych gałązkach drzew, przede wszystkim wiązów (Ulmus spp.), wierzb (Salix caprea i Salix viminalis), grusz (Pyrus spp.), jabłoni (Malus), jarzębin (Sorbus), głogów (Crataegus), topoli (Populus) oraz drzew rodzaju Prunus.
Gąsienice rusałki wierzbowca żyją w grupach. Systematycznie ogołacają wierzchołki gałązek, pozostawiając je nagie. Ich zdolność obrony przed ptakami drapieżnymi jest ograniczona. Niektórzy badacze sugerują, że spadek liczebności i wyginięcie gatunku w Wielkiej Brytanii pod koniec lat 70. XX wieku mogło być związane z zanikiem ptaków drapieżnych, które wcześniej polowały na mniejsze ptaki wędrujące na szczyty drzew.
Dojrzała gąsienica przędzie wokół gałązki jedwabny pas, a następnie zawiesza się na nim za pomocą haków (kremaster) na końcu ciała, aby przeobrazić się w poczwarkę. Poczwarka ma barwę szarobrązową z delikatnym srebrzystym połyskiem. Rusałka wierzbowiec jest gatunkiem jednogenowym. Oznacza to, że w ciągu roku występuje tylko jedno pokolenie. Motyle dorosłe, pojawiające się w lipcu i sierpniu. Poszukują pokarmu bogatego w cukry. Szczególnie chętnie korzystają z soku drzew i fermentujących owoców.
Rusałka wierzbowiec w kulturze
Rusałka wierzbowiec pojawia się także w kulturze popularnej. Można ją dostrzec w filmie „W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości” wyprodukowanym przez Eon Productions. Będąc w gabinecie M, James Bond zwraca uwagę na okaz niewielkiego motyla. M wydaje się być zaskoczona zarówno wiedzą agenta o lepidopterologii, jak i jego umiejętnością prawidłowego rozpoznania gatunku. W rzeczywistości N. polychloros nie jest okazem, który M trzyma w dłoniach podczas tej sceny. Na szkiełku mikroskopowym w pobliżu widoczny jest jednak prawdopodobnie okaz tego gatunku.
Czas lotu
Rusałka wierzbowiec, podobnie jak inne motyle z rodzaju Nymphalis, pojawia się w naturze na początku lipca. Można ją obserwować aż do października. Po przezimowaniu dorosłe osobniki wylatują ponownie w marcu. Zimują w suchych, zacienionych miejscach, takich jak stare budynki, stodoły, dziuple drzew, strychy czy piwnice.
Biotop
Motyl zasiedla sady i ogrody, a także lasy liściaste i mieszane. Najczęściej można go spotkać na leśnych drogach, polanach i obrzeżach drzewostanów. Chętnie spija sok wyciekający z owoców. Siada także na roślinach z rodziny złożonych, szukając dodatkowego pokarmu.
Stadia rozwojowe
Gąsienice rusałki wierzbowca przypominają nieco ptasie odchody. Są zielonkawo-brązowe i pokryte szczecinkami. Żyją w grupach. Tworzą wspólne oprzędy, które opuszczają dopiero przed przeobrażeniem. Ich głównym pożywieniem są liście wierzb, wiązów, topoli oraz drzew owocowych. Poczwarki mają brązowy kolor z metalicznym połyskiem szarych i żółtych plamek. Wiszą przytwierdzona kremastrami do gałązek, liści lub ścian budynków.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Rudzik (ptak) – rudzik zwyczajny – raszka
- Rozpucz lepiężnikowiec
- Ile śpią żyrafy, co jedzą i ile ważą? Ciekawostki
- Ciekawi, jak wygląda gniazdo wiewiórki? Kulisty azyl pod koroną drzew
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Large_tortoiseshell [dostęp: 12.09.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Hectonichus. Licencja: CC BY-SA 4.0.
