Rozpucz lepiężnikowiec (Liparus glabrirostris) to największy przedstawiciel rodziny ryjkowcowatych występujący w Polsce. Dorosłe owady osiągają długość około 18,3 mm. Ciało jest czarne i lśniące, z charakterystycznymi jasnymi punkcikami i plamami na przedpleczu oraz pokrywach skrzydeł. Ryjek ma długość zbliżoną do przedplecza. Ułatwia to rozpoznanie gatunku.
Chrząszcze można obserwować w ciągu dnia, od kwietnia do lipca. Dorosłe osobniki żywią się lepiężnikami, a larwy rozwijają się w kłączach roślin należących do rodzin astrowatych i selerowatych. Rozpucz lepiężnikowiec w naszym kraju występuje głównie w górach. Spotyka się go w Karpatach, Beskidach i Sudetach. Na nizinach pojawia się sporadycznie, m.in. na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim.
Opis
Rozpucz lepiężnikowiec należy do największych gatunków ryjkowców w Europie. Dorosłe chrząszcze osiągają długość od 14 do 19 mm. Ciało owada jest ciemnoczarne, z nieregularnymi, jasnobrązowymi plamami na przedpleczu i odwłoku. Drobne jasnobrązowe włoski pokrywają także nogi i głowę, choć są mniej widoczne.
Występowanie rozpucza lepiężnikowieca
Rozpucz lepiężnikowiec zamieszkuje głównie góry i tereny pogórza środkowej Europy. Gatunek odnotowano także na południu kontynentu, m.in. w Pirenejach i północnych Włoszech. Pojedyncze, izolowane populacje występują na nizinach – na północy Polski, a także na Łotwie, Litwie oraz w obwodzie kaliningradzkim.
Jeśli chodzi o siedliska, owad preferuje tereny leśne i wilgotne, często w pobliżu źródeł i wzdłuż cieków wodnych. Kluczowe dla jego obecności są lepiężniki – rośliny żywicielskie, wokół których najliczniej można spotkać dorosłe osobniki i rozwijające się larwy.
Pokarm
Jak sugeruje polska nazwa, rozpucz lepiężnikowiec jest silnie związany z lepiężnikiem, zarówno różowym, jak i białym. Rośliny te stanowią podstawę jego diety. Larwy żywią się także korzeniami innych roślin, w tym barszczu oraz ostrożeń warzywnego. Pozwala im to rozwijać się w ukryciu.
Rozród
Dorosłe rozpucze lepiężnikowce można obserwować od kwietnia do sierpnia. Rozwój larw jest ściśle uzależniony od roślin żywicielskich. Młode osobniki żerują w korzeniach i kłączach lepiężników, barszczy oraz ostrożenia warzywnego. Znajdują tam niezbędne składniki odżywcze do wzrostu i przejścia w kolejne stadia rozwojowe.
Rozpucz lepiężnikowiec – ekologia
Rozpucz lepiężnikowiec jest największym przedstawicielem rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae) w Europie. Ryjkowcowate to chrząszcze roślinożerne. Wyróżniają się wydłużonym aparatem gębowym – tzw. „ryjkiem”. Na jego końcu znajdują się kolankowato zgięte czułki zakończone buławkami.
Dorosłe osobniki osiągają od 14 do 19 mm długości. Ciało jest czarne, z licznymi żółtawymi plamkami na odwłoku. Owada cechuje mocna budowa i silne odnóża zakończone ostrymi pazurkami. Występuje dymorfizm płciowy. Samice są zwykle większe od samców.
Gatunek występuje w rejonach górskich i podgórskich Europy środkowej oraz południowo-zachodniej. W Polsce spotykany jest głównie w Sudetach i Karpatach. Nieliczne stanowiska odnotowano na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim. Rozpucz lepiężnikowiec preferuje miejsca, gdzie rośnie lepiężnik biały i różowy. Dorosłe chrząszcze żywią się liśćmi tych roślin, wygryzając w nich okrągłe otwory. Larwy żerują w kłączach roślin baldaszkowatych i złożonych.
Owady można spotkać w Bieszczadach od kwietnia do sierpnia. Poruszają się bardzo powoli. W sytuacji zagrożenia udają martwe – chowają odnóża i staczają się z liści lepiężnika w gęstwinę traw poniżej rośliny żywicielskiej. Rozpucz lepiężnikowiec jest gatunkiem puszczańskim, cenionym przez entomologów, kolekcjonerów i miłośników makrofotografii.
Występowanie w Polsce
Badania wykazały, że w północnej Polsce rozpucz lepiężnikowiec (Liparus glabrirostris Küster, 1849) jest gatunkiem rzadkim. Występuje jedynie lokalnie. Do 2014 roku chrząszcza odnotowano na sześciu stanowiskach. W trakcie ukierunkowanych obserwacji w 2015 roku potwierdzono obecność owada na czterech wcześniej znanych stanowiskach oraz zarejestrowano siedem nowych. Łącznie daje to 13 lokalizacji: Bory Tucholskie (1), Pojezierze Kaszubskie (5), Mierzeja Wiślana (1), Wysoczyzna Elbląska (3), Dolina Wałszy koło Pieniężna (2) i Puszcza Borecka (1).
Na dziesięciu z tych stanowisk gatunek występował w dolinach rzek. Obserwowane tam dorosłe osobniki żerowały na roślinach żywicielskich: lepiężniku różowym (Petasites hybridus, 4 stanowiska), lepiężniku białym (P. albus, 2), świerząbku orzęsionym (Chaerophyllum hirsutum, 2) oraz ostrożeniu warzywnym (Cirsium oleraceum, 3).
Wyniki badań wskazują na potrzebę ochrony tego gatunku w północnej części kraju. Proponuje się utworzenie specjalnych form ochrony przyrody oraz nadanie rozpuczowi statusu gatunku parasolowego. Mogłoby to zapewnić ochronę jego siedlisk i roślin żywicielskich.
Biologia
Rozpucz lepiężnikowiec należy do największych przedstawicieli rodziny ryjkowcowatych w Europie. Dorosłe osobniki osiągają długość 14–19 mm. Pokrywy skrzydeł zdobią silnie wydłużone, żółte lub płowe łuski ułożone w polach. Tworzą one charakterystyczne jasne plamki. Od pozostałych krajowych gatunków rodzaju Liparus odróżnia się on m.in. brakiem ząbka na przednich udach, a w porównaniu z L. transsylvanicus – brakiem sterczącego wyrostka między przednimi biodrami, wyraźniejszymi plamkami na pokrywach oraz tylną krawędzią przedplecza pozbawioną żółtych łusek. Cechą diagnostyczną jest również stosunek szerokości przedplecza do jego długości. U rozpucza szerokość jest równa długości lub nieznacznie ją przewyższa.
Gatunek występuje głównie w górach i na obszarach podgórskich środkowej Europy, obejmując m.in. Pireneje, północne Włochy i Siedmiogród. W Polsce jego zasięg obejmuje Karpaty i Sudety wraz z przedgórzami. Jest tam znacznie bardziej rozpowszechniony niż na wyżynach. Na nizinach pojawia się wyjątkowo. Izolowane stanowiska rejestrowano na północy kraju, w obwodzie kaliningradzkim oraz na Łotwie i Litwie. Najwyżej w Sudetach stwierdzano go do 1150 m n.p.m. W niżej położonych rejonach Śląska występował rzadziej. Najbardziej wysunięte na północ stanowiska w południowej części Polski odnotowano m.in. koło Oławy w rezerwacie Zwierzyniec, w Borach Stobrawskich, na Wyżynie Miechowskiej i Wyżynie Lubelskiej. W północnej Polsce gatunek odnotowywano w kilku miejscach, m.in. na Pojezierzu Kaszubskim i w Borach Tucholskich.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Ropucha zielona
- Ropucha szara – ropucha zwyczajna
- Ile żyje patyczak, jak o nie dbać oraz co jedzą
- Największy ssak na świecie – płetwal błękitny
- Naukowcy zadziwieni asymetrią galaktyk wokół Galaktyki Andromedy
Źródło:
- https://www.ekologia.pl/zwierzeta/rozpucz-lepieznikowiec/ [dostęp: 12.09.2025]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Liparus_glabrirostris [dostęp: 12.09.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Clemens Stockner. Licencja: CC BY-SA 4.0.
