Perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena) to wędrowny ptak wodny. Zamieszkuje strefę umiarkowaną półkuli północnej. Zimą najczęściej przebywa na spokojnych wodach przybrzeżnych tuż za linią fal. Niektóre osobniki wybierają duże jeziora śródlądowe. W sezonie lęgowym preferuje płytkie zbiorniki słodkowodne – jeziora, stawy rybne i bagna.
W szacie spoczynkowej jest raczej niepozorny. Upierzenie ma matowoszary, przygaszony odcień. Dopiero w okresie godowym wyróżnia się intensywnie rdzawą szyją, czarną czapeczką i kontrastującą jasnoszarą twarzą. Perkoz rdzawoszyi słynie z widowiskowych tańców godowych i donośnych zawołań. Po dobraniu się w pary ptaki budują gniazda z roślin wodnych. Unoszą się one na powierzchni płytkich jezior i torfowisk.
Jak wszystkie perkozy, świetnie pływa i jeszcze sprawniej nurkuje. Dzięki przesuniętym ku tyłowi ciała nogom jest bardzo sprawny w wodzie, ale zupełnie nieporadny na lądzie. Żywi się głównie rybami, owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami, które zbiera z powierzchni wody lub roślin. Regularnie połyka też własne pióra – przypuszczalnie w celu ochrony układu pokarmowego. Oba podgatunki – mniejszy P. g. grisegena z Europy i zachodniej Azji oraz większy P. g. holbolii z Ameryki Północnej i wschodniej Syberii – mają status najmniejszej troski. Światowa populacja jest stabilna lub rośnie.
Taksonomia
Perkoz rdzawoszyi został opisany po raz pierwszy w 1781 roku przez francuskiego przyrodnika i polimata Georges’a-Louisa Leclerca, hrabiego de Buffona, w monumentalnym dziele Histoire Naturelle des Oiseaux. Towarzyszyła mu ręcznie kolorowana ilustracja wykonana przez rytownika François-Nicolasa Martinetta, zamieszczona w serii Planches Enluminées d’Histoire Naturelle, przygotowanej pod nadzorem Edme-Louisa Daubentona. Zarówno opis, jak i podpis pod ryciną nie zawierały nazwy naukowej. Dopiero dwa lata później – w 1783 roku – holenderski przyrodnik Pieter Boddaert nadał gatunkowi binominalną nazwę Colymbus grisegena w swoim katalogu ilustracji Martinetta. Jako miejsce typowe wskazano później Francję.
Współcześnie perkoz rdzawoszyi zaliczany jest do rodzaju Podiceps, opisanego przez angielskiego naturalistę Johna Lathama w 1787 roku. Nazwa Podiceps pochodzi od łacińskich słów podicis (odbyt) i pes (stopa). Odnosi się do charakterystycznego umiejscowienia nóg tych ptaków – bardzo daleko z tyłu ciała. Nazwa gatunkowa grisegena wywodzi się od łacińskich słów griseus (szary) i gena (policzek). Nawiązuje to do jasnoszarych policzków u osobników w szacie godowej.
Perkozy to niewielkie i średniej wielkości ptaki wodne. Wyróżniają się płatkowatymi palcami, które zastępują błony pławne. Rodzaj Podiceps obejmuje dziewięć gatunków. Jeden z nich wyginął stosunkowo niedawno. Najbliższym krewnym perkoza rdzawoszyjego jest większy perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus), występujący w Europie i Azji Zachodniej. Naukowcy uważają, że gatunek wyewoluował w Ameryce Północnej, a następnie rozprzestrzenił się do Europy.
Opis perkoza rdzawoszyjego
Perkoz rdzawoszyi to ptak średniej wielkości, większy niż perkoz zausznik czy perkoz rogaty, ale mniejszy od perkoza dwuczubego. W szacie godowej łatwo go rozpoznać. Czarna czapeczka sięga poniżej oka i kontrastuje z bardzo jasnoszarymi policzkami oraz gardłem. Szyję pokrywa intensywnie rdzawy pióropusz. Wierzch ciała jest ciemnoszary podobnie, jak boki. Spód natomiast jest biały. Długi, szpiczasty dziób ma czarną barwę z wyraźnie żółtawą nasadą. Oczy są ciemnobrązowe.
Zimą perkoz rdzawoszyi traci swoje barwne ozdoby. Czapeczka staje się mniej wyraźna i zlewa się z szarą twarzą. Tył głowy przecina jasny, łukowaty pasek. Przód szyi jest biały lub jasnoszary, a grzbiet – ciemniejszy. Dziób również traci część koloru. W tym mniej charakterystycznym upierzeniu bywa mylony z innymi gatunkami.
Samce i samice są do siebie bardzo podobne, choć samce przeciętnie ważą więcej. Pisklęta mają wyraźne, podłużne pręgi na głowie i piersi. Starsze młode cechują się prążkowaną twarzą, rozmytą czarną czapeczką, bladoczerwoną szyją i szerokim żółtym pasmem na dziobie.
W locie perkoz rdzawoszyi wygląda na mocno wydłużonego. Szyję trzyma wyprostowaną, a duże nogi ciągną się za ciałem. Skrzydła są stosunkowo krótkie, szare z białymi drugorzędowymi piórami. Ze względu na małą powierzchnię skrzydeł ptak nie jest w stanie wystartować z lądu. Do wzlotu potrzebuje długiego rozbiegu po wodzie.
Jest doskonałym pływakiem i nurkiem. W wodzie porusza się dzięki silnym nogom, którymi steruje niezależnie. Ogon jest zbyt krótki, by pełnić funkcję steru. W sezonie lęgowym to jeden z najbardziej wokalnych perkozów. Wydaje donośne, zawodzące odgłosy uooooh, zarówno solo, jak i w duecie, często z ukrycia – w dzień i w nocy. W trakcie spotkań terytorialnych potrafi wyśpiewać nawet 60 dźwięków z rzędu. W repertuarze ma też szeroką gamę dźwięków przypominających kwakanie, popiskiwanie, syczenie, turkotanie i mruczenie, z dużą indywidualną zmiennością.
Zasięg występowania i siedlisko
Perkoz rdzawoszyi gniazduje w płytkich zbiornikach słodkowodnych – jeziorach, zatokach większych akwenów, rozlewiskach i śródleśnych bagnach. Najchętniej wybiera tereny o powierzchni poniżej 3 hektarów i głębokości nieprzekraczającej dwóch metrów. W Europie zasiedla głównie zbiorniki położone wśród lasów, a dalej na północy – w tundrze krzewiastej. Preferuje miejsca porośnięte roślinnością wynurzoną, taką jak trzcinowiska. Podgatunek amerykański jest mniej zależny od zwartej roślinności i bywa spotykany nawet na otwartych, bezbrzeżnych jeziorach. Najlepsze warunki lęgowe zapewniają stawy rybne – poza osłoną roślinności oferują również obfitość pożywienia.
Wszystkie populacje są wędrowne. Zimę spędzają głównie na morzu – zwykle w zatokach i estuariach, ale nierzadko również dalej od brzegu, w pobliżu płycizn i podmorskich progów. Na zimowe i przelotowe siedliska wybierają wody o głębokości poniżej 15 metrów, z piaszczystym lub żwirowym dnem, rozsianymi skałami i kępami wodorostów. Zimą perkozy żerują zazwyczaj samotnie. Nie tworzą stad, choć podczas migracji mogą gromadzić się w liczbie przekraczającej 2000 osobników w miejscach szczególnie sprzyjających odpoczynkowi.
Wędrówki odbywają głównie nocą. Przelatując nad wodą, ptaki są także aktywne za dnia. Jesienią na Wielkich Jeziorach w Ameryce Północnej można zaobserwować ich szczególne nagromadzenie – do 18 000 osobników może przelatywać przez Whitefish Point nad jeziorem Górnym. Uważa się, że są to ptaki lęgowe z Kanady, migrujące przez Atlantyk. Oznacza to dłuższą, ale łatwiejszą trasę niż ta prowadząca przez Góry Skaliste.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pełzacz leśny
- Peluga – peled – syrok
- Zimowe zwyczaje ptaków! Kiedy sójki i jaskółki odlatują na zimę z Polski?
- Jak wygląda ugryzienie mrówki i czym je smarować?
- Zagadka Whopper Sand
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Red-necked_grebe [dostęp: 07.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
