Gołąb skalny (Columba livia) należy do rodziny gołębiowatych (Columbidae). W potocznym języku często określany jest po prostu jako „gołąb”. W ścisłym znaczeniu odnosi się to jednak do dzikiej formy tego gatunku. Ptaka, od którego pochodzą wszystkie znane nam dziś udomowione gołębie.
Dziko żyjące gołębie skalne mają jednolicie jasnoszare upierzenie z dwiema wyraźnymi, czarnymi pręgami na skrzydłach. Samce i samice są do siebie bardzo podobne. Brakuje wyraźnego dymorfizmu płciowego. Z tego gatunku wywodzi się około tysiąca ras gołębi domowych (choć nazwa Columba livia domestica jest nieprawidłowa w ujęciu systematycznym). To właśnie uciekinierzy z hodowli dali początek populacjom gołębi miejskich spotykanym dziś niemal na całym świecie. W przeciwieństwie do jednolitego ubarwienia dzikich przodków, udomowione i zdziczałe formy wykazują ogromną różnorodność barw i wzorów – od czerwonych i brązowych, przez szachownice, aż po ptaki o jednolitym upierzeniu czy łaciate.
Gołębie skalne zasiedlają otwarte i półotwarte tereny. Żerują na ziemi. W środowisku naturalnym gniazdują i nocują na klifach i skalnych półkach. Gatunek pochodzi z południowej Europy, Afryki Północnej i zachodniej Azji. Wraz z potomkami w formie udomowionej i zdziczałej stanowi jeden z najbardziej rozpowszechnionych gatunków ptaków na świecie. Zgodnie z klasyfikacją IUCN gołębie skalne uznawane są za gatunek najmniejszej troski. Populacja dzikich i zdziczałych gołębi w samej Europie szacowana jest na 17–28 milionów osobników, a globalnie może sięgać nawet 120 milionów.
Taksonomia i systematyka
Oficjalna, powszechnie uznawana nazwa gatunku to „gołąb skalny” – zgodnie z nomenklaturą Międzynarodowego Kongresu Ornitologicznego. Opis naukowy gatunku został po raz pierwszy sformułowany w 1789 roku przez niemieckiego przyrodnika Johanna Friedricha Gmelina. Uwzględnił on go w poprawionym i rozszerzonym wydaniu Systema Naturae autorstwa Karola Linneusza. Gmelin umieścił gołębia skalnego w rodzaju Columba, który obejmuje wszystkie gołębie i grzywacze. Nadał mu nazwę binominalną Columba livia.
Nazwa rodzaju Columba pochodzi z łaciny. Oznacza „gołębia” lub „grzywacza”. Jej wcześniejsze źródła etymologiczne sięgają języka starogreckiego: słowa κόλυμβος (kólumbos) – „nurek”, a także czasownika κολυμβάω (kolumbáō) – „nurkować, rzucać się w dół, pływać”. Już Arystofanes w komedii „Ptaki” (wers 304) używał słowa κολυμβίς (kolumbís) – „nurek” – jako określenia ptaka, odnosząc się do charakterystycznego, płynnego lotu gołębi przypominającego ruchy pływaka. Z kolei epitet gatunkowy livia pochodzi od średniowiecznej łacińskiej formy livida, czyli „sina, niebieskawa”, będącej tłumaczeniem greckiego słowa πέλεια (péleia) – „gołębica”. Słowo to prawdopodobnie wywodzi się z przymiotnika pellós, oznaczającego „ciemny, przygaszony”.
Gmelin nie wskazał materiału typowego dla swojego opisu. Obecnie obowiązuje neotyp pochodzący z Fair Isle w Szkocji. Definiuje on zarówno gatunek, jak i podgatunek nominatywny Columba livia livia.
Najbliższym krewnym gołębia skalnego w obrębie rodzaju Columba jest gołąb górski (C. rupestris), a dalej – gołąb śnieżny, plamisty i obrożny. Pisklęta gołębi noszą nazwę „squabs” w języku angielskim. Warto też wspomnieć, że choć inne gatunki – jak australijskie gołębie z rodzaju Petrophassa czy gołąb plamisty (Columba guinea) – bywają nazywane „rock pigeon”, to termin ten formalnie odnosi się wyłącznie do Columba livia.
Podgatunki
Obecnie wyróżnia się dziewięć podgatunków gołębia skalnego:
- C. l. livia – zachodnia i środkowa Europa, Afryka Północna, Azja Środkowa;
- C. l. gymnocycla – Mauretania, Senegal, południowe Mali i Ghana;
- C. l. targia – północne Mali, południowa Algieria, środkowy Sudan;
- C. l. schimperi – wschodni Egipt, południowy Sudan, Erytrea;
- C. l. dakhlae – zachodni Egipt;
- C. l. palaestinae – Synaj, Syria, zachodnia i południowa część Półwyspu Arabskiego;
- C. l. gaddi – wschodnia Turcja, Uzbekistan, zachodni i północny Afganistan;
- C. l. neglecta – zachodni Pakistan, wschodni Afganistan, Himalaje;
- C. l. intermedia – południowe Indie i Sri Lanka.
Zasięg występowania gołębia skalnego
Przed wymianą kolumbijską gołąb skalny występował naturalnie jedynie na ograniczonym obszarze. Spotkać go można było w zachodniej i południowej Europie, Afryce Północnej oraz części Azji Południowej. Dopiero między 1603 a 1607 rokiem został przewieziony na pokładach europejskich statków do Nowego Świata. Obecnie, uwzględniając populacje zdziczałe, zasięg gatunku obejmuje około 10 milionów kilometrów kwadratowych. Liczebność populacji szacuje się na setki milionów osobników. W samej Europie żyje od 17 do 28 milionów gołębi.
Choć historia gołębia skalnego nie jest w pełni udokumentowana, skamieniałości sugerują, że gatunek wywodzi się z Azji Południowej. Odkryte w Izraelu szczątki szkieletowe potwierdzają jego obecność na tym obszarze. Niemniej jednak, z uwagi na długą i intensywną historię współistnienia z człowiekiem, granice pierwotnego zasięgu gatunku są dziś niemożliwe do precyzyjnego określenia.
Dzikie gołębie skalne zasiedlają przede wszystkim skaliste formacje terenu – klify, urwiska i jaskinie. Chętnie gniazdują w szczelinach i zagłębieniach. Tworzą duże kolonie, liczące niekiedy setki osobników. Zasiedlają nawet tereny Sahary, o ile znajdują się tam skały, woda i minimalna ilość roślinności. Unikają natomiast gęsto porośniętych obszarów.
W przeciwieństwie do dzikich form, gołębie miejskie rzadko mają dostęp do naturalnych miejsc lęgowych. Dlatego przystosowały się do gniazdowania na gzymsach budynków, ścianach, mostach czy pomnikach. Niestety, ich obecność bywa uciążliwa. Kwaśne odchody, zwłaszcza niedożywionych ptaków wydalających głównie moczany, mogą z czasem powodować uszkodzenia elewacji i korozję metalu. W przypadku dobrze odżywionych osobników wydaliny są bardziej zwarte i mniej szkodliwe. Zawierają znacznie mniej kwasu moczowego.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kobra królewska
- Grabarz pospolity
- Gołąb miejski
- Gołąb wędrowny
- Gatunki antylopy – zobacz ciekawostki o tych zwierzętach
- Witania ospała
- Prawdziwy wiek diamentów
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Rock_dove [dostęp: 24.03.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
