Niszczyk zjadliwy (Ditylenchus dipsaci) to pasożytniczy nicień atakujący rośliny. Najczęściej atakuje cebulę i czosnek. W Wielkiej Brytanii znany jako „onion bloat”. Objawy infekcji rośliny przez niszczyka to: zahamowanie wzrostu, przebarwienia cebul, zgrubienia łodyg.
Jest wędrowniczym pasożytem wewnętrznym. Przechodzi pięć stadiów rozwojowych. Może wchodzić w stan spoczynku. Do roślin wnika przez szparki lub rany. Powoduje narośla i deformacje. Uszkodzenia ułatwiają wnikanie grzybów i bakterii.
Chorobę zwalcza się przez dezynfekcję nasion, obróbkę cieplną, płodozmian i fumigację. Straty ekonomiczne na uprawach zarażonych tym nicieniem są duże. Zainfekowane plony nie nadają się do sprzedaży.
Morfologia i biologia niszczyka zjadliwego
Długość nicienia wynosi około 1,5 mm. Do roślin dostaje się z gleby, materiału sadzeniowego lub nasion.
Żyje między komórkami liści i łuskami cebul. Jest szkodliwy, gdyż wysysa sok komórkowy i rozmnaża się w roślinie. Samica składa do 250 jaj w sezonie. Przy temperaturze 15–20 °C rozwija się nawet sześć pokoleń.
Objawy zainfekowania rośliny niszczykiem zjadliwym to m.in.: skręcanie liści cebuli, żółknięcie liści czosnku, pękanie szyjek cebul. Nicienie rozwijają się także podczas przechowywania. Oprócz cebuli i czosnku atakuje groch, buraki, dynię, rabarbar, cebule ozdobne i niektóre chwasty.
Cykl życia
Cykl tego nicienia składa się z pięciu stadiów. Pierwsze linienie następuje w jaju. Kolejne dwa – w glebie. W stadium czwartym larwy wnikają do młodych roślin. Ostatnie linienie odbywa się wewnątrz rośliny.
Samice do rozmnażania potrzebują samców. Cykl życia trwa 19–25 dni. Jedna samica może złożyć 200–500 jaj. Jeśli warunki są trudne, rozwój zatrzymuje się. Nicienie żyją około 70 dni. Jaja i larwy zimują w resztkach roślin. W glebie mogą przetrwać do 2 lat. W stanie uśpienia nawet 3–5 lat.
Występowanie i środowisko
Niszczyk zjadliwy występuje w strefie umiarkowanej. Spotykany jest w Europie, obu Amerykach, Afryce, Azji i Oceanii. Unika klimatów tropikalnych. Przy masowym wystąpieniu niszczy 60–80% plonów. Lubi temperaturę 15–20 °C i wilgoć.
Cykl chorobowy
Nicienie te przenoszą się na rośliny poprzez wodę, narzędzia i zwierzęta. W wilgotnych warunkach wędrują po liściach i łodygach. Do wnętrza rośliny wchodzą przez rany lub szparki. Żerują w tkance kory. Wydzielają pektynazę, która rozpuszcza ściany komórkowe.
Wokół miejsca żerowania tworzą się galasy i deformacje. Uszkodzenia otwierają drogę dla grzybów i bakterii. Larwy wnikają także przez czapeczkę korzenia lub wnętrze nasiona. Przy dużych infekcjach cebule puchną, a łodygi miękną i się zapadają.
Rośliny żywicielskie i objawy
Niszczyk zjadliwy atakuje wiele gatunków. Największe szkody wyrządza w cebuli, czosnku, marchwi, bobie, lucernie, owsie i truskawkach. Atakuje także rośliny ozdobne (hiacynty, tulipany).
Objawy to: zahamowanie wzrostu, żółte plamy, skręcenie liści, zgrubienia łodyg, luzowanie łusek cebul. Czosnek wykazuje podobne objawy. Często traci część systemu korzeniowego. W bobie pojawiają się brunatnoczerwone plamy na łodygach, czerniejące strąki i zdeformowane nasiona.
Istnieje około 30 ras niszczyka zjadliwego. Różnią się głównie preferencjami żywicielskimi. Są trudne do rozróżnienia pod mikroskopem.
Niszczyk zjadliwy – zwalczanie
Najważniejsze jest sadzenie zdrowego materiału roślinnego. Nasiona i cebule odkaża się w gorącej wodzie z formaliną. Należy dbać o higienę pól i narzędzi. Larwy w stadium czwartym są jednak wyjątkowo odporne na tego rodzaju zabiegi.
Zainfekowane resztki roślin trzeba usuwać i niszczyć. Płodozmian co najmniej trzyletni ogranicza populację tych nicieni. Należy także usuwać chwasty, które mogą być żywicielami. Ważne jest unikanie sadzenia w okresach sprzyjających infekcjom.
W razie potrzeby stosuje się fumigację gleby nematocydami. Zabieg wykonuje się tylko tam, gdzie występuje infekcja, by ograniczyć koszty.
Znaczenie gospodarcze
Niszczyk zjadliwy infekuje ponad 450 gatunków roślin. Powoduje poważne straty w uprawach cebuli, czosnku, marchwi, lucerny, owsa i tulipanów. Zainfekowane rośliny są bezwartościowe. Zdeformowane plony nie nadają się do sprzedaży. Zainfekowane nasiona i cebule często nie osiągają dojrzałości.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Nicienie
- Guzak północny
- Grabarz pospolity
- Gołąb miejski
- Jakie są największe żółwie na świecie?
- Świetlik łąkowy
- Zagadka Whopper Sand
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Ditylenchus_dipsaci (dostęp: 12.05.2025).
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Len Worthington. Licencja: CC BY-SA 2.0.
