Grzechotnik rogaty (Crotalus cerastes) to gatunek jadowitego węża z rodziny żmijowatych. Zaliczany jest do grzechotników (rodzaj Crotalus). Występuje na pustynnych terenach południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych oraz północno-zachodniego Meksyku. Charakterystyczną cechą gatunku jest nietypowy sposób poruszania się – boczne pełzanie. Obecnie wyróżnia się trzy podgatunki tego węża.
Opis
Ten niewielki wąż o krępym ciele pokrytym dużymi, kilowatymi łuskami świetnie przystosował się do życia na pustyni. Grzechotnik rogaty wyróżnia się szeroką głową i charakterystycznymi wyrostkami nad oczami, przypominającymi rogi. Jego piaskowe ubarwienie z ciemniejszymi plamkami doskonale maskuje go w środowisku. Dzień spędza ukryty pod krzewami, w norach gryzoni lub zagrzebany w piasku. Chętnie korzysta ze słońca, w którym się wygrzewa. Zimą zaszywa się głęboko pod ziemią. Często w towarzystwie setek innych osobników.
Grzechotnik rogaty jest wężem terytorialnym. Całe życie spędza w obrębie własnego rewiru. Choć zwykle unika konfliktów, samice potrafią walczyć ze sobą, splatając się i próbując przygnieść rywalkę do podłoża. Gad ten, gdy poczuje się zagrożony, nie atakuje od razu. Zamiast tego ostrzega za pomocą charakterystycznego grzechotania. Zwierzęta takie jak konie, bydło czy jelenie potrafią rozpoznać zagrożenie i często rozdeptują węża, zanim ten zdąży zaatakować.
Siedlisko grzechotnika rogatego
W południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych grzechotnik rogaty występuje na pustynnych obszarach południowo-wschodniej Kalifornii, południowej Nevady, południowo-zachodniego Utah oraz zachodniej Arizony. W północno-zachodnim Meksyku zasiedla zachodnią Sonorę oraz wschodnią część Półwyspu Kalifornijskiego (Baja California).
Status ochronny
Grzechotnik rogaty został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (Least Concern) na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN (wersja 3.1 z 2001 roku). Oznaczenie to przysługuje gatunkom o szerokim zasięgu występowania, przypuszczalnie dużej liczebności populacji lub takim, których tempo spadku liczebności nie jest na tyle szybkie, by kwalifikować je do bardziej zagrożonych kategorii. Według oceny z 2007 roku populacja tego gatunku była stabilna.
Grzechotnik rogaty – zachowanie
Angielska nazwa „sidewinder” nawiązuje do nietypowego sposobu poruszania się grzechotnika. Wąż doskonale przystosował się bowiem do przemieszczania po sypkich, nawiewanych piaskach pustyni. Specyficzny sposób lokomocji pozwala mu na zachowanie przyczepności. Umożliwia szybkie poruszanie się po różnych powierzchniach. Ciało grzechotnika podczas ruchu zostawia w podłożu ślad w kształcie litery J. Zakrzywiona końcówka wskazuje kierunek przemieszczania się. Taki rodzaj ruchu stosują również inne pustynne gatunki węży, jak żmija rogata (Bitis caudalis) i żmija karłowata (Bitis peringueyi).
Grzechotnik rogaty potrafi wspinać się po stromych, piaszczystych zboczach. W tym celu zwiększa powierzchnię ciała mającą kontakt z piaskiem, kompensując w ten sposób jego mniejszą nośność na pochyłościach. Dzięki temu może pokonywać nawet graniczne nachylenia piasku bez ześlizgiwania się z nich. Ta technika zainteresowała również inżynierów. Wykorzystanie jej w robotyce pozwoliło stworzyć tzw. snakeboty, czyli roboty naśladujące sposób poruszania się grzechotnika.
W czasie największych upałów gatunek prowadzi nocny tryb życia. W chłodniejszych miesiącach – od listopada do marca – staje się aktywny w ciągu dnia. Co ciekawe, młode osobniki stosują tzw. wabienie ogonowe (caudal luring), by przyciągnąć jaszczurki – główną zdobycz na wczesnym etapie życia. Ruchy ich ogona przypominają falowanie gąsienicy lub trzepot skrzydeł ćmy. Dorosłe osobniki porzucają tę strategię wraz ze zmianą diety na gryzonie pustynne, ptaki i inne węże.
Nowonarodzone grzechotniki wykazują unikalne zachowania regulacji temperatury ciała, niespotykane u innych węży. Po urodzeniu gromadzą się razem w norze, zwykle wybranej przez samicę. Najczęściej jest to nora gryzonia o niewielkiej średnicy, skierowana na wschód. Przez pierwszy tydzień zagradzają wejście do nory w ciągu dnia, tworząc zwartą masę. Pomaga to im utrzymać optymalną temperaturę ok. 32°C – niezbędną do pierwszego wylinki. Ich nieustanny ruch sprawia, że cała grupa zachowuje się niczym stałocieplny organizm. Dzięki temu mogą przetrwać w miejscu, które dla pojedynczego osobnika – a nawet dorosłego węża – byłoby zbyt gorące.
Rozmnażanie
Grzechotnik rogaty cechuje się wyjątkowo szybkim cyklem życiowym. Samice rodzą od 5 do 18 młodych. Tak jak u większości żmijowatych, młode przychodzą na świat otoczone cienką błoną embrionalną. Uwalniają się z niej zaraz po narodzinach. Przez pierwsze 7–10 dni pozostają z matką w norze. Tam przechodzą pierwszą wylinkę. W tym czasie samica najprawdopodobniej ich pilnuje i broni przed drapieżnikami. Po tym okresie młode opuszczają norę. Rozpoczynają samodzielne życie. Nie utrzymują kontaktu ani z matką, ani z rodzeństwem.
Grzechotniki rogate dojrzewają płciowo w wieku 2–3 lat. Mogą rozmnażać się co roku. Samice jednak często pomijają jeden sezon rozrodczy, zwłaszcza w latach z ograniczonym dostępem do pożywienia. Czasami nie rozmnażają się przez dwa sezony z rzędu. Gody odbywają się głównie w kwietniu i maju. Czasem również jesienią. Samiec podczas zalotów pełza po grzbiecie samicy i pociera ją brodą. Następnie owija ogon wokół jej ogona, by zbliżyć kloaki – otwory służące zarówno do wydalania, jak i rozrodu. Kopulacja może trwać kilka godzin. Samice mogą łączyć się z kilkoma samcami w jednym sezonie.
Poród trwa zaledwie 2–3 godziny. Noworodki mierzą 15–20 cm długości. Po narodzinach szybko opuszczają błonę płodową. Spotkania pomiędzy osobnikami dorosłymi są rzadkością. Zdarzają się niemal wyłącznie w okresie godowym. Nawet przy zagęszczeniu populacji wynoszącym jeden osobnik na hektar, grzechotniki rogate zazwyczaj unikają siebie nawzajem.
Długość życia samic w naturze wynosi średnio zaledwie 5 lat. Samce żyją znacznie dłużej. Rekordowy znany wiek to 13 lat.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Manat afrykański
- Kobra królewska
- Dinozaury z długą szyją – diplodok i brachiozaur
- Ziele tysiącznika
- Wyrzeźbione przez potop
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Crotalus_cerastes [dostęp: 25.03.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Victorrocha. Licencja: CC BY-SA 3.0.
