Rusałka ceik (Polygonia c-album L.) to gatunek motyla o szerokim spektrum pokarmowym. Należy do rodziny rusałkowatych (Nymphalidae). Charakterystyczne, kątowe wcięcia na krawędziach przednich skrzydeł wyróżniają cały rodzaj Polygonia. To, dlatego motyle te w języku potocznym określa się mianem kątnikowych. Rusałki ceik łatwo rozpoznać po jaskrawych, pomarańczowych skrzydłach z ciemnymi brązowo-czarnymi plamami na górnej stronie.
Zarówno gąsienice, jak i dorosłe motyle stosują strategie ochronne oparte na kamuflażu. Larwy upodabniają się do ptasich odchodów, a dorosłe osobniki do opadłych liści. Poczwarki również wykazują cechy kryptyczne, przypominając zwiędłe liście. W późniejszym stadium rozwoju larwy wytwarzają dodatkowo silne kolce wzdłuż grzbietu.
Rusałka ceik występuje powszechnie w Europie, Afryce Północnej i Azji. Jej populacja dzieli się na kilka podgatunków. Choć gatunek nie jest wędrowny, motyle są sprawnymi lotnikami. Sprzyja to otwartej strukturze populacji, wysokiemu przepływowi genów oraz zwiększonej zmienności genetycznej.
Opis
Zewnętrzne brzegi skrzydeł rusałki ceik są mocno i nieregularnie ząbkowane, wykrojone i kątowe. Górna strona skrzydeł ma intensywny pomarańczowy kolor, ozdobiony brązowymi plamami i jasnymi punktami przy krawędziach. Strona spodnia jest marmurkowata, brązowa. Sprawia to, że po złożeniu skrzydeł motyl przypomina martwy liść. Na spodniej stronie tylnych skrzydeł zwykle znajduje się biały znak w kształcie przecinka.
Dymorfizm płciowy jest niewielki. Samce osiągają rozpiętość skrzydeł od 22 do 24 mm, a samice od 25 do 26 mm. Wyraźniejszy jest dymorfizm sezonowy. Pierwsze pokolenie (forma hutchinsoni, nazwana imieniem Emmy Hutchinson, maj–czerwiec) charakteryzuje się jasnopomarańczową górną stroną skrzydeł i brązowo-złotym spodem. Tylne skrzydła mają w części dalszej szeroki, ciemnoczerwono-brązowy pas, w którym znajduje się rząd jasnobrązowych znaków w kształcie grotów włóczni. Spodnia strona skrzydeł jest ciemna, jednolita lub mocno marmurkowata. Drugie pokolenie (forma c-album, lipiec, jesień i wiosna po zimowaniu) ma bardziej czerwoną górną stronę skrzydeł i ciemnobrązowy spód. Kolor tła jest mniej jaskrawy. Latem skrzydła są mniej ząbkowane. Tylne skrzydła mają wąski, ciemny pas submarginalny, przy którym znajduje się rząd jasnych półksiężyców, od strony bliższej graniczący z brązowymi łukami. Strona spodnia jest jaśniejsza i mniej wyraźnie marmurkowa. Czasem marmurkowanie jest bardzo wyraźne i cieniowane.
Taksonomia rusałki ceik
Rusałka ceik należy do rodziny rusałkowatych (Nymphalidae), największej wśród motyli, obejmującej trzynaście podrodzin. Analiza rozwoju larw oraz wspólne cechy morfologiczne (synapomorfie) silnie potwierdzają bliskie pokrewieństwo w obrębie rodzaju Polygonia między gatunkami P. c-album a P. faunus. U obu tych motyli zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe wykazują podobne, polifagiczne zwyczaje pokarmowe. Rodzaj Polygonia jest ponadto blisko spokrewniony z rodzajami Kanisha i Roddia. Każdy obejmuje tylko jeden gatunek: odpowiednio K. canace i R. l-album.
Występowanie
Rusałka ceik występuje w Europie, Afryce Północnej oraz w Azji. Gatunek preferuje tereny leśne o niskiej gęstości drzew, dobrze nasłonecznione, z wilgotną glebą. Szczególnie często spotykana jest w lasach, przy wiejskich drogach i w ogrodach Norwegii, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii. Jako motyl polifagiczny, wykorzystuje szeroki wachlarz roślin żywicielskich. Sprzyja to jej rozprzestrzenianiu się na różnych kontynentach. W odpowiedzi na zmiany klimatyczne gatunek zwiększa swój zasięg występowania.
Podgatunki
Pierwsze pokolenie, forma hutchinsoni, nazwane na cześć Emmy Hutchinson, spotykane jest m.in. w hrabstwie Northamptonshire w Wielkiej Brytanii. W obrębie całego zasięgu występowania rusałki ceik wyróżnia się następujące podgatunki:
- P. c. c-album – Europa
- P. c. imperfecta (Blachier, 1908) – Afryka Północna
- P. c. extensa (Leech, 1892) – zachodnie i centralne Chiny
- P. c. kultukensis (Kleinschmidt, 1929) – Zabajkale
- P. c. hamigera (Butler, 1877) – Ussuri (lokalizacja typowa: Edo, Japonia)
- P. c. koreana (Bryk, 1946) – Korea
- P. c. sachalinensis (Matsumura, 1915) – Sachalin
- P. c. asakurai (Nakahara, 1920) – Tajwan
- P. c. agnicula (Moore, 1872) – Nepal
Rusałka ceik – preferencje pokarmowe larw
Dla rusałki ceik zasoby pokarmowe zdobywane w trakcie rozwoju larwalnego stanowią główne źródło azotu i białka w stadium dorosłym. Ponieważ motyl jest gatunkiem roślinożernym (fitofagowym), jakość roślin, na których żerują larwy, silnie koreluje z ich przyszłą kondycją i zdolnością do rozmnażania. Larwy rozwijają się w pięciu stadiach, zwanych instarami. W pierwszych trzech instarach przebywają niemal wyłącznie na spodniej stronie liści. W czwartym i piątym stadium stają się bardziej aktywne w poszukiwaniu pokarmu.
Późniejsze stadia larwalne są bardziej wyspecjalizowane. Preferują konkretne rośliny żywicielskie, m.in.: pokrzywę zwyczajną (Urtica dioica), wiąz górski (Ulmus glabra), wierzby (Salix caprea), agrest (Ribes uva-crispa) oraz brzozę omszoną (Betula pubescens). Choć masa poczwarki i ogólna przeżywalność larw nie różnią się istotnie w zależności od rośliny, czas rozwoju jest zmienny. Larwy wybierają więc rośliny, które pozwalają im osiągnąć dorosłość w możliwie najkrótszym czasie.
Najbardziej preferowaną rośliną jest Urtica dioica. Umożliwia najszybszy rozwój. B. pubescens z kolei znajduje się na końcu hierarchii preferencji. Skłonność do roślin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae) prawdopodobnie wywodzi się od przodków gatunku. Tłumaczy to preferencje larw wobec pokrzywy zwyczajnej. W obrębie U. dioica larwy nie rozróżniają liści świeżych i więdnących. Jest to typowe dla gatunku polifagicznego.
Drapieżnicy, pasożyty i choroby
Ze względu na szeroki zasięg występowania rusałki ceik padają ofiarami wielu drapieżników zarówno kręgowych, jak i bezkręgowych. Do najbardziej znanych należą sikory modre, kury oraz inne ptaki.
Główne pasożyty atakujące rusałkę ceik to Glypta erratica, rodzaj ryjkowca niszczącego łodygi roślin z rodzaju Eupatorium, oraz Pteromalus vanessae, który składa jaja w larwach motyli, w tym P. c-album i Nymphalis antiopa.
Motyle P. c-album mogą być zakażone wirusami cytoplazmatycznymi. Infekcja rozpoczyna się zwykle w cytoplazmie jelita środkowego. Następnie rozprzestrzenia na jelito przednie i tylne.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Rusałka wierzbowiec
- Rudzik (ptak) – rudzik zwyczajny – raszka
- Ile śpią żyrafy, co jedzą i ile ważą? Ciekawostki
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
- Sztuczna inteligencja – czy doprowadzi do końca świata?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Polygonia_c-album [dostęp: 12.09.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Quartl. Licencja: CC BY-SA 3.0.
