Kumak górski (Bombina variegata) to płaz bezogonowy. Należy do reliktowej rodziny kumakowatych (Bombinatoridae) oraz rodzaju kumaków. Występuje głównie w zachodniej Europie, choć jego zasięg obejmuje także wybrane rejony Europy Wschodniej. Liczebność populacji tej żaby stopniowo maleje, ale gatunek nie jest jeszcze klasyfikowany jako zagrożony. W Niemczech prowadzone są już jednak działania ochronne. Ich celem jest zahamowanie niepokojącego trendu, zanim sytuacja stanie się krytyczna.
Kumaka górskiego łatwo rozpoznać po charakterystycznym, intensywnie żółtym ubarwieniu brzucha, kontrastującym z ciemnobrązowym i zielonkawym grzbietem. Gdy nie czuje się zagrożony, wykorzystuje kamuflaż, stapiając się z otoczeniem – to przykład tzw. kryptozji. W momencie zagrożenia instynktownie przybiera pozycję odsłaniającą brzuch, prezentując drapieżnikowi jaskrawą barwę ostrzegawczą. Na grzbiecie znajdują się liczne brodawki, z których w razie potrzeby wydzielane są toksyny. To dodatkowa linia obrony.
Zachowania rozrodcze gatunku czynią go wyjątkowo interesującym obiektem badań. Kumaki górskie wybierają na miejsca składania jaj niewielkie i płytkie zbiorniki wodne. To strategia obarczona dużym ryzykiem, ale z potencjalnie wysoką korzyścią rozrodczą. Niestety, zmiany klimatyczne oraz postępująca fragmentacja siedlisk bardzo silnie oddziałują na jego populację, czyniąc go szczególnie wrażliwym na skutki działalności człowieka.
Opis
Kumaki górskie należą do mniejszych przedstawicieli swojej rodziny. Długość ich ciała waha się od 28 do 56 mm. Masa zwykle mieści się w przedziale od 2,3 do 12 gramów. Dla porównania niektóre inne gatunki z rodziny Bombinatoridae mogą dorastać nawet do 7 cm. Grzbiet ma szarobrązową barwę, często z rozmytymi, jaśniejszymi plamkami. Spód ciała jest ciemnoszaroniebieski lub niemal czarny, udekorowany intensywnymi, żółtymi lub pomarańczowymi plamami. Zazwyczaj pokrywają one ponad połowę dolnej powierzchni ciała.
Ciało kumaka górskiego jest zwarte. Mniej spłaszczone niż u blisko spokrewnionego kumaka nizinnego. Pysk ma zaokrąglony kształt. Oczy wyróżniają się sercowatymi źrenicami. Błony bębenkowe nie są widoczne. Na grzbiecie występują liczne brodawki z charakterystycznymi, spiralnymi uwypukleniami.
Badania opublikowane przez wydawnictwo Brill Academic Publishers wykazały istnienie dymorfizmu płciowego w obrębie gatunku. Samce posiadają zauważalnie dłuższe kości ramienne. Przekłada się to na większą długość całych przednich kończyn. Prawdopodobnie zapewnia im to przewagę podczas ampleksusu – czyli uchwytu kopulacyjnego.
Wariacje
Zmienność ubarwienia kumaka górskiego była przedmiotem badań prowadzonych w 1968 roku przez Bogdana Stugrena i Stefana Vanceę na populacjach występujących w Rumunii i ówczesnym ZSRR. Naukowcy wyróżnili osiem odrębnych form barwnych Bombina variegata, rozszerzając wcześniejszą klasyfikację Michalowskiego z 1958 roku, który opisał jedynie trzy formy. Kluczowym kryterium podziału był stosunek żółtych do czarnych plam na spodniej stronie ciała płaza.
Opisane zostały formy od niemal całkowicie żółtych (forma 1) po niemal zupełnie czarne (forma 8). Analiza wykazała wyraźne zróżnicowanie geograficzne. Osobniki z północnych populacji miały zdecydowanie więcej czarnego pigmentu na brzuchu niż osobniki z południa. To odkrycie sugeruje, że ubarwienie może być związane z lokalnymi warunkami środowiskowymi i stanowić adaptację do konkretnych ekosystemów.
Zasięg występowania kumaka górskiego
Kumak górski zasiedla głównie tereny górskie Europy Zachodniej. Na kontynencie występują dwa gatunki z rodzaju Bombina – Bombina variegata (kumak górski) oraz Bombina bombina (kumak nizinny). Po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia kumak nizinny rozszerzył swój zasięg. Sprawiło to, że liczebność i zasięg występowania kumaka górskiego uległy ograniczeniu. W efekcie gatunek ten jest dziś spotykany rzadziej i w bardziej rozproszonych populacjach.
Kumak górski najliczniej występuje we Francji, Niemczech, Belgii i Holandii. Jednak ze względu na postępujące przekształcania siedlisk – m.in. osuszanie terenów podmokłych, urbanizację oraz intensyfikację rolnictwa – powierzchnia zajmowana przez ten gatunek stale ulega zmniejszeniu. Fragmentacja środowiska sprawia, że populacje są coraz bardziej izolowane, co dodatkowo utrudnia ich przetrwanie i rozmnażanie.
Rozmnażanie
Samice kumaka górskiego są zdolne do wielokrotnego rozmnażania się w ciągu jednego sezonu godowego. W praktyce jednak rzadko obserwuje się, by składały jaja więcej niż raz w roku. Choć mogą złożyć nawet ponad 200 jaj naraz, w rzeczywistości najczęściej ograniczają się do około 40. Niska wydajność rozrodcza wiąże się z wysokim prawdopodobieństwem przeżycia dorosłych i zmiennym sukcesem potomstwa. W takich warunkach bardziej opłaca się inwestować w dłuższe życie niż w liczne potomstwo.
Kumak górski – długość życia
Żywotność kumaków górskich jest bardzo zróżnicowana. Wacha się od 5 do nawet 23 lat. Średnia długość życia zależy głównie od wskaźników śmiertelności, które z kolei są kształtowane przez warunki klimatyczne, strukturę siedliska i dostępność pokarmu. Szczególnie istotny wpływ ma klimat. Decyduje on o przewidywalności środowiska i dostępności miejsc rozrodu. Na długość życia wpływa również ryzyko drapieżnictwa. Kumaki bronią się m.in. toksycznymi wydzielinami skórnymi, które czynią je mniej atrakcyjnymi dla potencjalnych drapieżników.
Cykl życiowy
Kijanki kumaka górskiego rozwijają się szybko. Mogą osiągać do 55 mm długości. Mają tępo zakończone ogony, a ich barwa jest zazwyczaj szarobrązowa. Zdarzają się też niemal przezroczyste osobniki. Zarówno jaja, jak i kijanki są narażone na ataki licznych wodnych drapieżników, takich jak pijawki, ryby czy niektóre gatunki chrząszczy wodnych. Z badań opublikowanych w 2016 roku w Canadian Journal of Zoology wynika, że kijanki rozwijające się w cieplejszych wodach dojrzewają szybciej niż te z chłodniejszych środowisk.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kumak nizinny
- Krogulec (zwyczajny) – krogulec – jastrząb wróblarz
- Czy łabędź odlatuje na zimę, a jeśli nie, to dlaczego?
- Czy skamieliny są pozostałością potopu
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Yellow-bellied_toad [dostęp: 04.06.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: MChristian Fischer. CC BY-SA 3.0.
