Kuna leśna, tumak (Martes martes) to drapieżny ssak z rodziny łasicowatych, szeroko rozpowszechniony w Europie, Azji Mniejszej, na Kaukazie oraz w niektórych rejonach Iranu, Iraku i Syrii. Mimo tak rozległego zasięgu występowania, gatunek wciąż jest mało poznany.
Opis
Podobnie jak większość małych przedstawicieli rodziny łasicowatych, kuna leśna wyróżnia się długim, giętkim ciałem i krótkimi nogami. Sierść ma jednolity, ciemnobrązowy kolor. Łapy i ogon są zbliżone barwą do grzbietu. Spód ciała jest nieco jaśniejszy. Cechą charakterystyczną jest jasna, kremowa lub żółtawa plama na szyi. W przeciwieństwie do rozdzielonej plamy u kuny domowej ma ona kształt jednolity. Ułatwia to rozróżnienie obu gatunków. Pysk jest wąski, z czarnym nosem. Opuszki palców i stóp są owłosione. Pomaga to zwierzęciu w poruszaniu się po śniegu czy szorstkim podłożu.
Długość ciała dorosłych osobników wynosi średnio od 40 do 53 cm. Ogon mierzy od 22 do 28 cm. Masa samic waha się od 0,8 do 1,5 kg. Samce są nieco cięższe – od 1,2 do 1,8 kg.
Zasięg występowania kuny leśnej
Kuna leśna zasiedla rozległych obszary Europy oraz Azji Mniejszej. Występuje także w północnym Iranie i na Kaukazie. Spotykana jest również na zachodniej Syberii. Na wschodzie jej zasięg sięga południowych rubieży tajgi. Tumak nie występuje m.in. na dużym obszarze Półwyspu Iberyjskiego, w Grecji, południowej części Wielkiej Brytanii oraz miejscami w krajach Beneluksu. W czasach historycznych został introdukowany na Baleary. W Polsce spotkać go można na całym terytorium, choć występuje niezbyt licznie. Jego zasięg często pokrywa się z zasięgiem występowania kuny domowej (Martes foina). Może to prowadzić do pomyłek w rozpoznawaniu obu gatunków.
Tumak preferuje tereny leśne – zarówno liściaste, iglaste, jak i mieszane. Wybiera stare, gęste lasy, gdzie korony drzew tworzą zwarty dach. Młode, rzadkie drzewostany omija. Potrafi jednak przystosować się do różnych warunków. Na Minorce występuje niemal wszędzie – od lasów po tereny otwarte. Podobnie w Szkocji, gdzie widywana jest nie tylko w lasach, ale także na łąkach i trawiastych wrzosowiskach.
Zachowanie i ekologia
Kuna leśna to jedyny przedstawiciel łasicowatych, który posiada częściowo chowane pazury. Cecha ta umożliwia jej sprawne wspinanie się i poruszanie po gałęziach drzew. Choć doskonale radzi sobie w koronach, potrafi również szybko biegać po ziemi. Jest zwierzęciem głównie nocnym i zmierzchowym. Małe, zaokrąglone uszy są bardzo wrażliwe na dźwięki. Ostre zęby z kolei doskonale przystosowane zostały do diety obejmującej drobne ssaki, ptaki, owady, płazy i padlinę. W jadłospisie kuny pojawiają się też owoce, ptasie jaja, orzechy i miód. Tumak to zwierzę terytorialne. Zaznacza swój obszar odchodami, które mają skręcony kształt i są czarne.
W Irlandii kuna leśna odegrała zaskakującą rolę w przywróceniu równowagi ekologicznej. Jej powrót na tamtejsze tereny zbiegł się z szybkim spadkiem liczebności inwazyjnej wiewiórki szarej, wypierającej dotąd rodzimą wiewiórkę rudą. Okazuje się, że gdy populacja tumaka rozszerza zasięg, wiewiórki szare znikają, a rude odzyskują dawny teren. Dzieje się tak, ponieważ wiewiórka szara spędza więcej czasu na ziemi, a tam łatwiej staje się ofiarą drapieżnika. Wiewiórka ruda natomiast, która przez tysiące lat współistniała z kuną, znacznie lepiej unika zagrożeń.
Kuna leśna – długość życia
W warunkach naturalnych kuna leśna dożywa maksymalnie 11 lat. Większość osobników nie przekracza jednak 3–4 lat. W niewoli za to potrafi osiągnąć nawet 18 lat. Dojrzałość płciowa następuje między drugim a trzecim rokiem życia. Gody przypadają na lipiec i sierpień. Kopulacja, która zazwyczaj odbywa się na ziemi, może trwać ponad godzinę.
Choć do zapłodnienia dochodzi latem, rozwój zarodka zostaje czasowo wstrzymany. Zapłodnione jajo nie zagnieżdża się w macicy przez około siedem miesięcy. Właściwa ciąża rozpoczyna się dopiero pod koniec zimy. Trwa około miesiąca. Młode przychodzą na świat najczęściej pod koniec marca lub na początku kwietnia – w miotach liczących od jednego do pięciu osobników. Nowo narodzone kuny ważą 30 gramów. Około 7–8 tygodnia życia zaczynają opuszczać gniazda. Samodzielne stają się w wieku 12–16 tygodni.
Wrogowie
Na młode kuny leśne czyha wielu naturalnych wrogów. Wśród ssaków do najgroźniejszych drapieżników należą: ryś euroazjatycki, rosomak i lis rudy. W powietrzu zagrożenie stanowią duże ptaki drapieżne – orzeł przedni, bielik, jastrząb gołębiarz oraz puchacz. To właśnie młode osobniki najczęściej padają ich ofiarami, szczególnie podczas pierwszych prób opuszczania gniazd lub wędrówek poza bezpieczne leśne ostępy.
Tumak – zagrożenia
Największym zagrożeniem dla kuny leśnej pozostaje człowiek. Zwierzę to często pada ofiarą zatruć i nielegalnych odstrzałów, zwłaszcza tam, gdzie traktowane jest jako szkodnik – np. z powodu ataków na drób czy zasiedlania budynków gospodarczych. Do spadku liczebności przyczynia się również utrata siedlisk spowodowana wycinką lasów oraz ich fragmentacją.
W Wielkiej Brytanii kuna leśna oraz jej schronienia objęte są pełną ochroną prawną na mocy ustawy Wildlife and Countryside Act z 1981 roku, oraz Environmental Protection Act z 1990 roku. Ma to na celu przeciwdziałanie dalszym stratom populacyjnym.
Populacja
W północnej i wschodniej części swojego zasięgu kuna leśna występuje powszechnie i utrzymuje stabilną liczebność. W Europie, szczególnie w drugiej połowie XX wieku, wyraźnie zmalała presja ze strony myśliwych. Choć w przeszłości tumak został niemal całkowicie wytępiony na znacznym obszarze Wysp Brytyjskich, obecnie jego populacja powoli się odradza.
Gatunek figuruje w załączniku III konwencji berneńskiej oraz załączniku V dyrektywy siedliskowej Unii Europejskiej. W zależności od kraju podlega różnym formom ochrony. W jednych objęty jest pełną ochroną gatunkową, a w innych klasyfikowany jako zwierzyna łowna lub nawet traktowany jako szkodnik. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kunę leśną za gatunek o najmniejszym zagrożeniu wyginięciem (Least Concern).
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kumak górski
- Kumak nizinny
- Żubr a bizon, czyli jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- Kolonizacja kosmosu – czy naprawdę dokonamy tego?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/European_pine_marten [dostęp: 04.06.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: caroline legg. CC BY 2.0.
