Manat afrykański (Trichechus senegalensis) to duży wodny ssak żyjący w wodach Afryki Zachodniej, od Senegalu po Angolę. To jedyny przedstawiciel manatów występujący poza Ameryką.
Klasyfikacja i pochodzenie
Gatunek ten został opisany naukowo w 1795 roku przez Johanna Heinricha Friedricha Linka. Manat afrykański należy do rodzaju manatów, razem z manatem karaibskim i rzecznym. Nie wyróżnia się podgatunków. Choć żyje zarówno w wodach przybrzeżnych, jak i śródlądowych, badania genetyczne nie wykazują istotnych różnic między tymi populacjami.
Manaty afrykańskie przybyły do Afryki z Ameryki Południowej unoszone prądami oceanicznymi. Dzięki zdolności do życia w słodkiej i słonej wodzie są bardziej odporne niż ich krewniacy.
Gdzie żyje manat afrykański?
Manat afrykański zamieszkuje bardzo różnorodne środowiska – od oceanu, przez rzeki i jeziora, po laguny i estuaria. Spotkać go można w takich krajach jak Nigeria, Ghana, Kamerun, Gwinea Bissau, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gabon, Mali i wiele innych.
W porze deszczowej manaty afrykańskie wędrują w górę rzek, a gdy przychodzi pora sucha – wracają do wybrzeża. Często żyją w wodach o temperaturze powyżej 18°C. Czasem widuje się je nawet 75 km od brzegu, w spokojnych, płytkich wodach.
Manat afrykański – dieta
Manaty afrykańskie są wszystkożerne, choć ich dieta to głównie roślinność wodna i nadrzeczna. W lagunach żywią się głównie liśćmi namorzynów, a w rzekach – roślinami zwisającymi nad brzegami. Sporadycznie zjadają też małże, ślimaki i ryby uwięzione w sieciach. Codziennie pochłaniają 4–9% swojej masy ciała. Proces trawienia wspierają długie jelita i symbiotyczne mikroorganizmy.
Wygląd i zachowanie
Manaty afrykańskie osiągają do 4,5 m długości i ważą około 360 kg. Ich ciało jest masywne, z szerokim ogonem w kształcie wiosła. Skóra jest szara, często porośnięta glonami, co nadaje jej brązowy lub zielonkawy odcień.
Młode osobniki są ciemniejsze. Płetwy służą do pływania i chwytania pokarmu.
Manaty afrykańskie są powolne – zwykle poruszają się z prędkością 4–8 km/h, lecz w razie zagrożenia potrafią przyspieszyć do 32 km/h. Nie posiadają kończyn tylnych. Ich jedynymi zębami są stale odnawiające się trzonowce.
Tryb życia i rozmnażanie
Manaty afrykańskie są aktywne nocą. Dzień spędzają odpoczywając w płytkich wodach. Żyją w małych grupach, liczących od 1 do 6 osobników. Komunikują się dotykiem, dźwiękami i zapachem. W porze deszczowej mogą tworzyć większe stada i wędrować w poszukiwaniu pożywienia i cieplejszych wód.
Samice dojrzewają płciowo już w wieku 3 lat i rodzą co 3–5 lat. Ciąża trwa około 13 miesięcy. Samce dojrzewają później – zwykle dopiero w wieku 9–10 lat.
Po urodzeniu cielę manata jest zdolne do samodzielnego pływania.
Zagrożenia
Głównym zagrożeniem dla manatów afrykańskich jest człowiek. Są zabijane dla mięsa, tłuszczu, skóry i kości, które wykorzystuje się m.in. do wyrobu lasek czy zabawek. Tłuszcz manatów afrykańskich stosowany jest w medycynie ludowej. W Nigerii, Kamerunie i innych krajach nielegalny handel manatami kwitnie. Brak skutecznego egzekwowania prawa sprzyja kłusownictwu.
Dodatkowo budowa zapór wodnych izoluje populacje i prowadzi do wypadków śmiertelnych (np. wciąganie manatów w turbiny). Zdarza się też, że manaty giną w wyniku kolizji z łodziami czy zaplątania w sieci rybackie.
W czasie suszy manaty mogą zostać uwięzione w wysychających zbiornikach wodnych i umrzeć z głodu.
W niektórych regionach, jak Sierra Leone, manaty afrykańskie są postrzegane jako szkodniki, ponieważ niszczą sieci rybackie lub ryżowiska.
Ochrona manatów
Manaty afrykańskie są objęte ochroną na mocy Konwencji CITES (Załącznik I). Istnieją przepisy chroniące ten gatunek w każdym kraju jego występowania, jednak w praktyce są one słabo egzekwowane.
W latach 2004–2007 zrealizowano pierwszy etap projektu ochrony manata afrykańskiego. Zebrano wtedy dane o populacjach i siedliskach w sześciu krajach Afryki Zachodniej. Obecnie planowany jest drugi etap, który ma poprawić edukację społeczeństwa i dostosować prawo do potrzeb ochrony tego gatunku.
Symbolika
W kulturze Afryki Zachodniej manat związany jest z licznymi legendami. Postać bogini Maame Water, znanej z mitów nadmorskich, może być inspirowana samicami manatów afrykańskich. W Senegalu, Gambii i Mauretanii manaty są czczone przez lud Serer jako strażnicy przyszłości.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Gołąb miejski
- Głowacz pręgopłetwy
- Ile żyje patyczak, jak o nie dbać oraz co jedzą
- Rumianek pospolity
- Durupinar – czy Arka Noego została odnaleziona?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/African_manatee (dostęp: 12.05.2025).
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Palickap. Licencja: CC BY 4.0.
