Wino w Biblii a współczesna kultura picia alkoholu

Wino to napój mocno kojarzony z Pismem Świętym. Zwolennicy kulturowego picia uważają, że w Biblii zawsze chodzi o napój alkoholowy. Ile w tym prawdy?

Napoje alkoholowe są znane od tysięcy lat i są również bardzo popularne dzisiaj. Problem polega na tym, że spożywanie alkoholu prowadzi do bardzo wielu niepożądanych konsekwencji, nie tylko osobistych, ale i społecznych. I nic dziwnego, skoro etanol jest uznawany za substancję toksyczną, jeśli nie wprost za truciznę. Coraz więcej badań naukowych potwierdza, że etanol (zwłaszcza spożywany regularnie) jest szkodliwy dla naszego zdrowia¹. Z tego powodu abstynencja staje się coraz bardziej szanowana nawet w naszej płynącej piwem i wódką Polsce.

Mimo to zwolennicy alkoholu wciąż znajdują kolejne powody, by trzymać się własnych przyzwyczajeń, a nawet głosić abstynencję jako coś nienormalnego. Jednym z ich ulubionych argumentów jest to, że Biblia dobrze mówi o alkoholu, zwłaszcza o winie. A nawet że Jezus Chrystus miał zachęcać do picia alkoholu. Na to samo wskazują zwolennicy tzw. kulturalnego picia (polegającego na umiarkowanym spożywaniu alkoholu i unikaniu nietrzeźwości). Stąd warto się przyjrzeć temu, jak się miały sprawy z winem w starożytnej Ziemi Świętej.

Wino w Biblii – analiza lingwistyczna literatury starożytnej

Hebrajskim wyrazem w Starym Testamencie najczęściej tłumaczonym na język polski jako wino jest jajin². Występuje ono tam ponad 130 razy (bibliści różnią się w dokładnych szacunkach). Innym ważnym hebrajskim wyrazem jest tîrôš³, które oznacza bezalkoholowy moszcz z winogron. Pojawia się w Starym Testamencie 38 razy. Z kolei w Nowym Testamencie napisanym po grecku mamy przede wszystkim wyraz oinos⁴ (występuje 33 razy), który również oznacza po prostu wino.

Ale czy hebrajskie jajin i greckie oinos oznacza tylko wino alkoholowe? Okazuje się, że nie jest to wcale takie jednoznaczne. Rozległe badania nad tymi wyrazami, zarówno w Piśmie Świętym, jak i w starożytnej literaturze pozabiblijnej, wykazują, że jajin i oinos również mogą się odnosić do niesfermentowanego soku winogronowego jako rodzaju wina.

Znamy wypowiedzi Arystotelesa (IV w. p.n.e.) i Atenajosa (III-II w. p.n.e.), którzy określają słodkie, niesfermentowane wino mianem właśnie oinos. Pisarze, tacy jak Papiasz, chrześcijański biskup z Hierapolis (II w. n.e.), czy Proklos, grecki filozof neoplatoński (V wiek n.e.), także utożsamiają oinos z sokiem dopiero co wyciśniętym z winogron⁵. Również w Sanhedrynie 70a należącym do Talmudu (wersety 8 i 10) znajdziemy wyraz jajin oznaczający wino świeżo tłoczone z winogron i jeszcze niesfermentowane⁶.

Ponadto bardzo interesującej wskazówki dostarcza nam Septuaginta (LXX), czyli tłumaczenie hebrajskich ksiąg Starego Testamentu na język grecki. Okazuje się, że hebrajski tîrôš występujący w tekście 38 razy został aż 37 razy przetłumaczony na grecki oinos. To kolejny przykład udowadniający, że grecki oinos mógł oznaczać wino zarówno sfermentowane, jak i niesfermentowane.

Fragmenty Pisma Świętego

Przejdźmy teraz do pytania, który werset biblijny, zarówno ze Starego Testamentu (z wyrazem jajin), jak i z Nowego (z wyrazem oinos), oznacza który rodzaj wina? Ogólną zasadą powinno być to, w jaki sposób dany tekst przedstawia wino i jego spożywanie. Jeżeli dany fragment wypowiada się o winie w sposób pozytywny, to istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że chodzi o wino niesfermentowane. Jeśli natomiast jest to obraz negatywny, to najpewniej mowa o winie sfermentowanym. Ale też nie każdy przypadek jest jednoznaczny.

Wino w Starym Testamencie

Dr Robert Teachout, teolog z Seminarium Teologicznego Dallas, oszacował, że ze 141 przypadków użycia wyrazu jajin w Starym Testamencie połowa dotyczy wina sfermentowanego, a połowa niesfermentowanego⁷. Szacunki te nie mogą być jednak ścisłe, ponieważ w niektórych przypadkach mamy do czynienia z niejasnym kontekstem. Niezależnie od tego da się zidentyfikować pewne fragmenty mówiące o jednym i drugim rodzaju wina.

Do fragmentów, które zdecydowanie mówią o winie sfermentowanym, możemy zaliczyć te mówiące o upiciu się Noego (Księga Rodzaju 9,20-21), upiciu Lota przez jego córki (Księga Rodzaju 19,32-33) czy pijaństwie Nabala (I Księga Samuela 25-36-37). Przede wszystkim jednak Księga Przypowieści Salomona zawiera poważne ostrzeżenie przed piciem wina: Nie patrz na wino, jak się czerwieni, jak pięknie błyszczy w kielichu, jak łatwo płynie do gardła, bo w końcu ukąsi niby wąż, jak żmija jad swój wypuści, twoje oczy dostrzegą rzeczy dziwne, a serce twe brednie wypowie⁸.

Podobne ostrzeżenie znajdziemy w tej samej księdze, w rozdziale 20 i wersecie 1. Ponadto w Księdze Izajasza 28,7 czytamy, że nawet kapłani i prorocy, którzy mieli unikać wszelkiego wina, upijają się nim. I Bóg nad tym bardzo ubolewał.

Ale możemy znaleźć też fragmenty, w których jajin najprawdopodobniej oznacza po prostu sok winogronowy. Chodzi o wersety, takie jak Księga Izajasza 16,10, Księga Jeremiasza 40,10.12 czy Księga Nehemiasza 13,15. Wszędzie tam mowa jest o zbieraniu lub tłoczeniu wina, które siłą rzeczy jeszcze nie mogło być sfermentowane. Mamy też interesujący fragment z Lamentacji Jeremiasza 2,12: Do matek swoich [dzieci z wersetu 11] mówiły: Gdzie jedzenie i wino [jajin]? Padały jak ciężko ranione na placach miasta, gdy uchodziło z nich życie na łonie ich matek⁹. Oczywiste jest to, że nie chodziło im o wino alkoholowe.

Wino w Nowym Testamencie

W Nowym Testamencie widzimy zbliżone podejście względem greckiego oinos. Jeśli chodzi o wino alkoholowe, to mamy z nim do czynienia na pewno w Liście do Efezjan 5,18: I nie upijajcie się winem, bo to jest przyczyną rozwiązłości [dosłownie: w którym jest rozwiązłość], ale napełniajcie się Duchem. Podobnie w Księdze Apokalipsy 14,10 mamy do czynienia z winem sfermentowanym, nierozcieńczonym przez wodę, które jest symbolem gniewu Boga.

W trzech Ewangeliach mamy również zapisane słowa Jezusa Chrystusa, który mówił: Nie wlewają też młodego wina do starych bukłaków. W przeciwnym razie bukłaki pękają, wino wycieka, a bukłaki przepadają. Ale młode wino wlewają do nowych bukłaków, a tak jedno i drugie się zachowuje¹⁰. Tym nowym lub młodym winem z pewnością jest wino niesfermentowane. Nie oznacza to jednak, że było ono przechowywane w nowych bukłakach, aby sfermentowało. Nawet nowe bukłaki nie byłyby w stanie znieść ciśnienia wytwarzanego przez gazy powstające w wyniku fermentacji. Zamiast tego wino zamykano szczelnie w nowych bukłakach, aby opóźnić fermentację¹¹.

Dlatego gdy w Nowym Testamencie czytamy o winie, w które Jezus zamienił wodę podczas wesela w Kanie Galilejskiej¹², o winie spożywanym podczas Wieczerzy Pańskiej¹³ lub o winie, które apostoł Paweł polecił Tymoteuszowi do spożywania z powodu problemów żołądkowych¹⁴, możemy mieć pewność, że chodziło o wino całkowicie lub prawie całkowicie wolne od etanolu. Byłoby zresztą dziwne, gdyby w Kanie Galilejskiej Jezus Chrystus celowo stworzył wino już sfermentowane. Przecież na wspomnianym weselu musiały być też dzieci i one pewnie też spożywały wino weselne¹⁵.

Wino w Biblii a wino współczesne

Jakie więc było wino w czasach starożytnych, zwłaszcza w ówczesnej Ziemi Świętej? Na pewno było ono całkowicie inne niż dzisiaj, o czym zwolennicy kulturowego picia zwykle nie pamiętają. Na czym polegają różnice?

Współczesne wina alkoholowe zazwyczaj charakteryzują się zawartością alkoholu na poziomie 10-20% w zależności od produktu. Ale wino sfermentowane w czasach biblijnych wcale nie było takie mocne. Cukier soku winogronowego może fermentować jedynie do 3-4% (maksymalnie do 6%¹⁶) za pomocą dzikich drożdży. Winiarz musi dodać własne drożdże, aby wytworzyć w winie więcej alkoholu. Ale i to nie doprowadzi do przekroczenia 10-11% zawartości alkoholu, ponieważ wtedy staje się on toksyczny dla samych drożdży. Dopiero techniki takie jak dodawanie dwutlenku siarki lub korzystanie z drożdży GMO sprawiają, że da się osiągnąć nawet ponad 20%¹⁷.

Innymi słowy, współczesne wino obejmuje trunki o zawartości alkoholu zazwyczaj przekraczającej 10%. Wiele zależy oczywiście od szczepu winogron, gatunku drożdży, techniki fermentacji, ostatecznego celu i innych czynników. Tymczasem wino w czasach starożytnych zawierało alkohol w ilościach 0-10%, najczęściej do 4%. Mówiąc wprost, nie istniała żadna kultura wytwarzania eleganckich win, jakie znamy dzisiaj. Być może tylko niektórzy winiarze świadomie wytwarzali silniejsze trunki, które jednak nie przekraczały 10-11%.

A zatem typowe starożytne wino to po prostu świeży i fermentujący sok winogronowy, którego maksymalna zawartość alkoholu nie przekraczała 4-6% (porównywalna z piwem). Dzieciom podawano świeższe wino, którego zawartość alkoholu zapewne nie przekraczała 1-2% (porównywalna z kwasem chlebowym) i w ten sposób była dla nich bezpieczniejsza. Ale ten rodzaj wina był ceniony także przez ludzi dorosłych w starożytności. Samuele Bacchiocchi, teolog z Andrews University w stanie Michigan i Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie, zwrócił uwagę na sprawozdania m.in. Pliniusza, Plutarcha czy Horacego¹⁸. Na przykład Pliniusz pisze:

Wino staje się stare lub słabe w mocy, gdy jest często filtrowane. Moc jest w ten sposób wyłączona, wino nie rozpala mózgu ani nie atakuje umysłu i namiętności, i jest o wiele przyjemniejsze do picia¹⁹.

Starożytne techniki zapobiegania fermentacji wina

Błędem jest też twierdzenie, że przed wynalezieniem pasteryzacji w XIX wieku nie było technicznej możliwości zachowania soku winogronowego od fermentacji. W starożytności istniało kilka takich metod. Jedną z nich było wspomniane wyżej przed Plutarcha filtrowanie przez sitko. W ten sposób oddzielano sok z jego cukrem od skóry i innych elementów, na których osiadają dzikie drożdże. Inną metodą było gotowanie moszczu do postaci syropu lub kremu, który można było potem rozcieńczyć za pomocą wody. Kolejną metodą było szczelne zamknięcie moszczu w dzbanach i włożenie ich do zimnej wody na wiele dni. Metodę tę opisuje Lucjusz Kolumella, starożytny pisarz z I wieku n.e., który pisał o agrotechnice²⁰.

Wreszcie starożytni w czasach Jezusa Chrystusa stosowali rozcieńczanie wina za pomocą wody. Proporcje rozcieńczenia były różne, od 2:1 i 3:1 do nawet 20:1, zawsze na rzecz wody²¹. Mogło to obejmować zarówno wspomniane wyżej rozcieńczanie zagęszczonego syropu lub kremu (który nie zawierał alkoholu), jak i rozcieńczanie zwykłego płynnego wina, zwłaszcza sfermentowanego, w celu zmniejszenia zawartości alkoholu. Innymi słowy, ludzie nie tylko nie spożywali win o kilkunastoprocentowej zawartości alkoholu, ale nawet rozcieńczali ówczesne niskoprocentowe (do ok. 5%) wino.

Wino w Biblii – podsumowanie

Współczesna kultura picia alkoholu głosi, że mocne alkohole takie jak wino należy pić w sposób umiarkowany i kulturalny, aby w ten sposób unikać upijania się. W celu poparcia swego stanowiska jego zwolennicy powołują się na czasy biblijne, kiedy spożywano dużo wina. Tymczasem wino biblijne to był zupełnie inny napój niż wino współczesne. Mogło ono być naturalnie niesfermentowane (0%), mniej lub bardziej sfermentowane (1-6%), a nawet dodatkowo sfermentowane, przy użyciu dodatkowych drożdży (do 10-11%).

Oczywiście starożytni nie byli w stanie zmierzyć dokładnej zawartości procentowej alkoholu. Nie znali nawet pojęcia alkohol, dlatego mówili po prostu o potencji (mocy) napoju lub o jej braku. Dziś natomiast wiemy, że naturalna fermentacja soku winogronowego prowadzi do zawartości alkoholu nie większej niż 4-6%. Przy czym zazwyczaj decydowano się na wymieszanie wina z wodą. Dlatego argument, że chrześcijanie mogą pić alkohole, bo w czasach biblijnych ludzie też spożywali wino, jest nie do utrzymania.

Alkohol (etanol) jest naturalną substancją będącą produktem fermentacji niektórych roślin. Jest to jednak substancja toksyczna dla naszego organizmu, w tym dla naszego układu nerwowego²². Ludzki organizm może sobie z nim poradzić bez żadnych skutków ubocznych, ale tylko w minimalnych ilościach. A zatem im mniej alkoholu w napoju, tym lepiej dla nas. Wiedzieli o tym już starożytni, w tym pisarze Biblii. I my również dobrze uczynimy, jeśli będziemy całkowicie unikać spożywania wszelkich napojów alkoholowych.

Zapraszamy również do lektury następujących artykułów:

• Biblia wyprzedziła naukę w sprawie optymalnej diety
• Biblia wyprzedziła naukę w sprawie wieprzowiny
• Alkohol a treningi – jak spożywanie alkoholu wpływa na efektywność treningu?
• Jak kawa i kofeina w niej zawarta wpływa na mózg

Przypisy

1. T. Neff, The truth about drinking alcohol. Is it healthy?, UCHealth Today, 13.01.2025, https://www.uchealth.org/today/truth-about-alcohol-is-it-healthy/ [dostęp: 26.02.2025].
2. H3196 יַיִן jajin, w: W. Chrostowski (red.), Hebrajsko-polski i aramejsko-polski słownik Stronga, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2017, s. 442-443.
3. H8492 תִּירוֹשׁ tîrôš, w: Ibid., s. 1155.
4. G3631 οἶνος oinos, w: W. Chrostowski (red.), Grecko-polski słownik Stronga do Nowego Testamentu, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2022, s. 545.
5. S.R. Bacchiocchi, Wine in the Bible, wersja PDF, Biblical Perspectives, Berrien Springs, Michigan, 2001, s. 47-48.
6. Sanhedryn 70a,8.10, https://www.sefaria.org/Sanhedrin.70a?lang=bi [dostęp: 26.02.2025].
7. R.P. Teachout, The Use of ‘Wine’ in the Old Testament, Dallas Theological Seminary, 1979, s. 369.
8. Księga Przypowieści Salomona 23,31-33.
9. Lamentacje Jeremiasza 2,12.
10. Ewangelia według Mateusza 9,17.
11. S.R. Bacchiocchi, op. cit., s. 57-58.
12. Ewangelia według Jana 2,1-11.
13. Ewangelia według Łukasza 22,13-20.
14. I List do Tymoteusza 5,23.
15. S.R. Bacchiocchi, op. cit., s. 117-118.
16. J. Chorniak, Wild Yeast: The Pros and Cons of Spontaneous Fermentation, Wine Maker, https://winemakermag.com/article/758-wild-yeast-the-pros-and-cons-of-spontaneous-fermentation [dostęp: 26.02.2025].
17. S.J. Shifferd, What Kind of Wine Did Jesus Drink?, The Breath of God, 20.05.2011, https://godsbreath.net/2011/05/20/did-jesus-drink-wine/ [dostęp: 26.02.2025].
18. S.R. Bacchiocchi, op. cit., s. 103.
19. Plutarch, Symposiacs 8.7; cyt. w: Ibid.
20. Columella, On Agriculture 12, 29, 1, cyt. w: S.R. Bacchiocchi, op. cit., s. 104-105.
21. K. Pope, Social Drinking–It’s Ok, Right?, Biblical Insights, 10.4, 04/2010, s. 20-21, https://ancientroad-publications.com/Studies/BiblicalStudies/SocialDrinking.html [dostęp: 26.02.2025].
22. D. Reiser, Binge drinking and your body, Mayo Clinic Health System, 14.04.2023, https://www.mayoclinichealthsystem.org/hometown-health/speaking-of-health/does-drinking-alcohol-kill-brain-cells [dostęp: 26.02.2025].

Wszystkie fragmenty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.