Genealogie Jezusa Chrystusa w Nowym Testamencie

Zobacz również

Strona głównaZiemia i kosmosHistoriaGenealogie Jezusa Chrystusa w Nowym Testamencie

Genealogie odgrywały bardzo ważną rolę w tradycji żydowskiej. Dlatego Ewangelie Mateusza i Łukasza z zadziwiającą dokładnością wymieniają przodków Jezusa. Jednak rodowody te różnią się między sobą. Czy to przykład biblijnych sprzeczności?

W poszczególnych rodach genealogie były spisywane od niepamiętnych czasów. Umiejscawiając dany ród  w jednym z dwunastu pokoleń izraelskich, uzasadniano prawo jego członków do ziemi i dziedzictwa przodków. W Starym Testamencie najobszerniejsze genealogie zostały spisane w I Księdze Kronik1. Musimy jednak wiedzieć, że autorzy genealogii pomijali czasem z różnych względów pewne osoby i stosowali skróty. Poza tym używali pojęcia „syn” (hebr. ben) w dużo szerszym znaczeniu — określali tak również wnuka, prawnuka, zięcia lub ogólnie bliskiego bądź dalekiego potomka protoplasty danego rodu.

Dwa drzewa genealogiczne

Autorzy Nowego Testamentu spisywali swoje księgi zarówno dla chrześcijan pochodzenia żydowskiego, jak i pogańskiego. W obu przypadkach ważne było wykazanie, że Jezus, zgodnie z proroctwami Starego Testamentu, należał do pokolenia Judy i był potomkiem królewskiego rodu Dawida2.

Genealogie-Jezusa-Chrystusa-1
Fragment genealogii Jezusa wg Ew. Łukasza, Book of Kells, ok. 800 r. (Dublin).

Napisana po aramejsku Ewangelia Mateusza była przeznaczona dla Żydów, dlatego już na jej początku znajduje się zdanie: „Rodowód Jezusa Chrystusa, syna Dawida, syna Abrahama”. Później są wymienieni potomkowie Abrahama aż do króla Dawida, potem spadkobiercy tego króla do okresu przesiedlenia babilońskiego (VI w. p.n.e.), a następnie kolejni potomkowie aż do Józefa, męża Marii. W każdym z tych przedziałów czasowych wymienionych jest po czternaście pokoleń. Porównując ten rodowód z genealogią Dawida z I Księgi Kronik 3,5-19, możemy zauważyć, że Mateusz pomija kilka osób występujących w linii genealogicznej tego króla. Stąd, jak uważają badacze, wypływa wniosek, że genealogia u Mateusza ma charakter skrótowy, „teleskopowy”, a jej głównym celem nie było wymienienie wszystkich pokoleń występujących od Józefa do Abrahama, lecz udowodnienie, że zapowiadany i oczekiwany Mesjasz pochodził od króla Dawida3. Linia genealogiczna Jezusa jest w tym przypadku poprowadzona przez przodków Józefa, który nie był Jego biologicznym, lecz prawnym ojcem. Wyjątkowe w tym rodowodzie jest natomiast występowanie imion czterech, oprócz Marii, kobiet: Tamar, Rachab, Rut i Batszeby (nazwanej „żoną Uriasza Chetyty”), z których trzy pierwsze miały pogańskie pochodzenie.

Ewangelista Łukasz umieścił genealogię Jezusa dopiero po opisie Jego chrztu. Znajduje się ona w trzecim rozdziale i zaczyna od zdania: „Sam zaś Jezus rozpoczynając swoją działalność, miał lat około trzydziestu. Był, jak mniemano, synem Józefa, syna Helego…”. Rodowód wymienia następnie przodków Józefa do króla Dawida, potem do Abrahama, i kończy się na pierwszym człowieku, Adamie, nazwanym „synem  Bożym”. Rodowód ten różni się zdecydowanie od tego pierwszego. Został przedstawiony w odwrotny sposób  i sięga początków ludzkości, podczas gdy Mateusz dochodzi jedynie do Abrahama. Obie genealogie są zgodne wyłącznie na linii Abraham-Dawid, natomiast od Dawida aż do Józefa, poza kilkoma wyjątkami, występują całkowicie inne imiona. Dodatkowo pojawia się tam więcej pokoleń, np. od króla Dawida do Józefa jest wymienionych razem 40 pokoleń, natomiast u Mateusza jest ich jedynie 27. Genealogia u Łukasza ma więc pełniejszy charakter. Łukasz nie wspomniał też żadnych kobiet.

Istotne jest to, że genealogia spisana przez Łukasza została doprowadzona aż do Adama. W ten sposób adresaci tej ewangelii, którymi byli przede wszystkim poganie, często greckiego pochodzenia, mieli świadomość, że Mesjasz, w którego uwierzyli, był nie tylko potomkiem Dawida i Abrahama, ale w prostej linii – synem Adama, „syna Bożego”. W ten sposób Jezus miał podwójną godność Syna Bożego – jako osoba zrodzona z Ducha Świętego w łonie kobiety oraz jako potomek Adama4.

Czy rodowody Jezusa są sprzeczne?

Wymienione niezgodności pomiędzy rodowodami Jezusa stanowią pożywkę dla wielu krytyków chrześcijaństwa. Jakie są więc próby teologicznego wyjaśnienia tych sprzeczności?

Genealogie-Jezusa-Chrystusa-2
Genealogia Jezusa wg Ew. Mateusza i Drzewo Jessego, Cappuchin’s Bible, 1180 r. (Paryż).

Porównując oba rodowody, widzimy, że u Mateusza linia potomków króla Dawida jest prezentowana przez Salomona (którego matką była Batszeba), natomiast u Łukasza ciągnie się ona przez innego z synów Dawida – Natana5. Stąd biorą się dalsze różnice. Wśród potomków Salomona występują pokolenia królewskie, aż do ostatniego pokolenia w czasach niewoli babilońskiej, reprezentowanego przez króla Jechoniasza (Jojakina). Natomiast wśród potomków Natana wymienione są pokolenia kapłańskie (np. Lewi, Salatiel, Zorobabel)6. Jak się uważa, ta dwuliniowość genealogiczna jest bardzo ważna w przypadku Mesjasza, dlatego że udowadnia Jego pochodzenie zarówno z rodu królewskiego, jak i kapłańskiego. W ten sposób Mesjasz jest nie tylko duchowym królem Izraela, ale równocześnie jego duchowym kapłanem (pośrednikiem między Bogiem a ludźmi)7.

Ale skąd wzięły się dwa rodowody Jezusa, wywodzące się od tej samej osoby – Jego przybranego ojca Józefa? Intrygujące jest to, że w pierwszym rodowodzie ojcem Józefa jest Jakub, natomiast w drugim Heli. W teologii dominują dwa wyjaśnienia tej zagadki. Pierwsze z nich najwcześniej opisał Juliusz Afrykańczyk, żyjący w Palestynie w III wieku8. Kluczowymi postaciami dla jego interpretacji są dziadkowie Józefa: Mattan (u Mateusza) i Mattat (u Łukasza). Juliusz Afrykańczyk uznał, że babka Józefa, Esta, miała dwóch mężów. Pierwszym z nich był Mattan (potomek króla Dawida przez Salomona), a gdy on zmarł, Estę poślubił – zgodnie z prawem lewiratu9 – jego brat Mattat (potomek Dawida przez Natana). W ten sposób Esta stała się matką Helego, a Jakub, biologiczny ojciec Józefa, był jego przyrodnim bratem. Następnie Heli ożenił się, lecz zmarł bezdzietnie. Wówczas wdowa po nim poślubiła Jakuba (według wspomnianego prawa), aby przez niego zapewnić potomstwo swojemu pierwszemu mężowi. Z tego związku narodzić miał się Józef — legalny ojciec Jezusa. Dzięki owemu „przemieszaniu” obu rodów Józef stał się spadkobiercą obu linii genealogicznych wywodzących się od króla Dawida.

Pochodzenie Józefa i Marii z rodu króla Dawida

Drugie wyjaśnienie pozornych sprzeczności w genealogiach też sięga wczesnego chrześcijaństwa, lecz zostało spopularyzowane pod koniec XV wieku przez Anniusza z Viterbo10. Zasugerował on, że genealogia w Ewangelii Łukasza, poprowadzona od Józefa i Helego, a potem Natana, jest genealogią matki Jezusa, Marii (hebr. Miriam). Według tradycji żydowskiej i wczesnochrześcijańskiej rodzice Marii nazywali się Anna i Joachim. Imię Joachim jest spolszczoną formą hebrajskiego imienia Eliakim, zaś imię Heli jest skróconą formą tego ostatniego. A więc Heli byłby tą samą osobą co Joachim.

Jeśli nawet uznamy tę genealogię za należącą do Marii i jej przodków, powinniśmy zadać sobie pytanie, w jaki sposób Józef miał w niej swój udział. Tutaj musimy się znowu odnieść do tradycji, mówiącej, że Heli (Joachim) miał jedynie córki, z których jedną była Maria11. Według prawa mojżeszowego, gdy ojciec nie miał syna, córka stawała się jego pełnoprawną dziedziczką, ale dla zachowania pokrewieństwa miała wyjść za mąż za mężczyznę z tego samego pokolenia12. Wówczas jej mąż mógł być adoptowany przez ojca i traktowany jak syn. Tak mogło się stać w przypadku Józefa. Został on przybranym synem Helego przez małżeństwo z jego córką Marią, pochodzącą również z rodu Dawida. W ten sposób ich syn, Jezus, miał zapewnione pochodzenie z linii genealogicznej króla Dawida ze strony obu rodziców, co doskonale legitymowałoby Jego status jako Mesjasza.

Krytycy takiego odczytywania genealogii z Ewangelii Łukasza często powołują się na to, że w tradycji żydowskiej występowały patriarchalne rodowody. Trzeba jednak pamiętać, że Łukasz był Grekiem i pisał swoją księgę przede wszystkim dla chrześcijan pogańskiego pochodzenia, dlatego taki zwyczaj nie musiał go wcale dotyczyć. Istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że powyższa genealogia należała rzeczywiście do przodków Marii.

Patrząc na obie genealogie jako całość, najważniejsze jest to, że w pewnym sensie harmonizują one ze sobą i się dopełniają, tworząc niemal pełny obraz pochodzenia Mesjasza. Genealogie te potwierdzają zarówno królewski, jak i kapłański charakter rodowodu Jezusa jako Zbawiciela świata.

Autor jest doktorem nauk humanistycznych i adiunktem na SWPS Filia w Krakowie.

Polecamy również inne artykuły o podobnej tematyce:


Przypisy

  1. Zob. I Krn 1-7.
  2. Zob. Iz 11,1-10; Jr 23,5-6; Mi 5,1.
  3. Zob. Genealogia Jezusa, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Genealogia_Jezusa [dostęp: 4.02.2025]; Genealogy of Christ, Newadvent.org, https://www.newadvent.org/cathen/06410a.htm [dostęp: 4.02.2025].
  4. Zob. Rz 5.
  5. Zob. I Krn 3,5
  6. Salatiel i Zorobabel są również wymienieni w rodowodzie u Mateusza. Obie linie mogły się tam skrzyżować jako konsekwencja prawa lewiratu albo są to różne osoby o tych samych imionach.
  7. Zob. Ps 110,4; Hbr 7,14-17; 8,1-2.
  8. Zob. List do Arystydesa. Obszerne fragmenty tego listu zawarł Euzebiusz w Historii kościelnej, I, 7, 1.
  9. Zgodnie z prawem lewiratu brat lub bliski krewny człowieka zmarłego bezdzietnie musiał poślubić wdowę po nim, a pierwszy syn z tego związku miał być uznawany za syna zmarłego (zob. Pwt 25,5-10).
  10. Por. Genealogia Jezusa, Wikipedia…, op. cit.; D. Rops, Dzieje Chrystusa, Warszawa 1995, s. 103.
  11. J. Łach, „Historyczność genealogii Jezusa w Mt 1,1-11”, Studia Theologica Varsaviensia 15 (1977), nr 1, s. 33.
  12. Zob. Lb 27,7-8; 36,6-12; Iz 17,3-4.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.

Jeśli podzielasz naszą misję i chciałbyś wesprzeć nasze działania, możesz to zrobić:

Z góry dziękujemy za okazaną nam pomoc!

Zobacz również

Popularne artykuły

Skip to content
facebook facebook facebook
x Chcę pomócChcę pomóc