Rozgwiazdy (Asteroidea) to bezkręgowce morskie, które zazwyczaj mają centralną tarczę i pięć ramion (promieni). Ich powierzchnia aboralna, czyli górna, jest gładka, ziarnista lub kolczasta i pokryta nakładającymi się na siebie płytkami. Wiele gatunków wyróżnia się jaskrawymi barwami, od różnych odcieni czerwieni aż po pomarańcz, a także kolory, takie jak: niebieski, szary lub brązowy. Organizmy te posiadają stopy ambulakralne — które działają dzięki systemowi hydraulicznemu — oraz otwór gębowy znajdujący się w centralnej części dolnej powierzchni. Są to oportunistyczne zwierzęta wszystkożerne, głównie polujące na bezkręgowce denne. Niektóre gatunki wykazują specyficzne zachowania żerujące, takie jak wywracanie żołądka na zewnątrz lub filtrowanie pokarmu. Rozgwiazdy mają złożone cykle życiowe; mogą rozmnażać się płciowo i bezpłciowo. Większość z nich potrafi regenerować uszkodzone części ciała lub utracone ramiona, które mogą również odrzucać w celu obrony. Na całym świecie, od ciepłych stref tropikalnych po zimne rejony polarne, żyje około 1900 gatunków tych zwierząt. Można je znaleźć na dnie oceanów, od strefy pływów aż po głębokości abisalne, sięgające 6000 metrów poniżej powierzchni morza.
Anatomia
Większość rozgwiazd ma pięć ramion promieniście rozchodzących się od centralnej tarczy. Liczba ta może jednak różnić się w zależności od gatunku. Czasem promienie nie są wyodrębnione i zwierzę przyjmuje kształt pięcioboku. Niektóre gatunki mają sześć lub siedem ramion, inne zaś 10-15. Antarktyczna Labidiaster annulatus może mieć ich ponad pięćdziesiąt. Szkielet wewnętrzny zbudowany jest z płytek, które są połączone ze sobą ruchomo. Rozgwiazdy to zwierzęta wtóroustne. Otwór gębowy znajduje się po stronie brzusznej, a odbytowy na stronie grzbietowej.
Układ naczyniowy
Układ naczyniowy rozgwiazdy to hydrauliczny system składający się z sieci kanałów wypełnionych płynem. Odpowiada on za poruszanie się, adhezję, manipulację pokarmem oraz wymianę gazową. Woda dostaje się do niego przez madrepory – porowate, często wyraźnie widoczne, sitowate struktury kostne na powierzchni aboralnej. Są one połączona kamiennym przewodem, często wyłożony materiałem wapiennym, z pierścieniowym kanałem wokół otworu gębowego. Właśnie od niego odchodzi zestaw kanałów promienistych; jeden z nich biegnie wzdłuż bruzdy ambulakralnej w każdym ramieniu. Wnętrze całej tej sieci jest wyściełane rzęskami.
Rozgwiazdy mogą poruszać się w sposób dwuboczny, zwłaszcza podczas polowania lub w sytuacji zagrożenia. W trakcie pełzania niektóre ramiona pełnią funkcję prowadzących, podczas gdy pozostałe podążają za nimi. Większość tych organizmów nie porusza się szybko. Typową prędkością jest ta osiągana przez Dermasterias imbricata. Przemieszcza się ona o 15 cm na minutę. Niektóre gatunki kopiące, takie jak te z rodzajów Astropecten i Luidia, mają na długich nóżkach ambulakralnych punkty zamiast przyssawek i są zdolne do znacznie szybszego ruchu, „ślizgając” się po dnie oceanu. Rozgwiazda piaskowa (Luidia foliolata) może przemieszczać się z prędkością 2,8 m na minutę.
Nóżki ambulakralne pełnią rolę dodatkowych skrzeli. Za dostarczanie do nich tlenu i dwutlenku węgla odpowiada wodny układ naczyniowy, którego zadanie polega także na transporcie składników odżywczych z przewodu pokarmowego do mięśni uczestniczących w poruszaniu się. Przepływ płynu odbywa się w obu kierunkach i jest inicjowany przez rzęski. Wymiana gazów zachodzi przez papule, które są cienkościennymi wybrzuszeniami na powierzchni aboralnej tarczy i ramion. U ich nasady znajdują się drobne szczypcowate wyrostki – pedicellaria, które czyszczą powierzchnię ciała rozgwiazd.
Układ trawienny i wydalanie
Jelito zajmuje większość tarczy i rozciąga się na ramiona. Otwór gębowy natomiast znajduje się w środkowej części dolnej powierzchni ciała. Jest otoczony twardą błoną perystomu i zamykany zwieraczem. Usta prowadzą przez krótki przełyk do żołądka, podzielonego przewężeniem na część większą, sercową oraz mniejszą, odźwiernikową. Część odźwiernikowa wchodzi w głąb każdego promienia za pomocą dwóch rozgałęzionych rurek, które nazywane są uchyłkami. Występują tam liczne gruczoły wydzielające enzymy trawienne.
Prymitywne rozgwiazdy, takie jak Astropecten i Luidia, połykają swoje ofiary w całości. Muszle i inne niestrawne materiały są wyrzucane przez otwór gębowy. U bardziej zaawansowanych gatunków, żołądek może być wyrzucany na zewnątrz, w celu strawienia i wchłonięcia pokarmu. Następnie wciągany jest on z powrotem do środka, a pożywienie przechodzi do części odźwiernikowej, gdzie jest dalej trawione oraz wchłaniane.
Układ krwionośny
Jama ciała rozgwiazdy zawiera trzy układy krążenia – oprócz układu krwionośnego, w którym zamiast serca występuje kurczliwe naczynie, znajduje się tam także układ ambulakralny (wodny), dzięki któremu woda morska dociera do nóżek ambulakralnych, oraz pseudohemalny, złożony z połączonych jam i przestrzeni międzykomórkowych. Naczynia tworzą trzy pierścienie: jeden wokół otworu gębowego, drugi wokół układu trawiennego i trzeci w pobliżu powierzchni aboralnej. Serce bije około sześciu razy na minutę i znajduje się na szczycie pionowego kanału (naczynie osiowe), który łączy trzy pierścienie. U nasady każdego ramienia znajdują się sparowane gonady.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Starfish [dostęp: 25.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Richard Ling. Licencja: CC BY-SA 3.0
