Przyszłość religii – cz. 2: Widmo apokalipsy

Jak będzie wyglądać przyszłość religii, zwłaszcza gdy świat stoi na krawędzi zagłady? W drugiej części omówione zostaną możliwe scenariusze i prognozy na ten temat.

W poprzedniej części opisany został szereg zjawisk w świecie religii, które zachodzą współcześnie. Po pierwsze, chrześcijanie procentowo tracą na rzecz muzułmanów i osób niereligijnych. Po drugie, wciąż jeszcze trwa zeświecczenie społeczeństw, zwłaszcza zachodnich. Po trzecie, to zeświecczenie pociąga za sobą indywidualizację społeczeństw, w tym także religii, co wiąże się także z tendencjami synkretycznymi u osób uduchowionych, ale nie religijnych. Po czwarte, ma miejsce konserwatywna, fundamentalistyczna reakcja wobec powyższych zjawisk w postaci powrotu do źródeł danej religii. I po piąte, również świat chrześcijański, zwłaszcza w Ameryce Północnej, jest podzielony na różne nurty, które mają więcej wspólnego ze sceną polityczną niż z podziałami typowo religijnymi na różne wyznania.

Przyszłość religii a scenariusze apokaliptyczne

Jaka więc przyszłość czeka religię? Tak naprawdę wszystko zależy od wydarzeń na świecie, żyjemy dziś bowiem w bardzo niespokojnych czasach. Naszej cywilizacji zagraża cały szereg negatywnych procesów, z których nawet jeden może doprowadzić do efektu domina¹. A wśród największych zagrożeń dla naszej egzystencji wymienia się jądrowy wyścig zbrojeń i kryzys klimatyczny. Historia pokazała, że narody prędzej czy później pogrążają się w wojnie i pod tym względem dziś wcale nie jest inaczej². Z tą różnicą, że obecnie mamy środki zniszczenia, które mogą naprawdę doprowadzić do końca świata, jaki znamy. Stąd nasze czasy są absolutnie wyjątkowe na tle całej minionej historii świata.

Jak dobrze wiadomo, wiele religii świata, a zwłaszcza chrześcijaństwo, zapowiada nadejście apokalipsy, czyli właśnie końca świata. To może przynieść dwutorowe konsekwencje. Współczesny ekstremizm religijny może bowiem zarówno doprowadzić do przyspieszenia tego końca świata (jakkolwiek miałby on wyglądać), jak i odpowiedzieć na zmiany, które mogą nadejść (o ile przetrwamy je jako cywilizacja). Moglibyśmy się pokusić zatem o kilka scenariuszy, jak mogą wyglądać przyszłe zmiany i jak wpłyną one na religie. Wszystko zależy od tego, czy dojdzie do III wojny światowej lub jak do niej dojdzie.

Scenariusze wojny jądrowej

1. Pełnoskalowa wojna jądrowa

W tym scenariuszu Ziemia może przestać nadawać się do życia, a cywilizacja ludzka przestanie istnieć. Całkiem możliwe, że wyginie cała ludzkość. Jest to wizja prawdopodobna, ale jednocześnie wszyscy starają się jej uniknąć. Dzięki temu rośnie prawdopodobieństwo ziszczenia się któregoś z poniższych, lepszych dla nas scenariuszy.

2. Ograniczona wojna jądrowa

W tym scenariuszu delikatna równowaga ekologiczna Ziemi może zostać mocno naruszona. Skutkujące katastrofy naturalne i antropogeniczne oraz wynikające z nich drastyczne pogorszenie się warunków życia na Ziemi wywołają w ludziach silne nastroje apokaliptyczne. Będą oni błagać Boga lub inne byty wyższe o ratowanie ludzkości i Ziemi. Jedni przyjmą bardziej synkretyczną formę religii, która zapewnia cel egzystencji, ale nie narzuca nikomu religijnych dogmatów. Inni natomiast zostaną religijnymi ekstremistami, którzy będą sięgać po przemoc, aby ratować świat za pomocą narzucania swoich dogmatów innym. Może nawet zaniknąć zjawisko całkowitego zeświecczenia.

3. Panika związana z wojną jądrową, ale uniknięcie wojny

W tym scenariuszu możliwe, że dojdzie do zaledwie kilku niewielkich ataków jądrowych (jak w 1945 roku pod koniec II wojny światowej) albo może nawet nie dojdzie do żadnego. Ale wrogość między mocarstwami jądrowymi i tak doprowadzi ludzkość na skraj zagłady, a ludzie będą w silnym napięciu wyczekiwać najgorszego. Jeśli ten stan będzie się utrzymywać odpowiednio długo, to może dokonać trwałych zmian społecznych. Jak wyżej, jedni ludzie znajdą pocieszenie w wolnej, synkretycznej duchowości, inni natomiast w apokaliptycznym fundamentalizmie religijnym. Wszystko to będzie się jednak działo na mniejszą skalę. Zeświecczenie zapewne nie zaniknie, ale nie będzie już normą na Zachodzie.

4. Uniknięcie paniki związanej z wojną jądrową

W tym scenariuszu świat co prawda pozostaje niestabilny, ale chaos zostaje opanowany. W ten sposób udaje się uniknąć paniki jądrowej, a wszystko toczy się dalej swoim naturalnym tempem, jak obecnie. Tak oto zeświecczenie będzie dalej się rozwijało. Niemniej wzrosnąć może także religijność. Już teraz okazuje się, że na Zachodzie obecne pokolenie Z (urodzone w latach ok. 1995-2010) wykazuje zwiększone zainteresowanie chrześcijaństwem niż jeszcze niedawno. Jeszcze nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje. Przypuszcza się jednak, że wpływ na to może mieć m.in. zjawisko imigracji, zwłaszcza z krajów muzułmańskich³.

Ekologia i milenium

Przyszłość religii na świecie z pewnością będzie się wiązać również z kwestiami ekologicznymi. Coraz więcej danych wskazuje na rosnącą destabilizację klimatu na świecie. W 2024 roku przekroczyliśmy granicę wzrostu temperatury Ziemi o 1,5°C w porównaniu z czasami przedindustrialnymi⁴. Niedawno ogłoszono, że zakwaszenie oceanów, nazywane złym bliźniakiem kryzysu klimatycznego, również przekroczyło bezpieczne granice i to już 5 lat temu⁵. Nie wspominając o zanieczyszczeniu środowiska z powodu ogromu śmieci, w tym plastikowych, oraz toksycznych substancji zanieczyszczających wody i glebę.

Jak zatem religie odpowiedzą na ten kryzys ekologiczny? Można się spodziewać, że wyznawcy religii, którym bardzo bliska jest natura, zaczną twardo działać, aby ratować Ziemię. Niewykluczone, że nawet odrodzi się ogólnoświatowy ruch synkretyczny typu New Age. Celem takiego ruchu duchowego byłoby propagowanie duchowej jedności człowieka z ziemską przyrodą i podejmowanie drastycznych środków, aby ją ocalić. Ruch ten mógłby także wykorzystać ideę tzw. Ery Wodnika mającej zastąpić chrześcijaństwo (tzw. Erę Ryb), które będzie się oskarżać o doprowadzenie naszej planety do tragicznego stanu.

Ale i chrześcijaństwo może wykorzystać pochodzącą z Biblii ideę tzw. milenium, znanego też jako tysiącletnie królestwo⁶. Teoretycznie może to przyjąć dwie formy. Pierwsza to forma aktywna, gdzie chrześcijanie czynnie starają się dbać o zniszczone środowisko i dążą do naprawy wszelkich szkód. Mogą w tym celu współpracować z innymi środowiskami religijnymi i duchowymi. Natomiast druga forma to pasywna, bliższa fundamentalistom, w której chrześcijanie biernie czekają na powtórne przyjście Jezusa Chrystusa, aby wszystko naprawił. Zbliżone formy religijności ekologicznej zaistnieją zapewne także w religii islamu.

Powrót jedności religii i państwa?

Cokolwiek będzie się wkrótce dziać z religiami, gdy w grę wchodzi przetrwanie ludzkości, ich wyznawcy najpewniej sięgną po rozwiązania polityczne. Dzisiaj w dobie wolności religijnej i rozdziału Kościoła od państwa trudno nam sobie wyobrazić, aby wróciły czasy podobne do średniowiecza. Gdy jednak nadejdą naprawdę trudne czasy dla ludzkości, na stole pojawią się nowe opcje, co robić, aby ludzkość przetrwała. To oznacza, że nawet na Zachodzie ugrupowania wyznające zarówno synkretyzm religijny, jak i fundamentalizm będą mogły objąć władzę państwową. Tak oto powróci jedność religii i państwa. Era wolności religijnej stopniowo zacznie dobiegać końca i będzie się wydawało, że świat nie ma już innego wyboru.

Jednak ludzie wciąż będą mieć wybór. A zwłaszcza ludzie wierzący, którzy będą się sprzeciwiać narzucaniu komukolwiek jakichkolwiek ideologii, synkretycznych czy fundamentalistycznych. Księga Apokalipsy, najczęściej kojarzona z końcem świata, mówi również o osobach, które strzegą przykazań Boga i wiary Jezusa⁷. I choć Biblia zapowiada, że ludzie naprawdę wierni Bogu we wszystkim będą mieć przed końcem świata najtrudniej, to przedstawia również pełną nadziei zapowiedź, że Jezus Chrystus będzie z nimi aż do skończenia świata⁸ oraz że kto wytrwa do końca, ten będzie zbawiony⁹.

Polecamy również inne artykuły:

• Wojna jądrowa – czy jesteśmy skazani na niepewność jutra?
• Czy cywilizacja zachodnia zmierza ku upadkowi?
• Ochrona środowiska w Biblii? Naturalnie!
• Zagłada czy ratunek – jaka czeka nas przyszłość?

Przypisy

1. M.in. konflikty i wojny, kryzysy gospodarcze, katastrofy naturalne, zagrożenia technologiczne i społeczne. Nagromadzenie się tych kryzysów grozi tzw. wielokryzysem (polycrisis). Zob. np.: T. S. Marchewka, Znamy już przyszłość. To wielopiętrowy kryzys, Krytyka Polityczna, 18.03.2022, https://krytykapolityczna.pl/swiat/nadeszla-przyszlosc-wielokryzys-markiewka/ [dostęp: 16.06.2025].
2. Rosja Putina kilka lat temu dokonała inwazji na Ukrainę, a od pewnego czasu korzysta z pomocy wojsk Korei Północnej. Niedawno kraje NATO zgodziły się, by Ukraina używała całego ich arsenału do atakowania celów w Rosji, ta natomiast wykonuje niepokojące ruchy wojsk tuż przy państwach bałtyckich należących do NATO. W USA rządzi nieprzewidywalny Donald Trump nakładający cła nawet na sojuszników, co grozi globalną recesją gospodarczą. Od niedawna mają miejsce również protesty przeciw polityce deportacji nielegalnych imigrantów, zwłaszcza zamieszki w Los Angeles. Ponadto pojawiła się groźba wejścia żołnierzy USA do Meksyku, aby uporać się z tamtejszymi gangami narkotykowymi. Również Unia Europejska próbuje poradzić sobie z imigrantami z Globalnego Południa, co wywołuje sprzeciw wielu jej członków, w tym Polski. Izrael wciąż atakuje Strefę Gazy, a całkiem niedawno uporał się z bojówkami Hezbollahu w Libanie. Ale w ostatnich dniach Izrael dokonał masowego nalotu na Iran, co dziś grozi wybuchem wojny na dużą skalę, zwłaszcza jeśli włączą się do niej Stany Zjednoczone. Niedawno miała także miejsce eskalacja w Kaszmirze między Indiami i Pakistanem, na razie udało się uspokoić sytuację, ale wciąż pozostaje ona napięta (tak samo jak stosunki między Indiami a Chinami). Podobnie napięta sytuacja panuje z powodu przygotowań Chin Xi do inwazji na Tajwan, a także na Morzu Południowochińskim. Wreszcie niezwykle napięte pozostają relacje między Koreą Północną a Koreą Południową i Japonią. Nie wspominając już o pomniejszych konfliktach (np. Azerbejdżan vs. Armenia), licznych wojnach domowych (np. Syria, Sudan, Mjanma) czy gróźb inwazji (np. Wenezuela vs. Gujana).
3. N. Spencer, (Why) are young people flocking to religion?, Theos, 13.05.2025, https://www.theosthinktank.co.uk/comment/2025/05/13/why-are-young-people-flocking-to-religion [dostęp: 16.06.2025].
4. WMO confirms 2024 as warmest year on record at about 1.55°C above pre-industrial level, World Meteorological Organization, 10.01.2025, https://wmo.int/news/media-centre/wmo-confirms-2024-warmest-year-record-about-155degc-above-pre-industrial-level [dostęp: 16.06.2025].
5. L. Bachelor, ‘Ticking timebomb’: sea acidity has reached critical levels, threatening entire ecosystems – study, The Guardian, https://www.theguardian.com/environment/2025/jun/09/sea-acidity-ecosystems-ocean-acidification-planetary-health-scientists [dostęp: 16.06.2025].
6. Księga Apokalipsy 20,4.
7. Księga Apokalipsy 14,12.
8. Ewangelia według Mateusza 28,20.
9. Ewangelia według Mateusza 24,13.

Wszystkie fragmenty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.