Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) to niewielki, owadożerny gatunek nietoperza. Występuje w Europie i Afryce Północnej. Jest blisko spokrewniony ze swoim większym kuzynem – podkowcem dużym. Jak wszystkie podkowcowate, zawdzięcza swoją nazwę charakterystycznej, podkowiastej płatkowatej strukturze wokół nosa, zwanej liściem nosowym.
Opis
Podkowiec mały należy do najmniejszych nietoperzy świata. Waży zaledwie od 5 do 9 gramów. Rozpiętość skrzydeł mieści się w przedziale 192–254 mm. Długość ciała wynosi jedynie 35–45 mm. Pomimo drobnej budowy, ma silne stopy, którymi chwyta gałęzie i skały, oraz zaskakująco dobrą orientację wzrokową, mimo niewielkich oczu. Żyje w koloniach. Jak większość nietoperzy wykorzystuje echolokację do polowania. Ultradźwięki emituje przez wyspecjalizowane, okrągłe poduszeczki w jamie ustnej.
Miękkie, puszyste u nasady futro podkowca małego jest jasnoszare. Grzbiet ma barwę brunatnoszarą, a spód – szarą. Wyjątek stanowią młode osobniki, których ubarwienie jest jednolicie ciemnoszare. Uszy i błony skrzydeł mają odcień jasnobrązowoszary.
W locie nietoperz jest zwinny i szybki. Zazwyczaj porusza się nisko, nie wyżej niż pięć metrów nad ziemią, zręcznie omijając krzewy i przeszkody. Poluje głównie na drobne owady, które zbiera z powierzchni kamieni i gałęzi. W jego menu dominują muchówki, komary, motyle, ćmy i pająki. Średnia długość życia tego gatunku wynosi trzy lata. Zdarzają się osobniki żyjące znacznie dłużej.
Szczegółowe badania prowadzone w Tunezji nie wykazały żadnych wyraźnych różnic morfologicznych między populacjami afrykańskimi i europejskimi.
Gody u podkowca małego
Podkowce małe łączą się w pary jesienią. Samice rodzą jedno młode – zwykle między połową czerwca a początkiem lipca. Noworodki ważą około 1,8 grama. Otwierają oczy po mniej więcej dziesięciu dniach. Stają się samodzielne po sześciu do siedmiu tygodniach życia. Zimę spędzają w hibernacji. Ukrywają się wówczas w ciemnych jaskiniach, opuszczonych kopalniach, starych budynkach lub piwnicach.
Samice osiągają dojrzałość płciową już w pierwszym roku życia. Badania prowadzone w dawnej Czechosłowacji wykazały, że około 15% samic rodzi młode już w wieku jednego roku. Zaloty poprzedzające kopulację często przypominają gonitwę, po której samiec zawiesza się nad samicą i dochodzi do zapłodnienia.
Kolonie rozrodcze, zwane też koloniami porodowymi, mogą być dzielone z innymi gatunkami nietoperzy. Nie dochodzi jednak do ich bezpośredniego mieszania. Samice zaczynają przemieszczać się do kolonii rozrodczych w kwietniu. Ich liczebność może być bardzo zróżnicowana – od kilku osobników do nawet kilkuset. Szacuje się, że około dwóch trzecich samic w danej kolonii rodzi młode między połową czerwca a połową lipca.
Siedlisko
Podkowiec mały zasiedla cieplejsze rejony pogórzy i terenów wyżynnych, szczególnie obszary zalesione oraz krasowe. Znajduje dogodne kryjówki w jaskiniach. Latem jego obecność stwierdzano na wysokościach do 1160 m n.p.m., a zimą – nawet do 2000 m. Najwyżej położona znana kolonia rozrodcza znajduje się na 950 m n.p.m.
Gatunek prowadzi osiadły tryb życia. Średnia odległość pomiędzy letnimi a zimowymi schronieniami wynosi od 5 do 10 kilometrów. Zdarzały się przypadki migracji sięgających nawet 153 kilometrów.
Podkowiec mały – zasięg występowania
Podkowiec mały występuje w zachodniej Irlandii i południowo-zachodniej części Wielkiej Brytanii, z większymi populacjami m.in. w Niemczech i na przedgórzu Alp Bawarskich. W basenie Morza Śródziemnego jest szeroko rozpowszechniony. Spotkać go można zarówno w Afryce Północnej, jak i w Azji Mniejszej oraz rejonie Morza Czarnego. W Azji zasięg gatunku obejmuje Kaszmir, Bliski Wschód, Iran, Irak, Półwysep Arabski, a także część Afryki Wschodniej.
W Wielkiej Brytanii podkowiec mały występuje głównie w Walii i południowo-zachodniej Anglii. Jedna z największych kolonii rozrodczych zamieszkuje najmniejszy w kraju obszar chroniony (SSSI) – zaledwie 7-metrową stodołę w hrabstwie Gloucestershire. Gatunkowi zagraża m.in.: niszczenie schronień, zmiany w rolnictwie (np. stosowanie insektycydów ograniczających dostępność pokarmu) oraz utrata siedlisk łowieckich. Mimo to dane z brytyjskiego badania zimowej hibernacji wykazało wyraźny wzrost liczebności – średnio o 4,5% rocznie w latach 1999–2012. Daje to łącznie wzrost o 77,2% w tym okresie.
W Irlandii podkowca małego stwierdzono w hrabstwach Galway, South Mayo, Clare, Limerick, Cork i Kerry. Całkowitą liczebność populacji szacuje się tam na około 13 tysięcy osobników.
W Izraelu gatunek ten występuje rzadko.
Na Balearach podkowiec mały zamieszkuje wszystkie trzy główne wyspy – Majorkę, Minorkę i Ibizę – oraz mniejsze wyspy, takie jak Cabrera i Formentera. W jaskiniach, jak Cova de Ca Na Rea na Ibizie, znajdowano kolonie do 50 osobników, choć większość grup jest mniejsza. Na wyspach nietoperze przemieszczają się na krótkich dystansach – zwykle nie więcej niż 2 km. To najczęściej występujący gatunek nietoperza na Ibizie.
W Tunezji podkowiec mały występuje rzadziej niż inne gatunki. Ogranicza się do wilgotnej strefy klimatycznej w północnej części kraju. Do 2011 roku znany był głównie z pojedynczych osobników i małych grup zimujących. Przełomem było odkrycie kolonii rozrodczej w opuszczonym Hôtel des Chênes, na południe od Ain Draham. Nietoperze schroniły się nie w lasach czy podziemiach, ale w pokojach budynku. Odkrycie to sugeruje, że również w Afryce Północnej warto szukać kolonii rozrodczych nie tylko w naturalnych kryjówkach, ale także w opuszczonych zabudowaniach.
Echolokacje
Podkowce małe wykorzystują do echolokacji dźwięki o częstotliwości od 93 do 111 kHz. Największe natężenie energii przypada na 110 kHz. Średni czas trwania pojedynczego sygnału wynosi około 31,7 milisekundy. Ze względu na zakres używanych częstotliwości, ich sygnały mogą nakładać się z echolokacją innych gatunków z tej samej rodziny.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Podkowiec duży
- Pływacz szary – wal szary
- Ile śpią żyrafy, co jedzą i ile ważą? Ciekawostki
- Ciekawi, jak wygląda gniazdo wiewiórki? Kulisty azyl pod koroną drzew
- Niedźwiedziopsy – czy powrócą?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Lesser_horseshoe_bat [dostęp: 23.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: F. C. Robiller. Licencja: CC BY-SA 3.0.
