Podkowiec duży (Rhinolophus ferrumequinum) to owadożerny gatunek nietoperza z rodzaju Rhinolophus. Występuje na rozległym obszarze obejmującym Europę, Afrykę Północną, Azję Środkową i Wschodnią. Jest największym przedstawicielem podkowcowatych w Europie. Ułatwia to jego rozpoznanie w terenie. Prowadzi osiadły tryb życia. Przemieszcza się zwykle do 30 kilometrów między zimowiskami a letnimi kryjówkami. Rekordowa udokumentowana migracja gatunku wyniosła aż 180 km. W echolokacji wykorzystuje dźwięki o częstotliwościach od 69 do 83 kHz, z największym natężeniem energii przy 81 kHz i średnim czasie trwania sygnału wynoszącym 37,4 milisekundy.
Opis
Podkowiec duży jest największym przedstawicielem rodziny podkowcowatych w Europie. Cechą charakterystyczną gatunku jest wyraźnie zarysowany liść nosowy – jego górna część jest spiczasta, a dolna ma kształt podkowy. Taka budowa umożliwia skupianie fal ultradźwiękowych wykorzystywanych przez nietoperza do echolokacji. Podkowiec duży wyróżnia się także unikalną budową uzębienia i kośćca. Jego pierwszy przedtrzonowiec w górnej szczęce wyraźnie wystaje z szeregu zębów. U innych podkowców ten ząb jest bardzo mały lub całkowicie nieobecny. Różnice w budowie obejmują również skrzydła. Trzecia i czwarta kość śródręcza jest u tego gatunku stosunkowo krótka. Nietoperz nie posiada również tragusa, czyli charakterystycznego dla wielu gatunków fałdu skórnego w uchu.
Długość ciała podkowca dużego waha się od 57 do 71 mm. Ogon mierzy od 35 do 43 mm, a rozpiętość skrzydeł dochodzi do 400 mm. Samice są nieco większe od samców. Świadczy to o niewielkim dymorfizmie płciowym. Futro zwierzęcia jest miękkie i puszyste. U nasady włosów ma odcień jasnoszary. Grzbiet jest szarobrązowy, a spód ciała – szarobiały. Młode osobniki mają sierść o popielatym odcieniu. Błony skrzydeł oraz uszy są jasnobrązowoszare. Podkowiec duży osiąga masę do 30 gramów. Może dożyć nawet 30 lat.
Zasięg występowania podkowca dużego
Zasięg występowania podkowca dużego obejmuje rozległe tereny – od Afryki Północnej i południowej Europy, przez Azję Południowo-Zachodnią, Kaukaz, Iran, Afganistan i Pakistan, aż po Himalaje, południowo-wschodnie Chiny, Koreę i Japonię. Najdalej na północ gatunek obserwowano w Walii. Na wschodzie sięga południowych obszarów Holandii, Niemiec, Polski i Ukrainy. Podkowce duże zazwyczaj zamieszkują tereny położone poniżej 800 m n.p.m. W zależności od dostępności schronień i warunków wilgotnościowych mogą występować nawet na wysokości 3000 m n.p.m. – szczególnie na obszarze Kaukazu.
Ekologia i zachowanie
Siedlisko
Podkowiec duży najczęściej żeruje na pastwiskach, w lasach liściastych strefy umiarkowanej oraz w zaroślach i lasach śródziemnomorskich i podśródziemnomorskich. W północnych częściach zasięgu występowania wykorzystuje latem ciepłe podziemne schronienia – zarówno naturalne, jak i sztuczne – a także strychy budynków. Tam, gdzie zamieszkuje zabudowania, kluczowe znaczenie ma ich bliskość względem dogodnych terenów łowieckich i podziemnych miejsc umożliwiających stan odrętwienia w różnych porach roku oraz zimową hibernację. Równie istotna jest sama struktura budynku.
Zimą podkowce hibernują w chłodnych podziemiach, gdzie panują odpowiednie warunki pod względem temperatury i wilgotności. Preferencje w tym zakresie mogą różnić się w zależności od wieku, płci i kondycji zwierzęcia. W południowych rejonach zasięgu nietoperze bywają aktywne przez cały rok. Zmieniają schronienia sezonowo. Pokonują zazwyczaj odległości 20–30 km. Udokumentowano również przypadki migracji sięgającej 180 km. Na terenach Azji Południowej, w dolinach i lasach górskich Himalajów, podkowce zamieszkują jaskinie, ruiny, stare świątynie i budynki. Często tworzą zwarte kolonie.
Dieta i polowanie
Podkowiec duży żywi się głównie motylami nocnymi. Stanowią one około 41% jego diety. Szczególnie upodobał sobie gatunki z rodziny sówkowatych. Jedną z jego ofiar jest omacnica prosowianka. Nietoperz potrafi zlokalizować ją, wychwytując ultradźwiękowe sygnały godowe samców. Około jednej trzeciej pożywienia stanowią chrząszcze, w tym często spotykane w jego menu gnojarze i chrabąszcze. Gatunkiem o szczególnym znaczeniu jest Aphodius rufipes, którego larwy rozwijają się w krowich odchodach. Jedno łajno może zawierać ich nawet sto. Dorosłe osobniki tych chrząszczy pojawiają się masowo w sierpniu, dokładnie wtedy, gdy młode nietoperze rozpoczynają samodzielne żerowanie. Jadłospis uzupełniają błonkówkami, muchówkami i pająkami jaskiniowymi.
Nietoperze opuszczają schronienia o zmierzchu. Ich lot jest powolny i falisty, z krótkimi szybowaniami, zazwyczaj tuż nad ziemią – od 30 centymetrów do 6 metrów. Niechętnie polują przy wietrznej i deszczowej pogodzie. Preferują otwarte przestrzenie z niewielką ilością drzew, jak stoki, zbocza czy przydomowe ogrody. Potrafią chwytać owady z ziemi podczas lotu. Latem samice z młodymi nie oddalają się od kolonii lęgowej dalej niż na 4 km. Zasięg żerowania całych kolonii w Anglii wynosi od 8 do 16 km. Od kwietnia do czerwca samice potrzebują chrząszczy, a w późniejszych miesiącach – głównie motyli. Z kolei w sierpniu i wrześniu nietoperze intensywnie polują na koziułki, aby zgromadzić zapasy tłuszczu przed zimową hibernacją.
Co ciekawe, badania włoskich okazów z lat 1869–2005 wykazały, że długość przedramienia – standardowy wskaźnik rozmiaru ciała u nietoperzy – wyraźnie się zwiększyła. Efektu nie da się wyjaśnić różnicami geograficznymi. Wyniki potwierdzają, że samice są przeciętnie większe od samców. Ten rzadko spotykany, długoterminowy trend może być odpowiedzią na zmiany środowiskowe zachodzące w ciągu ostatnich 150 lat.
Podkowiec duży – status
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje podkowca dużego jako gatunek najmniejszej troski (Least Concern), podkreślając jego szeroki zasięg występowania. Choć w niektórych regionach Europy odnotowano znaczne i dobrze udokumentowane spadki liczebności, w innych populacje wydają się stabilne, liczne i rozproszone. Mimo tej ogólnej oceny tendencja globalna dla gatunku jest spadkowa. W wielu częściach zasięgu występowania nietoperz pojawia się rzadko. W Azji Południowo-Zachodniej i na Kaukazie nadal pozostaje stosunkowo liczny. W krajach Europy Zachodniej, takich jak Wielka Brytania czy Francja, obserwuje się oznaki stabilizacji, a nawet powolnej odbudowy populacji. Wciąż jednak brakuje pełnych danych dla wielu innych rejonów kontynentu. W Malcie gatunek ten całkowicie wyginął.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pływacz szary – wal szary
- Płoszczyca szara
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Jak wygląda ugryzienie mrówki i czym je smarować?
- Człowiek – hybryda małpy i świni?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Greater_horseshoe_bat [dostęp: 23.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Animalia.bio. Autor: Nieznany. Licencja: CC BY-SA 3.0.
