Pływacz szary, wal szary (Eschrichtius robustus) to fiszbinowiec słynący z jednej z najdłuższych migracji w świecie zwierząt. Każdego roku pokonuje tysiące kilometrów między żerowiskami a miejscami rozrodu. Dorasta do 14,9–15,2 metra długości. Waży od 41 do 45 ton. Może dożyć nawet 70 lat. Zarejestrowano przypadek samicy, której wiek oszacowano na 75–80 lat. Nazwa zwyczajowa pochodzi od charakterystycznych szarych plam i białych przebarwień na ciemnej skórze. W czasach wielorybnictwa zwierzęta te bywały nazywane „diabelskimi rybami” ze względu na agresywne zachowania w trakcie polowań.
Pływacz szary to jedyny żyjący dziś przedstawiciel rodzaju Eschrichtius. Według większości klasyfikacji także jedyny członek rodziny Eschrichtiidae. Część nowszych badań włącza go do rodziny płetwali właściwych (Balaenopteridae). Gatunek wywodzi się od prafiltrujących wielorybów.
Obecnie wale szare występują w dwóch populacjach: stosunkowo licznej w północno-wschodnim Pacyfiku (u wybrzeży Ameryki Północnej) oraz skrajnie zagrożonej w północno-zachodnim Pacyfiku (przy Azji). Populacje atlantyckie wyginęły – prawdopodobnie wskutek polowań. W ostatnich latach, zwłaszcza w drugiej dekadzie XXI wieku, obserwowano jednak pojedyncze osobniki na Atlantyku Północnym, w rejonie Morza Śródziemnego, a nawet u wybrzeży południowego Atlantyku.
Taksonomia
Tradycyjnie naukowcy uznawali pływacza szarego za jedyny żyjący gatunek w rodzaju Eschrichtius i rodzinie Eschrichtiidae. W 2017 roku opisano jednak wymarły gatunek – Eschrichtius akishimaensis – poszerzając tym samym skład rodzaju. Wciąż trwają spory taksonomiczne wokół miejsca wala szarego w drzewie rodowym fiszbinowców. Część badań genetycznych wskazuje, że nie należy on do grupy płetwali właściwych (Balaenopteridae), lecz stanowi ich najbliższego krewnego. Inne analizy DNA sugerują, że gatunki takie jak długopłetwowiec oceaniczny (Megaptera novaeangliae) i płetwal zwyczajny (Balaenoptera physalus) są bliżej spokrewnione z pływaczem szarym niż z mniejszymi kuzynami z rodziny, np. płetwalem karłowatym. Tę rewizję systematyki zaakceptowało m.in. American Society of Mammalogists.
Rodzaj Eschrichtius został ustanowiony w 1865 roku przez Johna Edwarda Graya. Nazwał on go na cześć duńskiego lekarza i zoologa Daniela Frederika Eschrichta. Choć wieloryby te znane są głównie z wód Pacyfiku, Gray oparł swój opis na subfosylnych szczątkach z wybrzeży Anglii i Szwecji, gdzie populacje atlantyckie wyginęły wieki wcześniej. W 1869 roku Edward Drinker Cope opisał żyjący gatunek pacyficzny jako Rhachianectes glaucus. Porównania szkieletów już w latach 30. XX wieku wykazały, że osobniki z Pacyfiku i Atlantyku były identyczne. Od tego czasu nazwa Graya została powszechnie przyjęta.
Pływacz szary nosił w przeszłości wiele innych nazw, m.in. „wieloryb pustynny”, „szary grzbiet”, „przesiewacz muszli” czy „rozdzieracz worków”. Czasem pojawia się też określenie Eschrichtius gibbosus. Opiera się ono na opisie autorstwa Johanna Christiana Polycarpa Erxlebena z 1777 roku. Jego uznanie zależy jednak od akceptacji wczesnej klasyfikacji.
Opis pływacza szarego
Skóra pływacza szarego jest ciemnoszara, łupkowata, pokryta charakterystycznymi jasnymi plamami – to blizny po pasożytach, które odpadają w zimnych wodach żerowisk. Dzięki tym unikalnym wzorom, przypominającym mapę przeszłych infekcji, naukowcy identyfikują poszczególne osobniki na podstawie zdjęć ich grzbietu. Każdy wieloryb ma niepowtarzalny „układ blizn”. Na szczycie głowy widoczne są dwa otwory oddechowe. Przy bezwietrznej pogodzie strumień powietrza wypuszczany z nich tworzy charakterystyczną, sercowatą fontannę.
Nowonarodzone pływacze mierzą około 4,9 metra długości. Mają ciemnoszare, niemal czarne zabarwienie. Dorosłe osobniki osiągają od 13 do 15 metrów. Samice są zwykle nieco większe od samców. Masa ciała waha się od 15 do 33 ton. U największych osobników sięga nawet 45 ton. Czyni to wala szarego dziewiątym pod względem wielkości gatunkiem wśród waleni.
Jedną z cech wyróżniających ten gatunek na tle innych fiszbinowców jest jasny, kremowy lub słomkowy kolor fiszbinów – znacznie krótszych niż u pokrewnych płetwali. Na górnej szczęce znajdują się małe zagłębienia. Rośnie w nim pojedynczy, sztywny włos. Widoczny jest tylko z bliska. Brzuszna strona głowy nie posiada głębokich bruzd charakterystycznych dla płetwali właściwych, lecz jedynie od 2 do 5 płytkich fałd na gardle. Zamiast płetwy grzbietowej pływacz szary ma serię od 6 do 12 garbów – tzw. grzebieni grzbietowych. Biegną one wzdłuż tylnej części ciała aż do ogona. Sam ogon ma od 3 do 3,5 metra szerokości. Jest głęboko wcięty na środku i ostro zakończony po bokach.
Rozmnażanie
Rozród pływacza szarego to złożony proces, w którym często uczestniczy więcej niż jedna para. Obserwuje się nawet układy z trzema lub większą liczbą osobników. Dojrzałość płciową samce i samice osiągają między 6. a 12. rokiem życia. Średnio ma to miejsce w wieku ośmiu–dziewięciu lat. U samic cykl rozrodczy jest wyraźnie zsynchronizowany. Ruja przypada zwykle na przełom listopada i grudnia. W tym okresie samice często kopulują z kilkoma partnerami. Owulacja następuje tylko raz w sezonie. Zbiega się z rozpoczęciem dorocznej migracji. Pozwala to na porody w cieplejszych wodach. Większość samic rozmnaża się co dwa lata. Zdarzają się jednak również porody coroczne. U samców w tym samym okresie obserwuje się sezonowy wzrost masy jąder, skorelowany z rują samic. Dotąd nie odnotowano narodzin bliźniąt. Raz zarejestrowano przypadek płodów bliźniaczych w łonie samicy.
Ciąża trwa około 13 i pół miesiąca. W drugiej połowie ciąży płód intensywnie rośnie – zarówno pod względem długości, jak i masy. Większość cieląt przychodzi na świat w wąskim, sześciotygodniowym oknie, przypadającym na połowę stycznia. Noworodek rodzi się ogonem do przodu. Mierzy około 4,3–4,9 metra długości. Waży około 900 kg. Okres laktacji trwa około siedmiu miesięcy. Po tym okresie młode są odstawiane od mleka, a opieka matki stopniowo zanika. Płytkie laguny, w których samice rodzą i karmią młode, uważane są za naturalną ochronę przed drapieżnikami – głównie rekinami i orkami.
Nietypowy i tragiczny przypadek miał miejsce 7 stycznia 2014 roku. U wybrzeży Meksyku, w lagunie Ojo de Liebre (znanej też jako Laguna Scammon’a), odnaleziono martwe cielęta wala szarego – bliźnięta syjamskie, połączone brzuchem. Nie wiadomo, czy były to noworodki, czy też ciąża została przerwana wcześniej.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płoszczyca szara
- Płomykówka (zwyczajna)
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Żywe skamieliny kwestionują teorię ewolucji
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Gray_whale [dostęp: 23.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Merrill Gosho. Licencja: Domena Publiczna.
