Piżmak, piżmak amerykański, piżmoszczur, szczur piżmowy (Ondatra zibethicus) to rodzaj gryzonia zaliczanego do podrodziny karczowników (Arvicolinae) w rodzinie chomikowatych (Cricetidae). Choć systematycznie bliski krewniak norników i lemingów, wyróżnia się trybem życia silnie związanym ze środowiskiem wodnym. Najbardziej znanym przedstawicielem rodzaju jest piżmak amerykański (Ondatra zibethicus) – gatunek szeroko rozpowszechniony w Ameryce Północnej i sztucznie introdukowany w Europie i Azji, gdzie stał się gatunkiem inwazyjnym.
Zwierzę osiąga długość ciała do 40 cm. Charakterystyczną cechą jest spłaszczony bocznie ogon, ułatwiający pływanie. Piżmak buduje nory w brzegach zbiorników wodnych, a także charakterystyczne kopcowate schronienia z trzciny i mułu. Prowadzi głównie roślinożerny tryb życia. Okazjonalnie sięga po drobne bezkręgowce. Zasiedla mokradła, stawy, rzeki i jeziora, a jego obecność wyraźnie wpływa na strukturę ekosystemów wodno-błotnych.
Opis
Piżmak to średniej wielkości gryzoń o długości ciała od 25 do 45 cm i ogonie mierzącym 18–28 cm. Masa ciała waha się od 0,7 do 2,2 kg. Zwierzę pokryte jest gęstym, miękkim i połyskującym futrem. Grzbiet przybiera barwę ciemnobrązową lub rudą. Spód ciała jest wyraźnie jaśniejszy, żółtawopopielaty. Ogon, spłaszczony bocznie i pokryty łuskami, stanowi główny narząd napędowy w wodzie.
Tylne łapy piżmaka pokryte są szczątkową błoną pławną. Po bokach palców występują sztywne szczeciny, które zwiększają powierzchnię stopy i ułatwiają pływanie. Małe uszy niemal całkowicie znikają w gęstym futerku. Podczas nurkowania otwory słuchowe zamykane są specjalnymi fałdami skórnymi. Samce wyposażone zostały w parzysty gruczoł zapachowy na brzuchu, który w okresie godowym wydziela intensywnie pachnące piżmo.
Dla rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej piżmak był cenionym źródłem pożywienia. Jego mięso, przypominające w smaku nutrię, należało do lokalnych przysmaków. Europejscy osadnicy, którzy pojawili się na kontynencie, skupili się z kolei głównie na jego cennym futrze.
Występowanie piżmaka
Naturalny zasięg występowania piżmaka obejmuje rozległe tereny Ameryki Północnej. Spotkać go można od Arizony po wschodnią Kanadę i Labrador, między 30. a 63. równoleżnikiem szerokości geograficznej północnej. To właśnie tam, na mokradłach i brzegach spokojnych rzek, znalazł idealne warunki do życia.
W 1905 roku za sprawą hrabiego Colloredo-Mansfelda dziesięć osobników tego gatunku trafiło do stawu w jego majątku nieopodal Pragi. Eksperyment hodowlany szybko wymknął się spod kontroli. Potomstwo piżmaków opanowało nie tylko parkowe wody, lecz również całą ówczesną Czechosłowację. W ślad za Czechami poszła Finlandia (1922), a następnie Związek Radziecki (1929). W ciągu kilku dekad Europa została skolonizowana przez piżmaka z dwóch stron naraz – od zachodu i od wschodu.
Dziś piżmaka można spotkać nie tylko w niemal całej Europie, lecz także w azjatyckiej części Rosji, w Mongolii i Chinach. Osiedla się chętnie nad jeziorami i stawami z bujną roślinnością wodną, w dolinach rzek o spokojnym nurcie, nad starorzeczami, torfiankami, a nawet przy zwykłych rowach melioracyjnych. Ten przystosowawczy ssak bez trudu odnajduje się w różnorodnych siedliskach. Czyni go to jednym z najbardziej ekspansywnych gatunków introdukowanych w Eurazji.
Tryb życia
Piżmak to zwierzę wyjątkowo dobrze przystosowane do życia w środowisku wodnym – nie tylko dzięki umiejętności pływania, ale i architektonicznym zdolnościom. W stromych brzegach rzek, jezior i stawów kopie rozległe nory. Mogą one wyrządzać poważne szkody w sztucznie uregulowanych zbiornikach wodnych. System podziemnych korytarzy z licznymi wyjściami pod powierzchnią wody osłabia wały przeciwpowodziowe, tamy, groble i inne budowle hydrotechniczne. Nory te zamieszkują całe rodziny. Skupiska licznych nor tworzą kolonie.
Zimą piżmak zmienia strategię. Buduje charakterystyczne kopcowate chatki z łodyg trzcin i roślin wodnych. Osiągają one do metra średnicy i 60 cm wysokości. Wejście do takiego schronienia znajduje się zawsze pod wodą. Chatki pełnią podwójną funkcję. Chronią przed zimnem i drapieżnikami, a jednocześnie służą jako spiżarnie. Piżmak nie zapada w sen zimowy.
Piżmoszczur żeruje przede wszystkim o zmierzchu i nad ranem. Jest doskonałym pływakiem i nurkiem. Potrafi pozostać pod wodą nawet przez 10 minut. Czyni go to mistrzem przetrwania w świecie podmokłych siedlisk.
Piżmak – odżywianie
Piżmak jest przede wszystkim roślinożercą. Jego dieta opiera się na tym, co oferuje mu środowisko wodno-błotne. Najchętniej zjada kłącza tataraku i zielone części roślin wodnych. Sięga także po gałązki krzewów i drzew rosnących wzdłuż brzegów. W razie niedoboru pożywienia w jego menu pojawiają się również mięczaki, skorupiaki, owady, a nawet drobne kręgowce. Taka elastyczność pokarmowa pozwala mu przetrwać w różnych warunkach. Przyczynia się do sukcesu gatunku w siedliskach, które skolonizował.
Rozmnażanie i rozwój
W okresie godowym piżmaki stają się wyjątkowo aktywne. Samce, próbując zdobyć względy samicy, wykonują widowiskowe tańce zalotne. Pływają wokół wybranej partnerki, ścigają ją i prezentują serię skomplikowanych ruchów. Sezon rozrodczy trwa od kwietnia aż do października. W sprzyjających warunkach samica może w tym czasie wydać na świat od trzech do czterech miotów.
Ciąża trwa około czterech tygodni. W każdym miocie rodzi się od 2 do nawet 14 młodych. Nowo narodzone piżmaki są nagie i ślepe, ale rozwijają się szybko. Oczy otwierają już po 11 dniach. Po trzech tygodniach opuszczają gniazdo. Dojrzałość płciową osiągają między czwartym a ósmym miesiącem życia. W naturalnych warunkach mogą dożyć ponad pięciu lat. Ich życie często skraca jednak presja drapieżników i zmienność środowiska.
Etymologia
Nazwa piżmak w języku angielskim (muskrat) ma prawdopodobnie korzenie w językach algonkiańskich. Być może chodzi o język plemienia Powhatan, gdzie istniało słowo muscascus, oznaczające dosłownie „jest czerwony” – odniesienie do umaszczenia zwierzęcia. Inna możliwa etymologia prowadzi do abenackiego słowa mòskwas. Znajduje to odzwierciedlenie w dawnej angielskiej nazwie „musquash”.
Ze względu na intensywny, piżmowy zapach, jakim piżmoszczur znaczy swoje terytorium oraz płaski ogon kojarzony z bobrem, w języku angielskim utrwaliła się forma musk-beaver. Ostatecznie przekształciła się w muskrat – z powodu fizycznego podobieństwa do szczura.
Naukowa nazwa gatunkowa – zibethicus – również odnosi się do piżmowego zapachu. Wywodzi się z łacińskiego zibethus, oznaczającego „piżmo cywety”. Z kolei nazwa rodzajowa Ondatra pochodzi z języka Huronów – ondathra – i przez język francuski trafiła do łaciny jako Ondatra.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Piskorz
- Pirania Natterera – pirania czarnoogonowa – pirania czerwona
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Jak wygląda ugryzienie mrówki i czym je smarować?
- Człowiek – hybryda małpy i świni?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Muskrat [dostęp: 16.08.2025]
2. https://www.ekologia.pl/zwierzeta/pizmak/ [dostęp: 16.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: D. Gordon E. Robertson. Licencja: CC BY-SA 3.0.
