Piżmówka, piżmówka amerykańska, kaczka piżmowa (Cairina moschata) to ptak pochodzący z Ameryki. Jej naturalny zasięg rozciąga się od doliny Rio Grande w Teksasie i Meksyku aż po Argentynę i Urugwaj. Gatunek został udomowiony. Dzikie populacje można dziś spotkać lokalnie m.in. w Nowej Zelandii, Australii, Stanach Zjednoczonych oraz Europie Środkowej i Wschodniej.
Opis
Kaczka piżmowa to jeden z większych przedstawicieli rodziny kaczkowatych. Samce osiągają długość 76–84 cm. Mogą ważyć nawet 3–4 kg. Samice są wyraźnie mniejsze. Mierzą 71–76 cm i ważą około 1,25 kg, czyli blisko o połowę mniej. Rozpiętość skrzydeł u dorosłych osobników wynosi od 137 do 152 cm. Upierzenie jest głównie czarne, z dużymi białymi plamami na skrzydłach. U samców pióra na grzbiecie i skrzydłach są połyskujące i metalicznie opalizujące. Samice mają upierzenie bardziej stonowane. Charakterystyczne są także długie pazury na palcach oraz szeroki, spłaszczony ogon.
Głowę samca zdobi niewielki czub. Dziób – czarny z jasnoróżowym nakrapianiem – u nasady otacza ciemnoczerwony lub niemal czarny guz, barwą zbliżony do nagiej skóry twarzy. Oczy mają odcień żółtobrązowy. Nogi i błoniaste stopy są ciemne. Samica wygląda podobnie, ale jest mniejsza. Ma upierzoną twarz i nie posiada wyraźnego guzka. Osobniki młodociane są bardziej matowe. Xazwyczaj nie mają białych plam na skrzydłach.
Głos samca to niski, szeptliwy pomruk. Samica z kolei wydaje ciche, trylujące pohukiwania.
W Hiszpanii i krajach Ameryki Łacińskiej udomowioną kaczkę piżmową określa się mianem pato criollo. Formy hodowlane są masywniejsze niż dzikie. Mają słabiej rozwiniętą zdolność lotu. Często występują u nich większe powierzchnie białego upierzenia. Choć piżmówka wywodzi się z tropików, świetnie znosi niskie temperatury. Radzi sobie nawet przy −12°C. Obserwowano ją nawet w jeszcze chłodniejszych klimatach. W kontekście kulinarnym, szczególnie w języku angielskim, na mięso tej kaczki używa się określenia Barbary duck.
Taksonomia i systematyka kaczki piżmowej
Kaczka piżmowa została po raz pierwszy opisana naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku w słynnym dziele Systema Naturae. Otrzymała nazwę Anas moschata. Dosłownie oznacza to „kaczkę piżmową”. Później przeniesiono ją do odrębnego rodzaju Cairina, który dziś obejmuje tylko ten jeden gatunek. Dawniej zaliczano do niego również malajkę, jednak obecnie klasyfikuje się ją osobno jako Asarcornis scutulata.
Początkowo piżmówkę przypisywano do tzw. kaczek siadających na drzewach – grupy parafiletycznej obejmującej gatunki o podobnym trybie życia. Później przesunięto ją do podrodziny kaczek właściwych (Anatinae). Analizy mitochondrialnego DNA – w szczególności genów cytochromu b oraz podjednostki 2 dehydrogenazy NADH – sugerują jednak bliższe pokrewieństwo z rodzajem Aix. Może to wskazywać, że właściwsze byłoby umieszczenie jej w podrodzinie Tadorninae.
Gatunek nie ma podgatunków. Jest monotypowy. Choć często spotyka się określenie „Cairina moschata domestica” w odniesieniu do formy hodowlanej, nie ma ono oficjalnej rangi taksonomicznej.
Biologia
Kariotyp kaczki piżmowej wynosi 2n=80. Składa się z trzech par makrochromosomów, 36 par mikrochromosomów oraz jednej pary chromosomów płci. Dwie największe pary makrochromosomów są submetacentryczne. Pozostałe chromosomy są akrocentryczne lub – w przypadku najmniejszych mikrochromosomów – prawdopodobnie telocentryczne. Chromosomy submetacentryczne oraz chromosom Z (obecny u samic) zawierają niewielką ilość heterochromatyny konstytutywnej (prążki C). Chromosom W jest w co najmniej dwóch trzecich zbudowany z heterochromatyny.
Samce kaczek piżmowych mają spiralnie skręcone prącie. W stanie erekcji osiąga ono długość do 19 cm. Rozwija się błyskawicznie, bo w zaledwie 0,3 sekundy. Samice wykształciły pochwy skręcone w przeciwnym kierunku. Najprawdopodobniej stanowi to mechanizm ograniczający skuteczność wymuszonego kopulowania ze strony samców.
Kaczka piżmowa – ekologia
Kaczka piżmowa to gatunek osiadły. Naturalnie zamieszkuje bagienne lasy, jeziora, strumienie oraz przyległe łąki i pola uprawne. Noc spędza zwykle na drzewach. Dieta jest zróżnicowana. Obejmuje przede wszystkim materiał roślinny (korzenie, łodygi, liście i nasiona roślin wodnych i traw). Piżmówka żeruje, pasąc się na lądzie lub brodząc w płytkiej wodzie. Zjada też drobne zwierzęta: ryby, płazy, gady, skorupiaki, pajęczaki, owady, krocionogi i dżdżownice.
To ptak o wyraźnie agresywnym usposobieniu. Samce często toczą walki o pożywienie, terytorium lub partnerki. Samice są mniej skłonne do potyczek, ale między sobą również zdarza im się walczyć. Niektóre dorosłe osobniki bywają agresywne wobec piskląt, zwłaszcza gdy konkurują z nimi o pokarm.
W Meksyku populacje dzikie skorzystały z obecności budek lęgowych. Na wielu obszarach wschodniej części zasięgu kaczka piżmowa występuje jednak rzadko – głównie z powodu nadmiernych polowań. Mimo to Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nie uznaje jej za gatunek zagrożony wyginięciem, ponieważ jest szeroko rozpowszechniona.
Rozmnażanie i rozwój
Kaczki piżmowe nie tworzą trwałych par. Kopulacja może odbywać się zarówno na lądzie, jak i w wodzie. Samica składa od 8 do 15 białych jaj, najczęściej w dziupli drzewa lub innym zagłębieniu. Następnie wysiaduje je przez 30–31 dni. Raz dziennie opuszcza gniazdo. Zazwyczaj na 20 minut do półtorej godziny – by się wypróżnić, napić wody, posilić, a czasem również wykąpać. Wykluwanie się piskląt trwa nawet dobę. Tyle czasu może zająć, zanim wszystkie przebiją się przez skorupki.
Po narodzinach młode pozostają przy matce przez 10–12 tygodni. Ich organizmy nie są jeszcze zdolne do samodzielnego utrzymania odpowiedniej temperatury, zwłaszcza w strefie umiarkowanej. Często również i samiec przez kilka tygodni pozostaje blisko lęgu. Towarzyszy młodym w codziennym poszukiwaniu pokarmu i zapewnia im ochronę.
W pierwszych tygodniach życia pisklęta jedzą niemal wszystko – ziarna, kukurydzę, trawę, owady i inne drobne organizmy. Matka już od najmłodszych dni uczy je, jak samodzielnie zdobywać pożywienie.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Piżmak – piżmak amerykański – piżmoszczur – szczur piżmowy
- Piskorz
- Zachowanie chomika przed śmiercią – na co zwrócić uwagę?
- Wróbel a mazurek – jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- Czym są zmiany klimatyczne na Ziemi? Jaki jest w nich udział człowieka i jak możemy temu zaradzić?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Muscovy_duck#Feral_birds [dostęp: 16.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Bernard DUPONT. Licencja: CC BY-SA 2.0.
