Płetwal zwyczajny, finwal (Balaenoptera physalus) to drugi co do wielkości ssak na Ziemi. Ustępuje jedynie legendarnemu płetwalowi błękitnemu. Największe odnotowane osobniki osiągały od 26 do 27 metrów długości. Ważyły nawet 80 ton. Ciało finwala jest długie, smukłe, o brunatnoszarej barwie z jaśniejszym spodem. Zapewnia to zwierzętom skuteczny kamuflaż w toni wodnej.
Wyróżnia się co najmniej dwa podgatunki płetwala zwyczajnego. Jeden zamieszkuje północny Atlantyk, a drugi występuje na rozległych wodach półkuli południowej. Finwale spotkać można we wszystkich oceanach świata, od strefy tropikalnej po rejony subpolarne – z wyjątkiem obszarów bliskich lodom pływającym oraz niektórych odizolowanych akwenów przybrzeżnych. Największe zagęszczenie obserwuje się w wodach umiarkowanych i chłodnych.
Dieta składa się głównie z ławic drobnych ryb, niewielkich kałamarnic oraz skorupiaków, takich jak widłonogi i kryl. Rozród odbywa się zimą, w cieplejszych wodach niskich szerokości geograficznych. Płetwale zwyczajne żyją zwykle w stadach liczących od 6 do 10 osobników. Porozumiewają się ze sobą za pomocą modulowanych dźwięków o częstotliwościach od 16 do 40 Hz.
Podobnie jak inne wieloryby fiszbinowe, finwal był jednym z najbardziej pożądanych celów wielorybników w epoce intensywnych połowów – najpierw w latach 1840–1861, a następnie przez większość XX wieku. Szacuje się, że tylko na południowej półkuli wybito ponad 725 tysięcy osobników – między 1905 a 1976 rokiem. Pomimo ograniczenia połowów, skutki nadmiernej eksploatacji są odczuwalne do dziś. Populacja południowego podgatunku może nie przekroczyć 50% stanu sprzed epoki wielorybnictwa nawet do końca XXI wieku. W 2018 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznała gatunek za narażony na wyginięcie.
Taksonomia
Płetwal zwyczajny został po raz pierwszy opisany w 1675 roku przez Fridericha Martensa, a pół wieku później – w 1725 roku – przez Paula Dudleya. To właśnie opis Martensa posłużył Karolowi Linneuszowi jako podstawa do nadania gatunkowi nazwy Balaena physalus w przełomowym dziele „Systema Naturae” z 1758 roku. Późniejsze próby klasyfikacji były liczne i często sprzeczne. W 1804 roku Bernard Germain de Lacépède zaklasyfikował go jako Balaenoptera rorqual. Opierał się na osobniku wyrzuconym na brzeg Île Sainte-Marguerite w pobliżu Cannes. Louis Companyo, badając okaz z południowej Francji, opisał go w 1830 roku jako Balaena musculus. Nazwę tę powszechnie stosowano aż do końca XIX wieku, kiedy to Frederick W. True udowodnił, że odnosiła się tak naprawdę do płetwala błękitnego.
W kolejnych dziesięcioleciach pojawiały się kolejne nazwy, m.in. Balaenoptera australis (John Edward Gray, 1846) oraz Balaenoptera patachonicus (Hermann Burmeister, 1865). Ostatecznie w 1903 roku rumuński biolog Emil Racoviță uporządkował klasyfikacje. Przyporządkował wszystkie powyższe nazwy do jednego gatunku: Balaenoptera physalus. Sama nazwa physalus pochodzi od greckiego słowa physa, oznaczającego „wydech” lub „dmuchnięcie”. Odnosi się do charakterystycznej, wysokiej fontanny wyrzucanej przez wieloryba.
Finwal należy do fiszbinowców z rodziny płetwalowatych (Balaenopteridae). W jej skład wchodzi również humbak, a także płetwal błękitny, czerniakowy, Bryde’a oraz karłowaty.
Co ciekawe, najnowsze badania DNA sugerują, że płetwal zwyczajny może być bliżej spokrewniony z humbakiem (Megaptera novaeangliae), a nawet z waleniem szarym (Eschrichtius robustus), niż z innymi przedstawicielami własnego rodzaju, takimi jak np. płetwal karłowaty. Obecnie, według stanu wiedzy z 2023 roku, wyróżnia się trzy lub cztery podgatunki finwala. Różnią się one cechami morfologicznymi oraz wokalizacjami. Płetwal północnoatlantycki (B. p. physalus) zamieszkuje północny Atlantyk, a południowy (B. p. quoyi) występuje na półkuli południowej. Finwale z północnego Pacyfiku zostały uznane za trzeci podgatunek (B. p. velifera). Potwierdziły to badania genetyczne z 2013 i 2019 roku.
W 2004 roku brytyjski biolog Roger Clarke zaproponował wyodrębnienie karłowatego podgatunku płetwala (B. p. patachonica), opisanego przez Burmeistera już w XIX wieku. Jego hipoteza opierała się na analizie mniejszych i ciemniejszych osobników złowionych w rejonie Antarktyki. Towarzystwo Biologii Morskich nie uznaje jednak tego podgatunku za odrębny.
Hybrydy
Płetwal błękitny potrafi krzyżować się z płetwalem zwyczajnym. Co więcej, hybrydy nie są aż tak rzadkie, jak można by przypuszczać. Potwierdzono ich obecność zarówno w północnym Atlantyku, jak i w północnym Pacyfiku. Ich cechy morfologiczne wskazują na mieszane pochodzenie.
Analizy genetyczne mięsa wielorybiego dostępnego na rynku japońskim wykazały obecność osobników będących krzyżówkami obu gatunków. Podobny przypadek odnotowano w 2018 roku u wybrzeży Islandii. Złowiono tam hybrydę będącą potomkiem samicy płetwala błękitnego i samca finwala.
Jeszcze bardziej szczegółowe dane przyniosła analiza genomu płetwali błękitnych z północnego Atlantyku opublikowana w 2024 roku. Wykazała ona, że około 3,5% ich materiału genetycznego pochodzi z krzyżowania z finwalami. Co istotne, przepływ genów odbywał się jednostronnie – od finwala do płetwala błękitnego. Naukowcy zwracają uwagę, że mimo mniejszych rozmiarów, finwale dorównują błękitnym kuzynom pod względem prędkości marszowej i sprintu. Umożliwia to samcom skuteczne konkurowanie w zalotach do samic płetwala błękitnego.
Anatomia płetwala zwyczajnego
Ciało płetwala zwyczajnego jest smukłe, z charakterystycznie wydłużonym pyskiem i wyraźnym, sierpowatym grzbietem. Osadzona jest na nim haczykowata płetwa grzbietowa. Znajduje się ona w tylnej jednej czwartej długości ciała. Na spodzie ciała, od podbródka po okolice pępka, widoczne są głębokie fałdy skórne – typowe dla wszystkich fiszbinowców z rodziny płetwalowatych. Płetwal zwyczajny posiada od 350 do 400 płyt fiszbinowych. Umożliwiają mu one filtrowanie planktonu i małych organizmów z wody.
Finwal wyróżnia się niesymetrycznym ubarwieniem głowy. Grzbiet przybiera odcień brunatnoszary – od ciemnego do jasnego – natomiast spód ciała jest biały. Po lewej stronie głowa jest jednolicie ciemna, a po prawej występuje złożony wzór kontrastujących jasnych i ciemnych plam. Dolna szczęka po prawej stronie jest biała lub jasnoszara. U podstawy płetw piersiowych widoczne są ciemne, owalne cienie pigmentacyjne zwane „cieniami płetw”.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Plamiak – łupacz – wątłusz srebrzysty
- Piżmówka – piżmówka amerykańska – kaczka piżmowa
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Wróbel a mazurek – jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- Czym są zmiany klimatyczne na Ziemi? Jaki jest w nich udział człowieka i jak możemy temu zaradzić
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Fin_whale [dostęp: 16.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Aqqa Rosing-Asvid. Licencja: CC BY-SA 2.0.
