Płetwal karłowaty (Balaenoptera acutorostrata) to najmniejszy przedstawiciel fiszbinowców z rodziny fałdowców, a zarazem drugi najmniejszy wieloryb fiszbinowy na świecie. Choć początkowo był ignorowany przez wielorybników z powodu niewielkich rozmiarów i niskiej wydajności olejowej, w XX wieku zaczął być intensywnie odławiany. Wszystko dlatego, że populacje większych gatunków zaczęły gwałtownie maleć. Obecnie jest jednym z głównych celów wielorybników. Jego mięso trafia m.in. na rynki Japonii i Norwegii. Na półkuli południowej występuje jego karłowata forma, znacznie mniejsza od osobników spotykanych na północy.
Taksonomia
Płetwal karłowaty został po raz pierwszy opisany przez Ottona Fabriciusa w dziele Fauna Groenlandica z 1780 roku. Duński duchowny i przyrodnik zwrócił uwagę na niewielkie rozmiary zwierzęcia i charakterystyczne białe fiszbiny. Błędnie sklasyfikował go jednak jako Balaena rostrata. Nazwa ta przypisywana jest dziś zupełnie innemu gatunkowi: walowi dziobogłowemu.
Prawidłową nazwę naukową — Balaenoptera acutorostrata — nadał dopiero w 1804 roku francuski zoolog, baron de Lacépède. Opis opierał m.in. na przypadkowo wyrzucanej na brzeg w okolicach Cherbourga w 1791 roku młodej, 4,26-metrowej samicy. W kolejnych dekadach próbowano opisać ten gatunek pod innymi nazwami. W 1872 roku amerykański wielorybnik i przyrodnik Charles Melville Scammon nadał nazwę Balaenoptera davidsoni martwej, ciężarnej samicy o długości 8,3 metra, znalezionej w stanie Waszyngton. Podkreślał jej „karłowaty rozmiar”, „spiczasty pysk”, „sierpowato wygiętą płetwę grzbietową” i wyraźny „biały pas” na bardzo małych płetwach piersiowych. Włoski geolog Giovanni Capellini w 1877 roku opisał z kolei okaz złowiony u wybrzeży Włoch w 1771 roku jako Sibbaldius mondini. Obie te nazwy uznano później za synonimy B. acutorostrata.
W drugiej połowie XX wieku zauważono, że osobniki z półkuli południowej różnią się od tych z północy. W 1985 roku Peter Best opisał „drobniejszą formę” płetwala karłowatego łowionego u wybrzeży Durbanu w RPA. Dwa lata później Peter Arnold, Helene Marsh i George Heinsohn wskazali na istnienie „formy karłowatej” obserwowanej w Australii. Południowe osobniki mają wyraźnie zaznaczone białe pasy na płetwach piersiowych oraz jasne plamy w okolicach barków.
Do niedawna wszystkie płetwale karłowate były traktowane jako jeden gatunek. Dopiero badania mitochondrialnego DNA wykazały istnienie dwóch wyraźnie odrębnych linii: płetwala zwyczajnego (czyli formy z półkuli północnej) oraz płetwala antarktycznego. Testy potwierdziły, że są one najbliższymi dla siebie krewnymi w obrębie grupy. Umacnia to zasadność wyróżnienia kladu płetwali karłowatych jako oddzielnej jednostki filogenetycznej.
Opis płetwala karłowatego
Płetwal karłowaty to najmniejszy z fałdowców i jeden z najmniejszych wielorybów fiszbinowych. Mniejsze od niego są jedynie karłowate walenie południowe. W relacjach norweskich wielorybników z 1940 roku pojawiają się co prawda wzmianki o osobnikach osiągających nawet 10,7 metra długości, ale pomiary te opierały się prawdopodobnie na szacunkach wzrokowych względem obiektów pokładowych. Najdłuższe zmierzone osobniki mierzyły od 9,4 do 10,05 metra. Radzieckie statki wielorybnicze działające w rejonie Wysp Kurylskich zgłaszały przypadki połowów samców o długości 12,2 i 12 metrów oraz samicy mierzącej 10,7 metra. Dziś wiadomo, że były to błędnie zaklasyfikowane płetwale Bryde’a.
Rzetelne pomiary naukowców islandzkich wskazują na maksymalną długość 8,7 metra dla samca i 9 metrów dla samicy. Podobne wyniki uzyskano w zachodnim Pacyfiku. Japończycy złowili samce mierzące do 8,5 metra i samicę o długości 9,1 metra (złapaną u wschodnich wybrzeży Hokkaido w 1977 roku). Dla formy karłowatej z półkuli południowej maksymalne znane długości to 7,62 metra dla samca i 7,77 metra dla samicy. Oba przypadki pochodzą z wybrzeży RPA.
W zachodnim Pacyfiku samce ważone w całości na przemysłowych wagach samochodowych osiągały masę od 0,86 do 6,36 tony metrycznej (średnio 2,85–4,23 t), a samice od 0,84 do 8,35 tony (średnio 1,93–3,63 t). Samice i samce z Atlantyku Północnego osiągają dojrzałość płciową przy długości 6,16–6,75 metra i 6,03–7,15 metra. W Pacyfiku wartości te są nieco wyższe — odpowiednio 6,3–6,8 oraz 7,1–7,3 metra.
Nowo narodzone płetwale karłowate mierzą od 2,5 do 2,8 metra. Ważą 150–300 kilogramów. Odsadzane są od mleka matki przy długości około 4,6 metra.
Zasięg występowania
Płetwale karłowate charakteryzują się nieciągłym rozmieszczeniem geograficznym. Obejmuje ono zarówno półkulę północną, jak i południową. W północnym Atlantyku występują latem od stref arktycznych, takich jak Zatoka Baffina, Svalbard, Ziemia Franciszka Józefa czy Nowa Ziemia, po szerokości geograficzne sięgające 40°N. Spotkać je można m.in. na wybrzeżach New Jersey, Hebrydy i w środkowej części Morza Północnego. Nieliczne obserwacje pochodzą z zatok Jamesa i Button w zatoce Hudsona, a także z Cieśniny Hudsona i Zatoki Ungava. Odnotowano je również u wybrzeży Madery i przez cały rok wokół Wysp Kanaryjskich. Sporadyczne pojawienia i przypadki wyrzucenia na brzeg miały miejsce w Hiszpanii, Portugalii, Saharze Zachodniej, Mauretanii i Senegalu. Gatunek rzadko pojawia się w okolicach Azorów. Jako zabłąkany osobnik był notowany w Zatoce Meksykańskiej, Morzu Śródziemnym, a nawet w Morzu Czarnym (w 1880 i 1926 roku).
Zimą płetwale karłowate były obserwowane w rejonie Bermudów, Bahamów, Małych Antyli i południowych wybrzeży Stanów Zjednoczonych, a także w południowo-wschodniej części Atlantyku Północnego między 10°40’N a 19°35’N. W zachodnim i środkowym Pacyfiku ich zasięg rozciąga się od Hawajów i Marianów po Morze Wschodniochińskie, Żółte, Japońskie oraz dalej na północ aż po Morze Ochockie, Beringa i Czukockie. W części wschodniej Pacyfiku występują w Zatoce Alaska aż po całe zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej. Spotkać je można od Alaski przez Kolumbię Brytyjską, stany Waszyngton, Oregon i Kalifornię aż po Baja California i Zatokę Kalifornijską. Zimą dźwięki tych waleni rejestrowano akustycznie głównie między 15° a 35°N w centralnej i wschodniej części Pacyfiku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płetwal błękitny
- Pławikonik australijski
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Wróbel a mazurek – jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- Czym są zmiany klimatyczne na Ziemi? Jaki jest w nich udział człowieka i jak możemy temu zaradzić
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Common_minke_whale [dostęp: 20.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Oregon State University. Licencja: CC BY-SA 2.0.
