Płetwal błękitny (Balaenoptera musculus) to największe zwierzę, jakie kiedykolwiek istniało na Ziemi. Ten ssak morski i fiszbinowiec może osiągać długość nawet 30,5 metra i ważyć do 200 ton. Jego smukłe ciało ma odcień szaroniebieski na grzbiecie i jest nieco jaśniejsze od spodu. Naukowcy wyróżniają cztery podgatunki: B. m. musculus w północnym Atlantyku i północnym Pacyfiku, B. m. intermedia w Oceanie Południowym, B. m. brevicauda w Oceanie Indyjskim i południowym Pacyfiku, oraz B. m. indica w północnej części Oceanu Indyjskiego. Istnieje także populacja u wybrzeży Chile. Może ona reprezentować piąty podgatunek.
Płetwale błękitne zazwyczaj migrują między letnimi żerowiskami w okolicach biegunów a tropikalnymi rejonami, gdzie się rozmnażają. Obserwacje wskazują jednak również na występowanie populacji rezydujących przez cały rok oraz migracje częściowe, zależne od wieku lub płci. Ssaki żywią się niemal wyłącznie krylem. Filtrują wodę za pomocą fiszbinów. Są raczej samotnikami. Czasem spotyka się je w małych grupach. Brakuje wyraźnych struktur społecznych poza silną więzią matki z młodym. Porozumiewają się dźwiękami o niskiej częstotliwości – od 8 do 25 Hz. Mogą się one różnić w zależności od regionu, pory roku, zachowania czy pory dnia. Jedynym naturalnym drapieżnikiem płetwali są orki.
Jeszcze pod koniec XIX wieku zwierzęta te występowały licznie w oceanach całego świata. Ich populacja została jednak niemal całkowicie zdziesiątkowana przez komercyjne wielorybnictwo. Dopiero w 1966 roku Międzynarodowa Komisja Wielorybnictwa wprowadziła całkowity zakaz ich odłowu. Od 2018 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje płetwala błękitnego jako gatunek zagrożony wyginięciem. Dziś wieloryby te wciąż zmagają się z zagrożeniami spowodowanymi działalnością człowieka – w tym z kolizjami ze statkami, zanieczyszczeniem oceanów, hałasem podwodnym i skutkami zmian klimatu.
Opis
Płetwal błękitny to smukły w budowie waleń o charakterystycznej, szerokiej głowie w kształcie litery „U”. Wyróżnia się długimi, cienkimi płetwami piersiowymi oraz niewielką, zakrzywioną ku tyłowi płetwą grzbietową. Mierzy ona zaledwie 33 centymetry i jest osadzona blisko nasady ogona. Imponujący ogon zakończony jest szerokimi i cienkimi płatami, wspartymi na masywnym trzonie ogonowym. Górna szczęka wyłożona jest czarnymi płytami fiszbinowymi. Ich liczba waha się od 70 do nawet 395. Służą do odfiltrowywania pożywienia z wody. W rejonie gardła znajduje się od 60 do 88 podłużnych bruzd. Pozwalają one skórze rozszerzać się w trakcie żerowania.
Na szczycie głowy płetwal ma dwa otwory nosowe. Podczas wynurzania wyrzuca z nich wodę w fontannie sięgającej nawet 12 metrów wysokości. Skóra ma marmurkowe, szaroniebieskie zabarwienie. Pod wodą wydaje się niebieska. Wzory cętkowania w pobliżu płetwy grzbietowej są unikatowe dla każdego osobnika. Pozwalają badaczom na ich indywidualną identyfikację. Spód ciała jest jaśniejszy, a czasem przybiera żółtawy odcień. To efekt obecności okrzemek w wodzie. Właśnie przez ten żółtawy nalot płetwale błękitne bywały kiedyś nazywane „siarkowymi brzuchami”.
Samiec posiada największego penisa w całym królestwie zwierząt. Osiąga on około 3 metrów długości i 30 centymetrów średnicy.
Rozmiar
Płetwal błękitny pozostaje największym zwierzęciem, jakie kiedykolwiek żyło na Ziemi – zarówno pod względem długości, jak i masy. Niektóre analizy sugerowały, że wymarłe gady morskie z grupy ichtiozaurów czy pradawny waleń Perucetus mogły dorównywać mu rozmiarami, a nawet go przewyższać wagą. Dla Perucetusa średnią masę szacowano na około 180 ton. Były to jednak dane oparte na niekompletnych szczątkach i zostały zakwestionowane w badaniach z 2024 roku. Podobnie kontrowersyjne są szacunki dotyczące lądowych zauropodów, takich jak Bruhathkayosaurus i Maraapunisaurus. Naukowcy sugerują, że mogły one ważyć nawet 240 ton. Również w tym przypadku bazowano jednak na fragmentarycznych okazach, które zdążyły się rozpaść, zanim możliwe było ich dokładne zmierzenie.
Dane Międzynarodowej Komisji Wielorybnictwa (IWC) wskazują, że odnotowano 88 osobników dłuższych niż 30 metrów, w tym jednego mierzącego aż 33 metry. Najdłuższy osobnik zmierzony naukowo miał długość między 29,9 a 30,5 metra. Hydrodynamiczne modele sugerują, że fizjologiczne ograniczenia sprawiają, iż płetwale nie są w stanie przekroczyć 33 metrów długości. W rzeczywistości niektórzy naukowcy kwestionują istnienie osobników dłuższych niż 30,5 metra.
Średnia długość dorosłych samic płetwala błękitnego różni się w zależności od regionu. Wschodniopacyficzne samice mierzą około 22 metrów, a antarktyczne nawet do 26,3 metra. Samice są większe od samców. W Pacyfiku samce osiągają średnio 88,5 tony, a samice 100 ton. W regionie antarktycznym masa samców sięga 112 ton, a samic aż 130 ton.
Rekordzistą pod względem udokumentowanej masy jest samica odłowiona 20 marca 1947 roku na Oceanie Południowym. Mierzyła 27,6 metra i ważyła 190 ton. Niektóre źródła podają nawet wartość 199 ton. Według badań z 2024 roku osobnik o długości 30 metrów mógł ważyć od 184 do 205 ton. Dla hipotetycznego 33-metrowego osobnika masa mogłaby wynieść nawet do 273 ton. Badacze w 2025 roku ocenili, że przekroczenie 200 ton przez płetwale jest możliwe, ale prawdopodobnie nie aż w tak dużym stopniu.
Warto dodać, że w 1922 roku, podczas pozyskiwania samicy, naukowcy Irvin i Johnson zabezpieczyli zarodek – dziś zachowany w 70% i wykorzystywany w celach edukacyjnych. Mimo pewnych deformacji wynikających z upływu czasu okaz ten stanowi jedno z najwcześniejszych znanych stadiów rozwoju płetwala błękitnego. Jego długość wynosiła zaledwie 133 milimetry.
Długość życia
Płetwale błękitne żyją zazwyczaj 80–90 lat. Niektóre osobniki mogą żyć znacznie dłużej. Najstarszy znany płetwal osiągnął wiek 110 lat. Ustalono to dzięki analizie woskowiny usznej. U tych zwierząt w przewodzie słuchowym zewnętrznym tworzą się tzw. korki woskowe. Co roku odkładają się w nich naprzemiennie jasne i ciemne warstwy – odpowiadające okresom migracji i żerowania. Każda para warstw odpowiada jednemu rokowi życia. Pozwala to naukowcom dokładnie określić wiek osobnika.
W przypadku podgatunku B. m. brevicauda najstarszy zbadany okaz miał 73 lata. Długoterminowe badania populacji w północno-wschodnim Pacyfiku sugerują z kolei, że żyją tam osobniki mające co najmniej 40–45 lat.
U samic dodatkowym źródłem informacji o wieku i historii rozrodu są zmiany zachodzące na jajnikach. Po każdej owulacji powstaje tzw. ciałko białawe (corpus albicans), czyli blizna w miejscu pęknięcia pęcherzyka jajnikowego.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pławikonik australijski
- Płaszczak – chlamida
- Żywe skamieliny kwestionują teorię ewolucji
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
- Atrament prehistoryczny – czy aby na pewno?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Blue_whale [dostęp: 19.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: OAA Photo Library – anim1754. Licencja: Domena Publiczna.
