Pirania (Pygocentrus piraya) to gatunek słodkowodnej drapieżnej ryby kąsaczokształtnej. Zaliczana jest do największych przedstawicieli rodziny piraniowatych (Serrasalmidae). Jest gatunkiem typowym rodzaju Pygocentrus. Stanowi jego klasyczny przykład pod względem morfologii i zachowania. Wraz z piranią czerwoną (Pygocentrus nattereri) uchodzi za jedną z najbardziej agresywnych i potencjalnie niebezpiecznych piranii – również dla człowieka. Występuje naturalnie w dorzeczu rzeki São Francisco w Brazylii.
Budowa
Pygocentrus piraya uchodzi za jedną z największych piranii. W warunkach naturalnych może osiągać nawet 50 cm długości i ważyć do 6 kg. Średnia wielkość dorosłych osobników to około 35 cm i 3 kg. Często określana jest mianem najpiękniejszej spośród piranii. Zawdzięcza to efektownemu ubarwieniu: srebrzystym oczom, kontrastującemu ciemnemu grzbietowi oraz intensywnie żółto- lub pomarańczowoczerwonemu brzuchowi.
Ciało ryby ma typowy dla piraniowatych kształt. Jest wysokie i silnie bocznie ścieśnione. Żuchwa jest gruba, mocno zbudowana i wyraźnie wysunięta do przodu, uzbrojona w ostre, trójkątne zęby. Choć są ukryte za mięsistymi wargami, ich szczyty pozostają widoczne. Charakterystyczną cechą wyróżniającą ją spośród innych przedstawicieli rodzaju Pygocentrus jest obecność promienistej, włóknistej płetwy tłuszczowej. Dymorfizm płciowy u tego gatunku nie występuje.
Nazewnictwo piranii
Pirania znana jest pod wieloma nazwami zwyczajowymi, m.in. jako pirania z São Francisco, pirania czarnopłetwa czy „królewska pirania cesarska”. W rejonie swojego naturalnego występowania, czyli w dorzeczu rzeki São Francisco w Brazylii, nazywana jest po prostu piraya.
Dieta
Pirania jest rybą wszystkożerną, Może być bardzo agresywna – szczególnie w sytuacjach stresowych, niedoboru pożywienia lub podczas polowania na żywe ofiary. Jak u większości przedstawicieli rodziny piraniowatych, budowa uzębienia odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu preferencji pokarmowych. Ryba ta odżywiać się może zarówno pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym.
Uzębienie piranii składa się z jednego rzędu ostrych, trójkątnych zębów i silnej, wysuniętej żuchwy. Taka budowa umożliwia łatwe rozszarpywanie i cięcie ofiar na drobne fragmenty. W połączeniu z dużymi rozmiarami sprawia to, że gatunek jest uznawany za potencjalnie niebezpieczny dla człowieka. Doniesienia o atakach na ludzi mają jednak najczęściej charakter anegdotyczny i nie są powszechne. W naturalnych warunkach żywi się głównie drobnymi rybami, owadami, nasionami oraz roślinami wodnymi. Pełni istotną rolę w ekosystemie jako gatunek regulujący liczebność innych ryb.
Pirania w niewoli
Pirania bywa oferowana w handlu jako ryba akwariowa, choć ze względu na rozmiary, temperament i wymagania nie jest dobrym wyborem dla początkujących akwarystów. Gatunek rzadko rozmnaża się w warunkach hodowlanych. Większość dostępnych w sprzedaży osobników pochodzi z odłowów w Ameryce Południowej. Wpływa to na ich cenę.
Ze względu na agresywny charakter, pirania nie powinna być trzymana z przedstawicielami innych gatunków ryb. Traktuje je bowiem jako potencjalne źródło pokarmu. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest trzymanie jej wyłącznie z osobnikami tego samego gatunku lub ewentualnie z innymi piraniami o zbliżonej wielkości i zachowaniu.
Występowanie
Pirania jest endemitem rzeki São Francisco oraz jej dopływów, położonych we wschodniej części Brazylii. W obrębie swojego naturalnego zasięgu występuje pospolicie. Stanowi stały element lokalnej fauny ryb. Nierzadko dzieli środowisko z innym przedstawicielem rodziny piraniowatych – Serrasalmus brandtii.
Zachowanie
Pirania to drapieżna ryba mięsożerna. Dieta opiera się głównie na osłabionych lub chorych rybach, a także na krewetkach. Spożywa wyłącznie świeże mięso. Czyni ją to szczególnie wymagającym i bezkompromisowym łowcą. Żyje w ławicach. Przez lata interpretowano to jako strategię ułatwiającą polowania. Nowsze badania, prowadzone m.in. na piranii Natterera, wskazują jednak, że ławicowy styl życia może pełnić również funkcję obronną. Chroni ryby przed drapieżnikami, takimi jak kajmany czy delfiny.
Podczas ataku piranie działają grupowo, z zaskakującą agresją. Rozrywają ciało ofiary ostrymi zębami, wyrywając z niego drobne fragmenty. Zjadają nie tylko mięśnie, ale również płetwy i łuski. Pod wpływem zapachu krwi mogą rzucić się na ranne, znacznie większe od siebie zwierzę, w tym człowieka. Do takich incydentów dochodzi najczęściej w pobliżu osad ludzkich, gdzie do rzek trafiają resztki poubojowe, przyciągające drapieżniki.
Rozród odbywa się w płytszych strefach rzek. Samica wykopuje w piaszczystym dnie dołek na ikrę. Co istotne, wykazuje zachowania opiekuńcze wobec jaj i świeżo wyklutego narybku.
Znaczenie gospodarcze
Pirania jest gatunkiem poławianym zarówno w rybołówstwie, jak i w wędkarstwie. Jest ceniona jako ryba konsumpcyjna. Ze względu na imponujący wygląd i drapieżny charakter, bywa również prezentowana w akwariach publicznych. W niektórych krajach obowiązują jednak przepisy zakazujące jej importu, z uwagi na potencjalne zagrożenie dla lokalnych ekosystemów.
Obecność piranii może generować istotne straty gospodarcze. Ryby te często wyjadają zdobycz już uwięzioną w sieciach, niszcząc przy tym sprzęt rybacki. Ich żarłoczność i siła szczęk sprawiają, że są szczególnie uciążliwe dla lokalnych społeczności zależnych od połowów.
Piranie – polowanie
Piranie polują zespołowo. Bez wahania rzucają się na wypatrzoną ofiarę. Agresję potęguje zapach krwi i każdy gwałtowny ruch. Taktyka ryb polega na wyrywaniu z ciała drobnych fragmentów mięsa – niezależnie od tego, czy mają do czynienia z miękką tkanką, zrogowaciałą skórą większych zwierząt, czy twardymi łuskami innych ryb. Choć ich podstawowym pokarmem są lokalne gatunki ryb, nie gardzą też rannymi zwierzętami lądowymi, które przypadkiem znajdą się w wodzie. Żerują szczególnie chętnie w rejonach przybrzeżnych, w pobliżu osad ludzkich, rzeźni czy punktów rozbioru ryb, gdzie do wody trafiają resztki organiczne.
W sytuacjach niedoboru pokarmu piranie potrafią być wyjątkowo bezwzględne. Dochodzi wówczas do kanibalizmu. Niektóre osobniki zjadają współplemieńców, by przetrwać.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Piotrosz – paszczak
- Pingwin złotoczuby
- Największy dinozaur mięsożerny – zobacz prawdziwe potwory!
- Czy łabędź odlatuje na zimę, a jeśli nie, to dlaczego?
- Najstarsze drzewa i datowanie metodą radiowęglową
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Pygocentrus_piraya [dostęp: 15.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Nevit Dilmen. Licencja: CC BY-SA 3.0.
