Żuraw (zwyczajny) – żuraw – żuraw popielaty – żuraw szary

Żuraw (zwyczajny), żuraw, żuraw popielaty, żuraw szary (Grus grus) to ptak z rodziny żurawiowatych (Gruidae). Średniej wielkości gatunek, który – obok żurawia stepowego (Grus virgo) i syberyjskiego (Leucogeranus leucogeranus) – należy do nielicznych żurawi występujących w Europie. Dwa ostatnie gatunki regularnie pojawiają się jednak jedynie na wschodnich krańcach kontynentu. Wraz z żurawiem kanadyjskim (Antigone canadensis), stepowym i australijskim (Antigone rubicunda), należy do zaledwie czterech gatunków, które obecnie nie są zagrożone wyginięciem ani zależne od działań ochronnych na poziomie gatunkowym. W niektórych rejonach jego występowania zaobserwowano jednak lokalny zanik populacji. W Wielkiej Brytanii prowadzony jest projekt reintrodukcji gatunku. Ma on na celu przywrócenie go do naturalnego środowiska.

Taksonomia

Pierwszy formalny opis żurawia zwyczajnego został sporządzony przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w 1758 roku w dziesiątej edycji jego dzieła Systema Naturae. Ptaka sklasyfikowano pod nazwą binominalną Ardea grus. Obecny rodzaj Grus został ustanowiony w 1760 roku przez francuskiego zoologa Mathurina Jacques’a Brissona. Nazwa Grus pochodzi z łaciny. Oznacza „żurawia”. Gatunek jest uznawany za monotypowy. Oznacza to, że nie wyróżnia się żadnych podgatunków.

Opis żurawia (zwyczajnego)

Żuraw szary to duży, dostojny ptak, zaliczany do średniej wielkości żurawi. Osiąga długość 100 –130 cm. Rozpiętość skrzydeł wynosi 180 – 240 cm. Masa ciała waha się od 3 do 6,1 kg. Osobniki z nominatywnego podgatunku ważą średnio około 5,4 kg, a żurawie z podgatunku wschodniego (G. g. lilfordi) około 4,6 kg.

Wymiary charakterystyczne dla gatunku to: długość skrzydła 50,7–60,8 cm, skoku 20,1–25,2 cm oraz dzioba 9,5–11,6 cm. Samce są nieco większe i cięższe od samic. Największe różnice między płciami dotyczą masy ciała, długości skrzydeł, centralnego palca oraz głowy.

Upierzenie jest jednolicie popielatoszare. Czoło i okolice dzioba są czarne, a na koronie głowy widoczna jest naga, czerwona plama. Charakterystyczny biały pas biegnie od okolic oczu wzdłuż szyi aż do górnej części grzbietu. Najciemniejsze partie upierzenia to grzbiet i kuper, a najjaśniejsze – pierś i skrzydła. Pierwszorzędowe lotki, końcówki drugorzędowych, końcówka ogona oraz brzegi pokryw nadogonowych są czarne. Większe pokrywy skrzydeł opadają w formie widowiskowych pióropuszy. Taka kolorystyka odróżnia żurawia zwyczajnego od podobnych gatunków azjatyckich, jak żuraw białogłowy (G. monacha) czy czarnoszyi (G. nigricollis). Młode osobniki mają żółtawobrązowe zakończenia piór. Nie posiadają opadających piór skrzydeł ani charakterystycznego wzoru na szyi. Ich korona jest całkowicie pokryta piórami.

Co dwa lata, przed migracją, dorosłe żurawie przechodzą pełne pierzenie, w trakcie którego tracą zdolność lotu na około sześć tygodni, aż do odrośnięcia nowych piór.

Żuraw popielaty wydaje donośne, trąbiące dźwięki, które słychać z dużej odległości – zarówno w locie, jak i w trakcie zalotów. Jego taniec godowy obejmuje widowiskowe podskoki z rozpostartymi skrzydłami. Stanowi to charakterystyczny element zachowań tego gatunku.

Zasięg występowania

Żuraw zwyczajny gniazduje w Europie i w całej Palearktyce aż po Syberię. Największe populacje lęgowe występują w Rosji, Finlandii i Szwecji. Na południu i zachodzie Europy jest rzadkim ptakiem lęgowym. Większe stada gniazdują w centralnych i wschodnich częściach kontynentu. Gatunek ponownie pojawił się w kilku krajach zachodniej Europy, gdzie wcześniej został wytępiony jako ptak lęgowy – w tym w Wielkiej Brytanii oraz od 2021 roku w Irlandii. W Rosji zasięg lęgowy sięga aż po Półwysep Czukocki. W Azji obszar gniazdowania rozciąga się na południe po północne Chiny, Turcję i region Kaukazu.

Żuraw szary to gatunek wędrowny. Ptaki gniazdujące w Europie zimują głównie w Portugalii, Hiszpanii oraz północnej Afryce. W rejonach lęgowych jesienna migracja trwa od sierpnia do października. W miejscach zimowania przeciąga się od końca października do początku grudnia. Wiosenna wędrówka rozpoczyna się w lutym – na terenach zimowania i trwa do marca. W rejonach lęgowych przypada na okres od marca do maja. Zmiany klimatyczne wpływają na fenologię migracji ptaka. Ważne przystanki w czasie migracji znajdują się w Szwecji, Holandii, Niemczech, a także w Chinach, z dużym obszarem postojowym wokół Morza Kaspijskiego. Jesienią w tych miejscach można zobaczyć tysiące żurawi jednego dnia. Łagodne zimy mogą skłonić część populacji do pozostania w miejscach lęgowych przez cały rok, nawet w północno-zachodniej Europie.

Żurawie gniazdujące we wschodniej Europie, w tym w europejskiej części Rosji, zimują w dolinach rzek Sudanu, Etiopii, Tunezji i Erytrei. Mniejsze stada spotykane są w Turcji, północnym Izraelu, Iraku i części Iranu. Trzecim głównym regionem zimowania, wykorzystywanym głównie przez ptaki z centralnej Rosji, jest północna część subkontynentu indyjskiego, w tym Pakistan. W mniejszych liczbach ptaki zimują także w Birmie, Wietnamie i Tajlandii. Najbardziej wschodnie populacje lęgowe zimują we wschodnich Chinach, gdzie często są najliczniej występującym gatunkiem żurawi.

Żurawie popielate rzadko odwiedzają Japonię i Koreę, zazwyczaj jako ptaki zniesione przez wiatr z chińskiej populacji zimowej. Sporadycznie obserwowane są także w zachodniej Ameryce Północnej. Czasem pojawiają się tam w stadach wędrujących żurawi kanadyjskich. Podczas migracji grupy żurawi zwykle formują charakterystyczny kształt „V”.

Żuraw (zwyczajny) – siedlisko

W Europie żuraw zwyczajny gniazduje przede wszystkim w lasach borealnych i tajgach oraz w lasach mieszanych, od poziomu morza aż do wysokości 2200 m n.p.m. Na północy preferuje bezdrzewne wrzosowiska, torfowiska i tereny porośnięte karłowatym wrzosem, zwykle w pobliżu niewielkich jezior lub oczek wodnych. W Szwecji najczęściej wybiera niewielkie, podmokłe polany wśród lasów sosnowych, a w Niemczech zasiedla bagna i podmokłe tereny. Podobne siedliska zajmuje w Rosji. Bywa tam także spotykany na stepach, a nawet w półpustyniach, pod warunkiem że w pobliżu znajduje się woda. Nawet tam, gdzie gatunek jest liczny, ptaki gniazdują w niskim zagęszczeniu. Zwykle 1–5 par na 100 km².

Zimą żuraw szary przemieszcza się na zalane tereny, płytkie, osłonięte zatoki oraz podmokłe łąki. Podczas pierzenia, gdy traci zdolność lotu, potrzebuje płytkich wód lub wysokich trzcinowisk, które zapewniają schronienie. Po okresie migracji regularnie zimuje na terenach otwartych, często na gruntach rolnych. Czasem także na obszarach przypominających sawannę, na przykład na Półwyspie Iberyjskim.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Biegus rdzawy
• Kania ruda – kania rdzawa
• Zwoje z Qumran – najważniejsze odkrycie archeologii biblijnej
• Czwarta rewolucja przemysłowa a nasze człowieczeństwo – część 2
• Starożytne mity – więcej niż tylko mity (cz. 2)

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Common_crane [dostęp: 21.01.2025]

© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.