Biegus rdzawy (Calidris canutus) to średniej wielkości ptak siewkowaty. Naturalne siedliska rozrodcze gatunku znajdują się w tundrze oraz w Arktycznej Kordylierze na dalekiej północy Kanady, Europy i Rosji. Ptak należy do jednych największych przedstawicieli biegusów z rodzaju Calidris. Rozmiarami ustępuje jedynie biegusowi wielkiemu. Wyróżnia się sześć podgatunków biegusa rdzawego.
Dieta zwierzęcia zmienia się w zależności od sezonu. Na terenach lęgowych ptaki preferują stawonogi i larwy, natomiast w innych miejscach żerowania ich menu opiera się głównie na twardoskorupowych mięczakach. Populacje gniazdujące w Ameryce Północnej migrują do wybrzeży Europy i Ameryki Południowej. Ptaki z Eurazji zimują w Afryce, Papui-Nowej Gwinei, Australii i Nowej Zelandii. Gatunek tworzy olbrzymie stada poza okresem lęgowym. Jest to jedno z jego najbardziej charakterystycznych zachowań.
Taksonomia i podgatunki
Biegus rdzawy został po raz pierwszy opisany przez Karola Linneusza w przełomowej, 10. edycji Systema Naturae z 1758 roku jako Tringa canutus. Jedna z teorii dotyczących nazwy gatunku sugeruje, że pochodzi ona od króla Knuta. Miałoby to nawiązywać do żerowania ptaka w strefie przypływu oraz do legendy o królu próbującym zatrzymać przypływ. Brakuje jednak historycznych dowodów potwierdzających tę etymologię. Alternatywna hipoteza wskazuje, że nazwa może mieć onomatopeiczne pochodzenie, związane z chrapliwymi odgłosami wydawanymi przez ptaka.
Obecnie wyróżnia się sześć podgatunków biegusa rdzawego, uszeregowanych według wielkości:
- C. c. roselaari (Tomkovich, 1990) – największy
- C. c. rufa (Wilson, 1813)
- C. c. canutus (Linnaeus, 1758)
- C. c. islandica (Linnaeus, 1767)
- C. c. rogersi (Mathews, 1913)
- C. c. piersmai (Tomkovich, 2001) – najmniejszy
Początkowo biegus rdzawy i biegus wielki byli jedynymi gatunkami przypisanymi do rodzaju Calidris. W późniejszych latach do rodzaju dołączono wiele innych biegusów. Badania z 2004 roku wykazały, że rodzaj Calidris jest polifiletyczny. Najbliższym krewnym biegusów rdzawych jest zaliczany obecnie do rodzaju Aphriza brzegowiec (Aphriza virgata).
Biegus rdzawy – opis
Dorosły biegus rdzawy to drugi pod względem wielkości przedstawiciel rodzaju Calidris. Osiąga 23–26 cm długości. Rozpiętość skrzydeł wynosi 47–53 cm. Jego sylwetka jest typowa dla tego rodzaju: mała głowa, krótka szyja i lekko zwężający się dziób, który nie przekracza długości głowy.
Upierzenie zmienia się w zależności od pory roku. W zimowym (podstawowym) ubarwieniu ptaki obu płci są jednolicie jasnoszare. W okresie lęgowym (alternatywnym) ich grzbiet jest nakrapiany szarością. Twarz, gardło i pierś nabierają cynamonowej barwy, a dolna część brzucha pozostaje jasna. Samice są nieco jaśniejsze od samców, a ich linia oczna jest mniej wyraźna. Podgatunki canutus, islandica i piersmai cechują się ciemniejszym upierzeniem. Rogersi ma jaśniejszy brzuch niż roselaari czy piersmai. Najjaśniejszy pod względem ubarwienia jest podgatunek rufa.
Zmiana upierzenia z alternatywnego na podstawowe zaczyna się na terenach lęgowych. Najbardziej widoczna staje się podczas migracji na południe. Z kolei pierzenie do ubarwienia alternatywnego rozpoczyna się przed migracją na północ. Głównie odbywa się w trakcie przelotu.
Biegusa rdzawego można łatwo rozpoznać w locie dzięki białym pasom na skrzydłach oraz szarym kuprze i ogonie. Charakterystyczną cechą gatunku są krótkie, ciemnozielone nogi. Żerując samotnie, ptaki rzadko wydają dźwięki. W locie stadnym ich głos przypomina niskie monosylabowe knutt, a w czasie migracji dwusylabowe knuup-knuup.
Sezon lęgowy trwa od czerwca do sierpnia w wilgotnej tundrze. Samce w okresie godowym wykonują melodyjny śpiew, przypominający poor-me. Towarzyszą mu widowiskowe przeloty z drgającymi skrzydłami i spiralnymi opadaniem na ziemię. Oboje rodzice wysiadują jaja. Po wykluciu piskląt opiekę nad nimi przejmuje samiec.
Masa ciała biegusa rdzawego waha się w zależności od podgatunku. Wynosi od 100 do 200 g. Przed migracją ptaki potrafią podwoić swoją wagę. W ramach adaptacji do dalekich lotów zmniejszają wielkość narządów trawiennych, choć nie w tak dużym stopniu jak u innych gatunków.
Co więcej, narządy trawienne ptaków dostosowują się do rodzaju spożywanego pokarmu. Na zimowiskach, gdzie jedzą twardoskorupowe mięczaki, ich żołądek zwiększa swoją grubość, by sprostać większym obciążeniom. Natomiast na terenach lęgowych rozmiar żołądka szybko maleje. Proces ten może trwać zaledwie sześć dni.
Zasięg występowania
Biegus rdzawy w okresie lęgowym ma cyrkumpolarny zasięg w wysokiej Arktyce. Następnie migruje na wybrzeża położone od 50° N do 58° S. Jego migracje należą do najdłuższych w świecie ptaków. Co roku pokonuje ponad 14 000 km z Arktyki na południowy kraniec Ameryki Południowej, by odbyć równie długą drogę powrotną.
Trasy migracyjne i zimowiska poszczególnych podgatunków różnią się od siebie znacząco. Nie wszystkie zostały już w pełni poznane. Nominatywny podgatunek C. c. canutus rozmnaża się na Półwyspie Tajmyr i być może w Jakucji, a zimuje w Europie Zachodniej i Afryce Zachodniej oraz Południowej. Podgatunek C. c. rogersi gniazduje na Półwyspie Czukockim we wschodniej Syberii. Zimuje w Australii Wschodniej i Nowej Zelandii. Niewielkie, spadające liczebnie grupy tego podgatunku, być może należące do nowo opisanego C. c. piersmai, zimują także na wybrzeżach Zatoki Mannar i wschodnich wybrzeżach Indii.
Podgatunek C. c. piersmai rozmnaża się na Nowosyberyjskich Wyspach, a zimuje w północno-zachodniej Australii. C. c. roselaari występuje na Wyspie Wrangla w Syberii oraz północno-zachodniej Alasce, zimując na Florydzie, w Panamie i Wenezueli. Podgatunek C. c. rufa gniazduje na nizinnych obszarach Arktyki Kanadyjskiej. Zimuje w Ameryce Południowej. C. c. islandica wybiera z kolei wysoką Arktykę Kanady i Grenlandię jako tereny lęgowe, a zimuje w Europie Zachodniej.
Ptaki zimujące w Afryce Zachodniej ograniczają swoje żerowanie do obszarów międzybrzeżnych o powierzchni od 2 do 16 km². W bardziej umiarkowanych regionach, takich jak Morze Wattowe, zmieniają miejsca noclegowe co tydzień. Ich obszar żerowania w tym czasie może wynosić nawet 800 km².
Wyjątkowym przedstawicielem podgatunku C. c. rufa jest B95, znany także jako Moonbird. Samiec zdobył sławę, ze względu na długość życia. W maju 2014 roku świętował 20 urodziny. Jego zdolność do przetrwania licznych migracji stała się inspiracją do działań na rzecz ochrony tego wyjątkowego gatunku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jazgarz
- Gwiazdonos amerykański
- Modrzyk
- Megabrekcje – dowód na katastrofizm
- „Śmieciowy” DNA i „zdegenerowany” kod genetyczny
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Red_knot [dostęp: 20.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Chuck Homler d/b/a Focus On Wildlife. Licencja: CC BY-SA 4.0.