Żółw stepowy (Testudo horsfieldii) to gatunek zagrożony wyginięciem. Należy do rodziny żółwi lądowych (Testudinidae). Występuje endemicznie w Azji Środkowej. Spotkać go można od Morza Kaspijskiego przez Iran, Pakistan i Afganistan, aż po Kazachstan i chińską prowincję Xinjiang. Status zagrożenia gatunku wynika w dużej mierze z działalności człowieka na jego naturalnych terenach występowania.
Jako ciekawostkę można podać fakt, że żółwie stepowe zapisały się w historii eksploracji kosmosu. W 1968 roku dwa osobniki tego gatunku stały się pierwszymi mieszkańcami Ziemi, którzy odbyli podróż wokół Księżyca na pokładzie radzieckiej sondy Zond 5.
Etymologia
Zarówno nazwa gatunkowa horsfieldii, jak i popularne określenie „żółw Horsfielda”, upamiętniają amerykańskiego przyrodnika Thomasa Horsfielda. Był on badaczem, który w 1796 roku prowadził prace na Jawie, działając na rzecz Kompanii Wschodnioindyjskiej. Jego zasługi w dziedzinie nauki i przyrody przyniosły mu uznanie, a także przyjaźń z Sir Thomasem Stamfordem Rafflesem, założycielem Singapuru. Nazwanie żółwia imieniem Amerykanina to hołd dla jego wkładu w badania przyrodnicze i eksplorację fauny Azji Południowo-Wschodniej.
Żółw stepowy – systematyka
Żółw stepowy tradycyjnie klasyfikowany był w rodzaju Testudo. W 1966 roku, ze względu na wyraźnie odmienne cechy morfologiczne, zaproponowano przeniesienie go do monotypowego rodzaju Agrionemys. Ta klasyfikacja przez kilka dekad była akceptowana, choć nie jednogłośnie. Analizy sekwencji DNA częściowo wspierały to rozróżnienie, choć wyniki nie były jednoznacznie przekonujące.
W 2021 roku Grupa Robocza ds. Taksonomii Żółwi oraz Reptile Database ponownie zaklasyfikowały gatunek do rodzaju Testudo, przypisując Agrionemys do rangi podrodzaju, do którego należy T. horsfieldii. Zmiana ta podkreśla trudności w jednoznacznym ustaleniu pozycji taksonomicznej gatunku.
Grupa Robocza ds. Taksonomii Żółwi wyróżnia pięć podgatunków żółwia stepowego. Ich odrębność nie jest jednak szeroko akceptowana wśród taksonomów:
- T. h. bogdanovi Chkhikvadze, 2008 – południowy Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, Turkmenistan,
- T. h. horsfieldii (Gray, 1844) – Afganistan, Pakistan oraz południowa Azja Środkowa,
- T. h. kazachstanica Chkhikvadze, 1988 – Kazachstan, Karakałpakstan,
- T. h. kuznetzovi Chkhikvadze, Ataev, Shammakov & Zatoka, 2009 – północny Turkmenistan, południowy Uzbekistan,
- T. h. rustamovi Chkhikvadze, Amiranschwili & Atajew, 1990 – południowo-zachodni Turkmenistan.
Opis
Żółw stepowy to niewielki przedstawiciel żółwi lądowych. Długość ciała mieści się w przedziale od 13 do 25 cm. Samice są zazwyczaj nieco większe. Osiągają rozmiary od 15 do 25 cm. Samce pozostają mniejsze. Zwykle mierzą od 13 do 20 cm.
Gatunek wykazuje dymorfizm płciowy. Samce są nie tylko mniejsze, ale także mają dłuższe ogony, które zazwyczaj skierowane są na bok oraz dłuższe pazury. Ogony samic są krótsze i grubsze. Krótsze są także ich pazury. U samców kloaka ma kształt szczeliny, umieszczonej blisko końca ogona, a u samic kształt gwiazdki. Żółwie stepowe posiadają cztery palce na przednich kończynach.
Ubarwienie zależy od podgatunku. Zazwyczaj jednak skorupa ma odcienie rdzawobrązowe lub czarne z żółtymi przestrzeniami między tarczkami. Ciało przybiera barwy od słomkowożółtej do brązowej.
Samce zalecają się do samic poprzez kiwanie głową, krążenie wokół partnerki i podgryzanie jej przednich nóg. Po uzyskaniu zgody przystępują do kopulacji. Wydają przy tym charakterystyczne, wysokie dźwięki.
Żółwie stepowe spędzają dużą część roku w stanie hibernacji lub spoczynku. Średnio hibernują od 8 tygodni do 5 miesięcy, o ile warunki są sprzyjające. W ekstremalnych przypadkach mogą pozostawać w uśpieniu nawet przez 9 miesięcy. Te długie okresy spoczynku stanowią przystosowaniem do trudnych warunków środowiskowych panujących w ich naturalnym siedlisku.
Siedlisko żółwia stepowego
Żółw stepowy najlepiej czuje się na suchych, otwartych terenach, które oferują piaszczyste podłoże, umożliwiające swobodne poruszanie się i kopanie nor. Choć preferuje suche środowiska, potrafi również przystosować się do miejsc o wilgotności wynoszącej 70%. Potrzebuje nawet pewnej ilości deszczu, aby gleba stała się wystarczająco miękka do wykopywania nor.
Norowanie to kluczowy element życia gada. Jego kryjówki mogą mieć głębokość aż 2 metrów. Żółw chowa się w nich podczas upalnych dni i nocy. Opuszcza je tylko o świcie lub zmierzchu, by żerować. Zwierzęta są dość towarzyskie. Czasami kilka osobników spędza noc w jednej wspólnej jamie.
Pokarm
Dawniej żółwie stepowe uważane były za gady wszystkożerne. Najnowsze badania wykazują jednak, że są to zwierzęta ściśle roślinożerne. Ich dieta zmienia się w zależności od pory roku i dostępności pokarmu. Gatunek unika traw, wybierając bardziej soczystą roślinność, szczególnie wiosną. Z nastaniem lata dieta staje się bardziej uboga w wodę. Jedzenie żółwi stepowych obfituje w błonnik, ale jest ubogie w białko. Wśród roślin, które pojawiają się w ich menu, można wymienić takie gatunki jak Ceratocephalus falcatus, Papaver pavoninum czy Koelpinia linearis.
Rozmnażanie żółwi stepowych
Żółwie stepowe osiągają dojrzałość płciową w wieku od 3 do 5 lat. Wiosną – najczęściej w maju lub czerwcu – samica składa od 2 do 6 jaj. Zazwyczaj są to trzy jaja, które przechodzą przez okres inkubacji trwający od 80 do 110 dni. Po tym czasie wykluwają się młode żółwie.
Ochrona
Gatunek Testudo horsfieldii został uwzględniony w aneksie B Rozporządzenia Rady (WE) Nr 338/97, który dotyczy handlu dzikimi zwierzętami. Oznacza to, że podlega ścisłej kontroli handlu międzynarodowego. Ponadto znajduje się w załączniku II konwencji CITES. Wpisanie go do obu dokumentów ma na celu zapobiegnięcie nielegalnemu handlowi i wspieranie działań ochronnych mogących pomóc w zachowaniu jego populacji.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Cyranka (zwyczajna)
- Biegus rdzawy
- Wirus RSV – wszystko co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_tortoise [dostęp: 21.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Yuriy75. Licencja: CC BY-SA 3.0.