Płomykówka (zwyczajna) (Tyto alba) to jeden z najbardziej rozpoznawalnych gatunków sów. Występuje naturalnie w Europie, południowo-zachodniej Azji i Afryce. Przez długi czas uznawano ją za jedną z podgrup szeroko rozumianego gatunku płomykówki o zasięgu ogólnoświatowym. Jednak dokładniejsze badania wykazały, że taka klasyfikacja była parafiletyczna – nie obejmowała wszystkich potomków wspólnego przodka. Została więc porzucona na rzecz bardziej precyzyjnego podziału.
Upierzenie płomykówki na głowie i grzbiecie ma cętkowaną barwę szarości lub brązu. Spód ciała może być śnieżnobiały, kremowy albo jasnobrązowy, często z drobnym nakrapianiem. Charakterystyczna, sercowata szlara – czyli maska na twarzy złożona z piór – u większości podgatunków jest niemal czysto biała. Ptak nie wydaje typowego dla sów pohukiwania. Zamiast tego słychać przeciągły, przenikliwy skrzek, który w nocy potrafi przyprawić o dreszcze.
Płomykówka prowadzi głównie nocny tryb życia. W Wielkiej Brytanii nierzadko poluje jednak także za dnia. Jej specjalnością są niewielkie ssaki. Wynajduje je niemal wyłącznie na ziemi, posługując się doskonałym słuchem. Zazwyczaj łączy się w pary na całe życie. Gniazda zakładane są w dziuplach, opuszczonych budynkach lub szczelinach skalnych. Samica wysiaduje jaja – zwykle cztery. Samiec dostarcza jej pożywienie. Okres lęgowy różni się w zależności od regionu. Gdy liczba drobnych gryzoni jest wysoka, populacja potrafi gwałtownie rosnąć.
Globalnie płomykówka nie jest zagrożona wyginięciem. Znajduje się na liście IUCN w kategorii najmniejszej troski (Least Concern). Jednak niektóre podgatunki o ograniczonym zasięgu wymagają już ochrony.
Taksonomia
Płomykówka zwyczajna została naukowo opisana po raz pierwszy w 1769 roku przez austriackiego przyrodnika Giovanniego Antonio Scopoliego. Nadał on jej nazwę Strix alba. Miejscem typowym, z którego pochodzi okaz referencyjny, jest region Friuli w północno-wschodnich Włoszech. Epitet gatunkowy alba pochodzi z łaciny. Oznacza „biała”. Odnosi się do wyjątkowo jasnego upierzenia ptaka, które wyróżnia go na tle innych znanych sów. Współcześnie gatunek klasyfikowany jest w rodzaju Tyto, utworzonym w 1828 roku przez szwedzkiego przyrodnika Gustafa Johana Billberga.
Aż do lat 2016–2018 płomykówkę traktowano jako gatunek o bardzo szerokim zasięgu, obejmujący niemal wszystkie sowy stodołowe na świecie. Jednak dwie niezależne analizy genetyczne wykazały, że w rzeczywistości pod tym zbiorczym określeniem kryły się głęboko zróżnicowane linie. W szczególności okazało się, że taka klasyfikacja jest parafiletyczna. Obejmuje nie wszystkich potomków wspólnego przodka. Zmusiło to ornitologów do rewizji systematyki. W efekcie uznano cztery odrębne gatunki: płomykówkę zwyczajną (Tyto alba sensu stricto), Tyto furcata, Tyto javanica oraz Tyto deroepsdorffi. Nowy podział został zaakceptowany przez Międzynarodową Listę Ptaków IOC w 2017 roku (wersja 7.2), a następnie przez kolejne zestawienia systematyczne.
W języku angielskim płomykówka zwyczajna znany jest pod wieloma nazwami zwyczajowymi, które odnoszą się do jej wyglądu, głosu, siedliska lub charakterystycznego, bezszelestnego lotu. Wśród nich znajdują się m.in.: „sowa biała”, „srebrna sowa”, „demoniczna sowa”, „sowa duch”, „sowa śmierci”, „sowa nocna”, „sowa szczurza”, „sowa kościelna”, „sowa jaskiniowa”, „sowa kamienna”, „sowa małpiana”, „sycząca sowa”, „sowa chochlik”, „sowa domowa”, „sowa złota”, „sowa wrzeszcząca”, „słomiana sowa”, „sowa stodolna” czy „delikatna sowa”. Nazwa „sowa złota” bywa myląca. Może bowiem odnosić się również do spokrewnionej Tyto aurantia. Z kolei określenia takie jak „sowa sycząca” czy popularne w Wielkiej Brytanii „sowa wrzeszcząca” nawiązują do przenikliwego głosu ptaka.
Opis płomykówki zwyczajnej
Płomykówka zwyczajna to średniej wielkości sowa o jasnym ubarwieniu, długich skrzydłach i krótkim, niemal kwadratowym ogonie. W zależności od podgatunku różni się nieco rozmiarami. Typowy osobnik mierzy od 33 do 35 cm długości ciała, przy rozpiętości skrzydeł sięgającej od 80 do 95 cm. Masa ciała jest równie zróżnicowana. Przedstawiciele podgatunku nominatywnego T. a. alba z Włoch ważą zwykle od 240 do 310 g, niemieckie T. a. guttata osiągają 290–480 g, a południowoafrykańskie T. a. poensis mieszczą się w granicach 295–380 g. Samice są przeciętnie o około 10% cięższe od samców. Różnice te nie są jednak wyraźne. Na małych wyspach płomykówki bywają mniejsze i lżejsze. Może mieć to związek z dietą opartą głównie na owadach i potrzebą większej zwrotności. Osobniki padające z głodu ważyły często od 190 do 240 g.
Cechą charakterystyczną płomykówki zwyczajnej, oprócz maskowatej twarzy i ciemnych, pionowych oczu, jest falisty lot i zwisające, opierzone nogi. Ogon, znacznie krótszy niż u wielu innych sów, również pomaga w identyfikacji ptaka w powietrzu.
Ubarwienie głowy i grzbietu u większości podgatunków łączy w sobie odcienie jasnego brązu i szarości, szczególnie na czole i plecach. Pióra są drobno nakrapiane bielą i czernią, z wyjątkiem lotek i sterówek, które są jednolicie jasnobrązowe z ciemnymi pręgami. Sercowata szlara najczęściej jest śnieżnobiała. U niektórych podgatunków może przybierać odcień brązowy. Spód ciała – włącznie z opierzonymi skokami – może być czysto biały, kremowy lub rudawy, czasem z licznymi drobnymi plamkami. U europejskich samic większe nakrapianie świadczy o lepszej kondycji zdrowotnej. Nie zaobserwowano tego u samców.
Dziób przybiera barwy od jasnorogowej po ciemnożółtawą, w zależności od ogólnego koloru upierzenia. Tęczówki są ciemnobrązowe, a nogi – podobnie jak dziób – różowe lub szaroróżowe, zakończone czarnymi szponami.
W przyrodzie i w hodowli odnotowano osobniki zarówno leucystyczne (niemal całkowicie białe), jak i melanistyczne (bardzo ciemne). Te drugie są niezwykle rzadkie. Według szacunków występują raz na sto tysięcy osobników.
W jednej populacji samce są zazwyczaj jaśniejsze i mają mniej plamek na spodzie ciała niż samice. Pisklęta zaraz po wykluciu są pokryte białym puchem. Sercowata szlara staje się widoczna już wkrótce po wykluciu.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płoć – płotka
- Płetwal karłowaty
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Ile żyją ślimaki oraz inne ciekawostki o ślimakach
- Atrament prehistoryczny – czy aby na pewno?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Western_barn_owl [dosęp: 22.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: André Eijkenaar. Licencja: CC BY 3.0 nl.
