Płoszczyca szara (Nepa cinerea) to drapieżny owad wodny z rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych, zaliczany do rodziny płoszczycowatych. Ze względu na charakterystyczny kształt ciała i długi syfon oddechowy często bywa potocznie nazywana „skorpionem wodnym”. Nazwa ta, choć myląca, dobrze oddaje groźny wygląd owada. Spłaszczone ciało i wysunięty odwłok z rurką przypominają miniaturowego skorupiaka. Płoszczyca występuje powszechnie w Europie, w tym w Polsce. Zasiedla głównie płytkie i spokojne zbiorniki wodne – starorzecza, stawy i kałuże. Choć wygląda niepozornie, potrafi być skutecznym myśliwym. Atakuje larwy owadów, kijanki, a czasem nawet drobne ryby.
Biologia
Płoszczyca szara zasiedla stawy, małe rzeki i wszelkie zbiorniki z wodą stojącą. Dieta opiera się głównie na drobnych zwierzętach wodnych, zwłaszcza larwach owadów. To skuteczny drapieżnik. Potrafi godzinami pozostawać w bezruchu, czekając na ofiarę.
Dorosłe osobniki oddychają za pomocą charakterystycznego aparatu oddechowego – pary półrurek znajdujących się na końcu odwłoka. Łączą się one w jeden syfon. Działa on jak rurka do oddychania. Wystawiony ponad powierzchnię wody dostarcza powietrze bezpośrednio do tchawki. U młodych osobników ten mechanizm nie jest jeszcze wykształcony. Oddychają więc przez sześć par przetchlinek na odwłoku.
Samice składają jaja w tkankach roślin wodnych. Każde jajo wyposażone jest w siedem nitkowatych wyrostków, które swobodnie unoszą się w wodzie i prawdopodobnie wspomagają wymianę gazową w trakcie rozwoju embrionalnego.
Budowa płoszczyca szarego
Samiec płoszczycy szarej osiąga długość 15,5–18,5 mm. Samica jest wyraźnie większa. Mierzy od 20 do 23 mm. Do tego należy doliczyć rurki oddechowe, które mają od 9 do 12,5 mm. Ciało owada jest grzbietobrzusznie spłaszczone. Kształtem przypomina uschnięty liść. Stanowi to doskonały kamuflaż wśród roślinności wodnej. W tylnej części odwłoka znajduje się charakterystyczna rurka oddechowa. Sam odwłok jest wyraźnie szerszy niż przednia część ciała.
W obrębie drugiego członu czułków znajduje się palcowaty wyrostek. Sięga on nieco poza połowę trzeciego członu. Brzuszna strona odwłoka jest wyraźnie wypukła, z zaznaczonym kilem biegnącym wzdłuż sternitów. Ubarwienie grzbietu to odcienie szarobrązowe z często występującym popielatym nalotem. Spód jest jaśniejszy – od jasnobrązowego po słomkowożółty. Grzbiet odwłoka najczęściej ma intensywnie czerwony kolor.
Przedplecze podzielone jest poprzeczną bruzdą na część przednią i tylną. Korium w części szczytowej pokryte jest wyraźnym wzorem – siateczką złożoną z wielokątnych oczek. Skrzydła tylne są dobrze rozwinięte. Samce, oprócz mniejszych rozmiarów, wyróżniają się także kształtem płytki przykrywającej aparat kopulacyjny. Ma ona u nich formę wydłużonego trójkąta z wypukłymi bokami. U samic zaś boki tej płytki są wklęsłe.
Płoszczyca szara – zasięg występowania
Zasięg występowania płoszczycy szarej obejmuje niemal całą Europę. Rozciąga się przez Syberię i środkową Azję aż po Pamiro-Ałtaj i Kaszgarię. Sięga również Azji Mniejszej i północno-zachodniej Afryki. Dociera nawet do Gór Środkowosaharyjskich. W Polsce gatunek jest wyjątkowo pospolity. Można go spotkać zarówno na północy, jak i w górach – od Pobrzeża Bałtyku po Sudety i Karpaty.
Płoszczyca szara zamieszkuje niemal wszystkie typy zbiorników wodnych – od jezior i stawów po wolno płynące cieki. Najczęściej spotykana jest w strefie przybrzeżnej, gdzie gęsta roślinność zapewnia jej schronienie i dobre warunki do polowania. Potrafi również tolerować lekkie zasolenie wody. Choć jej tylne skrzydła są dobrze rozwinięte, większość dorosłych osobników nie lata. Ich mięśnie skrzydłowe ulegają redukcji. U części populacji rozwijają się jednak w pełni. Umożliwia im to aktywne przemieszczanie się i zasiedlanie odizolowanych zbiorników. Ciekawostką jest, że dorosłe owady czasem wychodzą na ląd. Schwytane potrafią zastygnąć w bezruchu w stanie przypominającym katalepsję.
Pożywienie
Zarówno dorosłe płoszczyce, jak i starsze larwy to aktywni drapieżcy polujący na drobne zwierzęta wodne. Ich ofiarami padają przede wszystkim skorupiaki, larwy owadów, a także małe kręgowce – kijanki i narybek ryb. Szczególnie ciekawe są strategie łowieckie larw, które w celu kamuflażu pokrywają grzbiet ciała ziarenkami piasku, mułem lub szczątkami organicznymi. Dzięki temu stają się niemal niewidoczne na tle dna zbiornika.
Młode larwy przebywające tuż pod powierzchnią wody potrafią błyskawicznie zaatakować owady, które przypadkowo spadły na taflę. Dorosłe osobniki z kolei polują, tkwiąc nieruchomo wśród roślinności. Ich silnie przekształcone przednie odnóża służą do chwytania zdobyczy, którą następnie wysysają za pomocą kłująco-ssącego aparatu gębowego. To skuteczna i precyzyjna technika. Pozwala bezszelestnie eliminować ofiary w ich najbliższym otoczeniu.
Cykl rozwoju
Dorosłe płoszczyce szare można spotkać niemal przez cały rok. Osobniki, które przetrwały zimę, obserwuje się do końca czerwca, natomiast już od połowy lipca pojawiają się nowe, świeżo przeobrażone owady. Samice z jajami były notowane od końca kwietnia do początku czerwca oraz ponownie – od połowy września aż do listopada. Rozwój gatunku przebiega z przeobrażeniem niezupełnym.
Larwy pojawiają się od pierwszych dni czerwca. Ich ostatnie stadia obserwuje się jeszcze na początku października. W polskim klimacie zwykle występuje jedno pokolenie rocznie. W sprzyjających warunkach rozwój drugiego cyklu nie jest jednak wykluczony.
Samica składa jaja o długości około 2,5 mm. Umieszcza je szeregowo w nacięciach łodyg i liści roślin wodnych. Na ich wolnym końcu znajduje się od 5 do 10 cienkich, rurkowatych wyrostków oddechowych. Rozwój zarodka trwa od 3 do 4 tygodni, a stadium larwalne – od 6 do 8 tygodni. Larwy wyróżniają się bardziej rombowatym kształtem ciała i pojedynczą, krótką rurką oddechową.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Płomykówka (zwyczajna)
- Płoć – płotka
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
- Atrament prehistoryczny – czy aby na pewno?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Nepa_cinerea [dostęp: 22.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
