Kazuar hełmiasty (Casuarius casuarius) to duży, nielotny ptak o czarnym upierzeniu. Występuje w Indonezji, Papui-Nowej Gwinei oraz północno-wschodniej Australii. Jest jednym z trzech współcześnie żyjących gatunków kazuarów, obok kazuara mniejszego i jednokoralowego. Należy do grupy bezgrzebieniowców (ratite). Jest blisko spokrewniony z emu, strusiem, nandu i kiwi.
Populacja kazuarów hełmiastych w Australii jest uznawana za gatunek zagrożony zarówno na poziomie federalnym, jak i w stanie Queensland.
Taksonomia
Obecnie większość badaczy uznaje kazuara hełmiastego za gatunek monotypowy. W przeszłości opisano kilka jego podgatunków. Potwierdzenie ich odrębności okazało się jednak niezwykle trudne ze względu na duże różnice między osobnikami, zmiany w ubarwieniu i budowie ciała związane z wiekiem oraz ograniczoną liczbę dostępnych okazów. Dodatkowym utrudnieniem był fakt, że jaskrawe ubarwienie skóry głowy i szyi – będące podstawą klasyfikacji podgatunków – blaknie po śmierci ptaka. Ponadto miejscowa ludność od setek, a być może nawet tysięcy lat, handlowała żywymi zwierzętami, co prowadziło do ich ucieczek i celowych introdukcji na terenach odległych od pierwotnych siedlisk. Kazuary są najbliżej spokrewnione z kiwi.
Nazwa naukowa Casuarius casuarius pochodzi od malajskiego słowa kesuari. Gatunek został po raz pierwszy opisany przez Karola Linneusza w 1758 roku w dziele Systema Naturae. Szwedzki przyrodnik zaklasyfikował kazuara hełmiastego jako Struthio casuarius na podstawie okazu z wyspy Seram. Obecnie jest to gatunek typowy rodzaju Casuarius. W literaturze występuje pod różnymi nazwami zwyczajowymi.
Kazuar hełmiasty – opis
Kazuar hełmiasty ma sztywne, szczeciniaste czarne upierzenie, niebieską twarz i długą szyję, na której widoczna jest czerwona „peleryna” oraz dwa czerwone fałdy skórne o długości około 17,8 cm. Zwisają one po bokach gardła. Na głowie znajduje się rogowy hełm w kolorze brązowym. Mierzy on od 13 do 16,9 cm. Dziób może osiągać od 9,8 do 19 cm długości. Upierzenie jest jednolite u obu płci. Samice są większe i dominujące. Mają dłuższy hełm, większy dziób oraz intensywniej ubarwione nieopierzone części ciała. Młode mają brązowe pióra z podłużnym prążkowaniem.
Nogi kazuara są mocne i trójpalczaste. Na wewnętrznym palcu znajduje się groźny, sztyletowaty pazur. Osiąga on do 12 cm długości. Jest to prawdopodobnie największy przedstawiciel rodziny kazuarów. Zajmuje trzecie miejsce wśród najcięższych ptaków świata – po strusiu somalijskim i zwyczajnym. Maksymalnie może ważyć 85 kg i osiągać 190 cm wysokości. Standardowa długość ciała wynosi od 127 do 170 cm. Wzrost mieści się w przedziale od 150 do 180 cm. Samice przeciętnie ważą około 58,5 kg. Masa samców waha się od 29 do 34 kg. Kazuar jednokoralowy ma podobne rozmiary. Wykazuje jednak nieco mniejszy dymorfizm płciowy. Większość dorosłych osobników waży od 17 do 70 kg.
Kazuar hełmiasty jest największym ptakiem Azji oraz Australii. Emu może jednak nieznacznie przewyższać go wzrostem.
Zasięg występowania
Kazuar hełmiasty występuje w Indonezji, Papui-Nowej Gwinei oraz północno-wschodniej Australii. Jego głównym środowiskiem są tropikalne lasy deszczowe. Można go spotkać także w pobliskich lasach sawannowych i namorzynowych. W Australii gatunek preferuje tereny położone poniżej 1100 m n.p.m. Na Nowej Gwinei zazwyczaj nie przekracza wysokości 500 m n.p.m.
Zachowanie kazuara hełmiastego
Kazuar hełmiasty żeruje na leśnym runie. Poszukuje tam opadłych owoców i nasion. Jest zdolny do trawienia niektórych owoców i nasion toksycznych dla innych zwierząt. Jego dieta obejmuje także grzyby, owady i inne bezkręgowce (np. ślimaki). Żywi się również drobnymi kręgowcami, w tym rybami, żabami, małymi ptakami, ich jajami i pisklętami, a także niewielkimi ssakami. Nie gardzi padliną. W okresach niedoboru pożywienia obserwowano – zarówno dzikie, jak i hodowlane osobniki – jedzące ziemię, prawdopodobnie w celu uzupełnienia minerałów.
Analiza odchodów wykazała, że często spożywanymi owocami są Davidsonia pruriens, Syzygium divaricatum oraz rośliny z rodzin jednoliściennych (Arecaceae), szczawikowców (Elaeocarpaceae), wawrzynowatych (Lauraceae) i mirtowatych (Myrtaceae).
Rozmnażanie
Kazuar hełmiasty to samotnik, który łączy się w pary jedynie na czas godów. Przypadają one na późną zimę i wiosnę. Samiec buduje gniazdo na ziemi. Składa się ono z warstwy roślinności zielnej o grubości 5–10 cm i szerokości do 100 cm. Pozwala to na skuteczne odprowadzanie wilgoci od jaj. Samiec przejmuje pełną odpowiedzialność za inkubację oraz wychowanie piskląt.
Samica składa trzy lub cztery jaja o wymiarach 138 × 95 mm. Mają one ziarnistą powierzchnię i początkowo intensywnie zielony, groszkowy kolor, który z czasem blednie. W okresie godowym kazuary wydają donośne, grzmiące dźwięki. Poza nim komunikują się sykami i dudniącymi odgłosami. Pisklęta, by zwrócić uwagę samca, często wydają wysokie, ćwierkające i gwiżdżące dźwięki.
Ochrona
Pomimo postępującej utraty siedlisk (częściowo spowodowanej wyrębem lasów), ograniczonego zasięgu występowania oraz nadmiernych polowań w niektórych rejonach, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w 2018 roku sklasyfikowała kazuara hełmiastego jako gatunek najmniejszej troski (Least Concern).
Szacuje się, że gatunek zajmuje obszar o powierzchni 396 000 km². W 2002 roku liczebność ptaków oceniono na 10 000–20 000 osobników. 1 500–2 500 z nich znajdowało się w Australii. Tamtejsza populacja jest oficjalnie uznawana za zagrożoną (Endangered) na poziomie federalnym, zgodnie z ustawą o ochronie środowiska i bioróżnorodności (EPBC Act).
W badaniu opublikowanym w Biological Conservation w marcu 2023 roku wymieniło kazuara hełmiastego wśród 23 gatunków, które – zdaniem autorów – nie spełniają już kryteriów zagrożenia zgodnie z EPBC Act.
Kazuary hełmiaste rozmnażane są w ogrodach zoologicznych na całym świecie, m.in. w White Oak Conservation w Yulee na Florydzie (USA).
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Wścieklica zwyczajna
- Tarantula hawk
- Nurogęś – tracz nurogęś
- Co wiedziały starożytne cywilizacje? – cz. 1: Budownictwo
- Rasy ludzkie – co mówi nauka?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Southern_cassowary [dostęp: 23.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Summerdrought. Licencja: CC BY-SA 4.0.