Grubodziób (zwyczajny), pestkojad, grabołusk (Coccothraustes coccothraustes) to ptak wróblowaty z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Coccothraustes. Jego najbliżsi żyjący krewni należą do rodzajów Eophona (występującego we wschodniej Azji) oraz Hesperiphona (zamieszkującego Amerykę Środkową i Północną).
Grubodziób gniazduje na obszarze Europy oraz umiarkowanej Azji (strefa palearktyczna). W Europie pozostaje głównie osiadły. Azjatyckie populacje natomiast często migrują zimą na południe. Rzadko zalatuje na zachodnie wyspy Alaski.
Preferuje lasy liściaste i mieszane, zwłaszcza z dużą liczbą grabów, a także parki i zadrzewienia. Gniazda buduje w krzewach lub na drzewach. Samice składają od 2 do 7 jaj. Dieta składa się głównie z nasion i pestek owoców, zwłaszcza wiśni, które rozłupuje dzięki niezwykle silnemu dziobowi.
Pestkojad to masywny, krępy ptak o długości 16,5–18 cm. W locie sprawia wrażenie krótkonogiego i krótkoogoniastego. Jego głowa ma pomarańczowobrązowe ubarwienie z charakterystycznym czarnym paskiem biegnącym przez oko i czarną plamą na podgardlu. Mocny dziób latem jest czarny, a zimą jaśnieje. Wierzch ciała jest ciemnobrązowy, a spód pomarańczowy.
Podczas lotu widoczne są białe paski na skrzydłach i jasne zakończenie ogona. Samce i samice wyglądają podobnie. Głos grubodzioba to krótkie, twarde „czik”. Jego śpiew jest cichy i niewyraźny. Zwykle występuje w parach lub niewielkich grupach.
Taksonomia
Grubodziób zwyczajny został po raz pierwszy opisany i zilustrowany przez szwajcarskiego przyrodnika Conrada Gesnera w jego dziele Historiae animalium z 1555 roku. Nadał on mu łacińską nazwę Coccothraustes, wywodzącą się z greckiego kokkos (ziarno, pestka) i thrauō (łamać, kruszyć).
W 1758 roku Karol Linneusz sklasyfikował gatunek w 10. edycji Systema Naturae jako Loxia coccothraustes. Jednak już w 1760 roku francuski zoolog Mathurin Jacques Brisson przeniósł go do odrębnego rodzaju Coccothraustes. Angielska nazwa „hawfinch” pojawiła się po raz pierwszy w 1676 roku dzięki ornitologowi Francisowi Willughby’emu. Słowo „haw” odnosi się do czerwonych owoców głogu pospolitego (Crataegus monogyna), które stanowią część diety ptaka.
Badania filogenetyczne wykazały bliskie pokrewieństwo grubodzioba z ptakami z rodzajów Eophona, Hesperiphona i Mycerobas.
Podgatunki
Obecnie wyróżnia się sześć podgatunków pestkojada:
- C. c. coccothraustes (Linnaeus, 1758) występujący w Europie, a także środkowej Syberii i północnej Mongolii;
- C. c. buvryi (Cabanis, 1862) zamieszkujący północno-zachodnią Afrykę;
- C. c. nigricans (Buturlin, 1908) zasiedlający południową Ukrainę, a także Kaukaz, północno-wschodnią Turcję i północny Iran;
- C. c. humii (Sharpe, 1886) spotykany w południowym Kazachstanie, wschodnim Uzbekistanie i północno-wschodnim Afganistanie;
- C. c. schulpini (Johansen, 1944) obecny na terenie południowo-wschodniej Syberii, północno-wschodnich Chinach oraz w Korei;
- C. c. japonicus (Temminck & Schlegel, 1848) zamieszkujący Kamczatkę, Wyspy Kurylskie, Sachalin i Japonię.
Opis grubodzioba
Grubodziób zwyczajny to największy przedstawiciel rodziny łuszczakowatych gniazdujący w Polsce. Jest znacznie większy od wróbla. Ma potężną sylwetkę z krótką szyją, masywną głową i niezwykle mocnym dziobem. W locie wyróżnia go krępa budowa ciała, krótki ogon z białą końcówką oraz jasne pasy na skrzydłach.
Obie płcie są podobnej wielkości. Upierzenie samca jest intensywniejsze i bardziej błyszczące. Charakteryzuje się on brązowo-pomarańczową głową, kuprem i ogonem, szarym karkiem i potylicą, a także czarnym podbródkiem i kantarkiem. Spód ciała jest beżowy, a grzbiet ciemnobrązowy. Skrzydła są ciemne z szeroką, biało-beżową pręgą dobrze widoczną w locie. Lotki połyskują metalicznym granatem z białym ukośnym paskiem.
Charakterystyczny, mocny dziób zmienia kolor w zależności od pory roku. W szacie godowej jest niebieskoszary, a w spoczynkowej bladobeżowy. W jego wnętrzu znajdują się specjalne rowki i listewki, które pomagają w precyzyjnym chwytaniu i zgniataniu nasion. Potężne mięśnie szczęk pozwalają wywierać nacisk do 70 kilogramów. Ptak potrafi łamać nawet twarde pestki czeremchy i tarniny.
Samice są podobne do samców, ale ich upierzenie jest bardziej matowe i szarawe. Młode osobniki przypominają dorosłe w szacie spoczynkowej. Ich upierzenie ma płowobrązowy odcień z ciemnymi plamkami na brzuchu.
Grubodziób jest ostrożnym i skrytym ptakiem. Rzadko przesiaduje na eksponowanych stanowiskach. W czasie przelotów nad terenami bezdrzewnymi nie unika jednak otwartej przestrzeni. W locie przypomina szpaka, choć jest od niego nieco mniejszy. Jego lot jest szybki i falisty. W powietrzu dobrze widoczny jest jasny rysunek na skrzydłach i ogonie.
Wymiary
- Długość ciała: około 18 cm
- Rozpiętość skrzydeł: około 32 cm
- Masa ciała: 50–55 g
Głos
Grubodziób jest dość hałaśliwy, zwłaszcza gdy zbiera pokarm. W locie wydaje ostre, krótkie odgłosy kontaktowe. Szczególnie głośne są rodziny, które niedawno opuściły gniazdo i poruszają się razem. Jego głos wabiący to dźwięczne „sik sznik” lub „ci ci ci cit”. Odgłos kontaktowy przypomina cykanie. Śpiew samca, choć mało wyrazisty, składa się z piszczących i skrzypiących tonów. Najczęściej można go usłyszeć w koronach drzew, gdzie pozostaje trudny do zauważenia.
Występowanie
Grubodziób zwyczajny zamieszkuje strefę umiarkowaną Eurazji. Spotkać go można od Europy po Japonię. Występuje także w północno-zachodniej Afryce. Jest ptakiem częściowo wędrownym lub osiadłym. Jego migracje zależą od dostępności pożywienia. Populacje z północnych i północno-wschodnich obszarów regularnie odlatują na zimę na południowy zachód. Osobniki z cieplejszych regionów prowadzą głównie koczowniczy tryb życia. Przemieszczają się jedynie w poszukiwaniu pokarmu.
W Polsce pestkojad jest licznie spotykany w południowej i zachodniej części kraju. Najwięcej ptaków gniazduje w niższych partiach gór, na pogórzach, wyżynach oraz na Pomorzu, Mazurach i w województwie lubuskim. Nie zasiedla wysokich gór. Zimą niektóre osobniki pozostają w kraju. Można je wtedy zaobserwować przy karmnikach. Przeloty odbywają się od marca oraz w okresie od września do listopada.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Gładzica
- Czawycza
- Nurogęś – tracz nurogęś
- Co wiedziały starożytne cywilizacje? – cz. 1: Budownictwo
- Rasy ludzkie – co mówi nauka?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hawfinch [dostęp: 27.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
