Bruzdogłowiec szeroki (Diphyllobothrium latum) to gatunek tasiemca wywołujący dibothriocefalozę (wcześniej znaną jako difylobotrioza lub nawet botriocefaloza). Pasożytuje w jelicie cienkim różnych ssaków, w tym ludzi. Do zakażenia dochodzi poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb, które same zostają zainfekowane, jedząc skorupiaki (np. widłonogi), zawierające larwy tasiemca. Cykl życiowy pasożyta rozpoczyna się od jaj wydalanych wraz z kałem ostatecznego żywiciela. Następnie trafiają one do środowiska wodnego.
Historia
Jaja bruzdogłowca szerokiego odnaleziono w ludzkich koprolitach pochodzących z okresu neolitu – zarówno w Starym, jak i Nowym Świecie. Dowody na obecność tego pasożyta znaleziono także na stanowiskach z epoki brązu oraz średniowiecza. Sugeruje to, że zwyczaj spożywania surowych lub niedogotowanych ryb był szeroko praktykowany w tamtych czasach.
Duże przywry i tasiemce były znane już w starożytności i wzmiankowane w głównych traktatach medycznych, takich jak papirus Ebersa, Corpus Hippocraticum, pisma Celsusa czy Awicenny. Przez wieki nie rozróżniano ich jednak precyzyjnie, myląc z innymi płazińcami, zwłaszcza nicieniami.
Dopiero szwajcarski lekarz Felix Plater (1536–1614) na początku XVII wieku wyróżnił D. latus spośród innych tasiemców i płazińców. Jako pierwszy opisał on chorobę, którą wywołuje bruzdogłowiec szeroki. Pierwsza ilustracja tego pasożyta, choć bez skoleksu, pochodzi z dzieła Nicolasa Andry’ego z 1718 roku. Szczegółowy opis segmentowanej budowy tasiemca zawdzięczamy szwajcarskiemu przyrodnikowi Charlesowi Bonnetowi. Dokonał on tego w 1750 roku. Warto jednak dodać, że w jego publikacji błędnie przedstawiono skoleks innego tasiemca. Bonnet sam to skorygował w 1777 roku.
W połowie XVIII wieku fiński lekarz Herman Spöring Starszy (1701–1747) powiązał obecność D. latus w organizmie człowieka ze spożywaniem ryb, choć pełen cykl rozwojowy pasożyta pozostawał jeszcze niejasny. Jego złożoność – obejmująca trzech kolejnych żywicieli: widłonogi, ryby i człowieka – została w pełni wyjaśniona dopiero na początku XX wieku:
- W 1790 roku Duńczyk Peter Christian Abildgaard (1740–1801) odkrył płazińce w jelitach cierników. Przypominały one formy pasożytnicze znajdowane u ptaków wodnych żywiących się rybami.
- W 1881 roku niemiecki badacz Maximilian Braun (1850–1930) wykazał, że niesegmentowane płazińce odnajdywane w szczupakach i innych rybach są larwalnymi formami tasiemca z rodzaju Diphyllobothrium. Rok później potwierdził to, zarażając najpierw psy, a następnie ludzi.
- Ostateczne potwierdzenie cyklu życiowego nastąpiło w 1917 roku. Polscy naukowcy pracujący w Szwajcarii, Konstanty Janicki (1876–1932) i Felix Rosen, udowodnili rolę widłonogów w procesie infekcji. Wykazali, że jaja D. latus są zjadane przez te drobne skorupiaki, które następnie połykają ryby, zakażając się pasożytem.
Opis bruzdogłowca szerokiego
Bruzdogłowiec szeroki to najdłuższy tasiemiec pasożytujący u człowieka. Dorosłe osobniki osiągają od 3 do kilkunastu metrów długości i składają się z około 3000 proglotydów (członów). Ich szarożółte ciało pokrywają charakterystyczne bruzdy czepne (bothria). Umożliwiają one przyczepienie się do błony śluzowej jelita. Pasożyt może przeżyć w organizmie żywiciela ostatecznego nawet ponad 25 lat.
Niewielka, grzbietowo-brzusznie spłaszczona główka (scolex) bruzdogłowca szerokiego ma długość 2–3 mm i szerokość około 1 mm. Za nią znajduje się cienka, rozciągliwa szyjka (collum), odpowiedzialna za produkcję nowych proglotydów. W pierwszej części ciała tasiemca znajdują się człony jałowe oraz młode segmenty męskie i obupłciowe. Stanowią one około 20% jego długości. Pozostałe 80% to człony dojrzałe, zawierające rozwinięty układ rozrodczy i macicę wypełnioną jajami. Dojrzałe proglotydy są szersze niż dłuższe. W ich wnętrzu znajdują się w pełni wykształcone narządy płciowe.
Układ rozrodczy bruzdogłowca szerokiego jest skomplikowany. W części męskiej znajdują się liczne, pęcherzykowate jądra położone na grzbietowej stronie członu, połączone z przewodami wyprowadzającymi. Narząd kopulacyjny (cirrus) jest otoczony torebką prącia (bursa cirri). Otwór płciowy leży w przedniej części członu po stronie brzusznej. Część żeńska składa się z dwupłatowego jajnika, otoczonego ootypem, w którym dochodzi do zapłodnienia. Do ootypu uchodzą: krótki jajowód, przewód żółtnikowy oraz cewkowata pochwa prowadząca do zatoki płciowej. Gruczoły żółtkowe rozmieszczone są po bokach członów.
Bruzdogłowiec szeroki jest bardzo płodny. Dorosły osobnik składa dziennie około miliona jaj. Jaja mają żółtobrązową barwę. Mają 55–76 μm długości oraz 41–56 μm szerokości Kształtem przypominają jaja przywr. To właśnie dzięki tak intensywnemu rozrodowi tasiemiec ten skutecznie utrzymuje swój cykl życiowy, zakażając kolejnych żywicieli w środowisku wodnym.
Cykl życiowy
Jaja bruzdogłowca szerokiego są składane w świetle jelita żywiciela ostatecznego i wydalane wraz z kałem w ilościach sięgających milionów sztuk dziennie. Opróżnione z jaj człony tasiemca ulegają rozpadowi. Są usuwane w postaci nierozpoznawalnych resztek. Czasem można znaleźć fragmenty łańcucha proglotydów.
Aby doszło do rozwoju jaja i jego podziału, musi ono trafić do wody słodkiej o odpowiedniej temperaturze. W takich warunkach w ciągu 10–14 dni rozwija się zarodek. Jeśli temperatura wody spadnie do około +1°C, jajo może przetrwać przez kilka miesięcy. Nie przechodzi jednak dalszego rozwoju.
Po zakończeniu embriogenezy wieczko jaja unosi się, uwalniając sześciohakowego zarodka, czyli koracydium, pokrytego rzęskami umożliwiającymi mu poruszanie się w wodzie. Koracydia są następnie zjadane przez drobne skorupiaki, takie jak np. widłonogi z rodzaju Cyclops. W ich organizmie w ciągu około dwóch tygodni larwa przekształca się w procerkoida – formę mierzącą około 0,5 mm, posiadającą kulisty wyrostek.
Gdy zakażony skorupiak zostaje połknięty przez niewielką rybę, np. płotkę, procerkoid migruje do jej narządów wewnętrznych lub mięśni. Tam przekształca się w plerocerkoida – inwazyjną postać larwalną tasiemca. Plerocerkoid osiąga długość od 1 do 2 cm. Posiada bruzdy czepne (bothridia) oraz początkowe segmenty ciała. Pasożyt może dalej przemieszczać się w łańcuchu pokarmowym. Trafia do większych drapieżnych ryb słodkowodnych, takich jak szczupaki, okonie czy sumiki, które zjadają zakażone ryby.
Jeśli ryba zawierająca plerocerkoida zostanie spożyta przez człowieka lub innego ssaka (np. psa, kota, lisa, świnię, niedźwiedzia, foki), larwa przyczepia się do błony śluzowej jelita cienkiego i w ciągu 5–6 tygodni osiąga postać dorosłą. Rozmiary tasiemca dostosowują się do organizmu żywiciela.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czebaczek amurski – kiełb amurski
- Wąż zbożowy
- Jaki jest największy dinozaur na świecie?
- Bożodrzew gruczołowaty
- Rola odchodów dinozaura w sporze ewolucjonizm-kreacjonizm
Źródło
1. https://fr.wikipedia.org/wiki/Dibothriocephalus_latus [dostęp: 11.03.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Licencja: domena publiczna.
