Pluskwa domowa (Cimex lectularius) to gatunek z rodziny pluskwowatych (Cimicidae). Człowiekowi towarzyszy od wieków. Jest jednym z najbardziej uciążliwych pasożytów na świecie – nie z powodu przenoszenia śmiertelnych chorób, lecz przez swoje uporczywe ukąszenia i trudności w zwalczaniu.
Choć pluskwy mogą być nosicielami aż 28 patogenów chorobotwórczych, dotychczas nie potwierdzono, by były zdolne do przenoszenia ich na ludzi. U owadów tych wykrywano m.in. gronkowca złocistego opornego na metycylinę (MRSA) oraz enterokoki oporne na wankomycynę (VRE). Znaczenie tych znalezisk pozostaje niejasne. Badania dotyczące możliwości przenoszenia wirusa HIV czy wirusowego zapalenia wątroby typu B, C i E nie wykazały, by pluskwy mogły stanowić zagrożenie pod tym względem. Pewne dane sugerują jednak, że możliwa jest transmisja niektórych arbowirusów.
Ukąszenia pluskiew mogą dawać bardzo różne objawy skórne – od zupełnego braku reakcji po bolesne pęcherze. Towarzyszyć im mogą wysypki i objawy alergiczne.
Zasięg występowania
Pluskwa domowa występuje niemal na całym świecie. Spotkać ją można wszędzie tam, gdzie żyją ludzie. Dawniej owady te kojarzono głównie z ubóstwem i schroniskami dla bezdomnych, ale współcześnie zasiedlają w dużej mierze miejsca turystyczne. Obecnie zadomowiły się w najróżniejszych przestrzeniach – od szpitali i hoteli, po pociągi, statki wycieczkowe, a nawet samoloty.
Najczęściej przemieszczają się jako „pasażerowie na gapę” w bagażach podróżnych. Mogą też trafiać do nowych miejsc wraz z meblami, rzeczami osobistymi lub przenosić się do sąsiednich mieszkań. Z uwagi na brak obowiązku zgłaszania intestacji oraz społeczny wstyd związany z obecnością tych owadów, rzeczywista skala problemu pozostaje nieznana. Wiele przypadków nigdy nie trafia do oficjalnych statystyk.
Cykl życiowy pluskwy domowej
Samica pluskwy domowej, przy regularnym dostępie do pożywienia, może składać od dwóch do trzech jaj dziennie przez większość swojego dorosłego życia, które trwa zazwyczaj kilka miesięcy. W optymalnych warunkach jedna samica jest w stanie wyprodukować setki potomstwa. Jaja są drobne (mniej niż 1 mm) i białożółte. Mają kształt amfory. Składane są w kryjówkach. Mowa o miejscach, w których pluskwy spędzają niemal cały czas między kolejnymi posiłkami. Choć pasożytują na ludziach, nie żyją na ich ciele. Kontakt z gospodarzem ogranicza się do krótkich momentów pobierania krwi.
Jaja w temperaturze pokojowej wykluwają się po około 10 dniach. Poniżej 14°C tracą żywotność. Rozwój pluskwy domowej przebiega przez pięć niedojrzałych stadiów. Każde z nich wymaga jednego posiłku, by przejść do kolejnego. Cykl życiowy przyspiesza w wyższych temperaturach i spowalnia w chłodniejszych. Nowo wyklute larwy muszą napić się krwi w ciągu dwóch–trzech dni, inaczej giną z głodu. Dorosły osobnik może przetrwać nawet sześć miesięcy bez pożywienia.
Aby doszło do żerowania, muszą zostać spełnione konkretne warunki: ciemność, ciepło i obecność dwutlenku węgla. Sam akt pobierania krwi trwa kilka minut. Pluskwy atakują najczęściej nocą, podczas snu człowieka. Są bezwzględnie uzależnione od krwi. Żywią się wyłącznie nią.
Odporność
W niektórych populacjach pluskiew domowych zaobserwowano rozwój odporności na środki owadobójcze. Badania Seonga i współautorów z 2010 roku wykazały, że za odporność na deltametrynę – popularny insektycyd z grupy pyretroidów – odpowiada allel L925I w genie kodującym napięciozależny kanał sodowy. Co więcej, siła tej odporności koreluje z liczbą kopii wspomnianego allelu. Im więcej ich występuje, tym większa odporność owada. Odkrycie to rzuca światło na rosnący problem nieskuteczności konwencjonalnych metod zwalczania pluskiew. Pokazuje to, że walka z nimi wymaga coraz bardziej zaawansowanych rozwiązań.
Pluskwa domowa – budowa
Pluskwa domowa to niewielki owad. Mierzy zaledwie 4–6 mm długości i około 3 mm szerokości. Ma charakterystyczne, silnie spłaszczone ciało w kolorze czerwonobrunatnym, o owalnym kształcie, zwężającym się ku przodowi. Żyje wyłącznie w pomieszczeniach. Gnieździ się w szczelinach mebli tapicerowanych, pod tapetami, listwami podłogowymi czy boazerią. Jako pasożyt obligatoryjny, wyposażony w aparat gębowy typu kłująco-ssącego, żywi się wyłącznie krwią ssaków – najczęściej człowieka.
Oczy pluskwy są niewielkie. Nie służą do widzenia w klasycznym sensie, a jedynie do wykrywania poziomu ciemności. To jeden z sygnałów, że pora ruszyć na żer. Każda ze stóp zakończona jest dwoma drobnymi haczykami. Umożliwiają one poruszanie się po nierównych, często pionowych powierzchniach.
Ssawka, przypominająca cienką igłę, jest chroniona twardą osłoną i na co dzień schowana pod ciałem. Używana jest wyłącznie podczas pobierania krwi. Przed posiłkiem odwłok owada jest brązowy i pomarszczony. W trakcie żerowania wyraźnie się rozszerza i nabiera purpurowego koloru. To efekt nagromadzonej krwi.
Za zdolność do lokalizowania ofiary odpowiadają wrażliwe czułki. Rejestrują one ciepło ciała i zapach skóry człowieka. Umożliwia to pluskwie szybkie odnalezienie źródła pożywienia nawet w całkowitej ciemności.
Zachowanie
Samica pluskwy domowej w ciągu życia może złożyć od 250 do 500 jaj. Przy temperaturze pokojowej rozwój od jaja do postaci dorosłej zajmuje zwykle od jednego do dwóch miesięcy. Owady żerują co kilka dni. W sytuacji braku dostępu do żywiciela potrafią przetrwać bez pożywienia kilka miesięcy. W skrajnych warunkach, gdy nie mogą znaleźć gospodarza przez dłuższy czas – nawet powyżej trzech miesięcy – są zdolne do przejścia w stan hibernacji. Dodatkowo utrudnia to ich zwalczanie i pozwala przetrwać okresy niekorzystne dla rozwoju.
Środowisko
Pluskwy domowe żyją wyłącznie w środowisku ludzkim. Przystosowały się do ukrywania w trudno dostępnych miejscach w naszych domach. Najczęściej można je znaleźć w szczelinach łóżek i tapczanów, w złączach ram mebli, za obrazami, pod tapetami, a także na miękkich elementach wyposażenia – takich jak zasłony, żaluzje czy tapicerowane zagłówki. Dzięki spłaszczonemu ciału potrafią wciskać się w najmniejsze zakamarki. Pozostają tam niezauważone przez długi czas.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pliszka żółta – wolarka
- Pliszka siwa
- Czy ryba to zwierzę?
- Życie w (neo)pogańskim świecie
- Niedźwiedziopsy – czy powrócą?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Cimex_lectularius [dostęp: 17.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: CDC/ Harvard University. Licencja: Domena Publiczna.
