Pliszka żółta, wolarka (Motacilla flava) to niewielki ptak z rodziny pliszkowatych, która obejmuje także świergotki i błotniaki. Gatunek lęgnie się na rozległych obszarach umiarkowanej Europy i Azji. Większość populacji podejmuje regularne wędrówki na południe. Ptaki te zimują w tropikalnej Afryce i południowej Azji. Wyjątkiem jest niewielka populacja gniazdująca w Egipcie, która pozostaje tam przez cały rok.
Pliszka żółta to smukły ptak o długości 15–16 cm, z charakterystycznie długim i niemal nieustannie poruszającym się ogonem – najkrótszym spośród europejskich pliszek. Dorosły samiec w szacie godowej ma oliwkowy wierzch ciała i intensywnie żółty spód. U osobników młodocianych oraz w innych szatach żółć jest często rozjaśniona aż do białego. U samców w okresie lęgowym występuje duże zróżnicowanie ubarwienia głowy, zależne od podgatunku. Wolarka odzywa się wysokim, przenikliwym „dżiit”. Jest owadożerna. Zamieszkuje otwarte tereny w pobliżu wody, zwłaszcza wilgotne łąki. Gniazduje w kępach traw. Samica składa od 4 do 8 nakrapianych jaj.
Taksonomia
Pliszka żółta została formalnie opisana w 1758 roku przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w dziesiątej edycji jego dzieła Systema Naturae. Otrzymała obowiązującą do dziś nazwę binominalną Motacilla flava. Co ciekawe, już w 1555 roku identycznego łacińskiego określenia użył szwajcarski uczony Conrad Gessner w Historia animalium. Wówczas nie miało to jeszcze jednak rangi nazwy systematycznej. Linneusz wskazał ogólnie Europę jako miejsce występowania gatunku. Obecnie typowa lokalizacja ograniczana jest do południowej Szwecji.
Nazwa rodzajowa Motacilla pochodzi z łaciny. Oznacza pliszkę. Wywodzi się od słowa motare – „poruszać się”. Nieporozumienie sprawiło, że zaczęto ją jednak błędnie kojarzyć ze słowem cilla, uznając je za „ogon”. Epitet gatunkowy flava oznacza po łacinie „złocistożółta”. Trafnie oddaje barwę upierzenia ptaków.
Systematyka pliszki żółtej jest skomplikowana i niejednoznaczna. W przeszłości opisywano dziesiątki podgatunków. Obecnie za ważne uznaje się jedynie od 15 do 20 z nich– w zależności od przyjętej klasyfikacji. Sytuację komplikuje dodatkowo fakt, że pliszka cytrynowa (Motacilla citreola) tworzy z pliszką żółtą tzw. kompleks gatunków kryptycznych. Oznacza to, że tradycyjnie rozumiane granice między tymi taksonami nie pokrywają się z ich rzeczywistymi powiązaniami filogenetycznymi. Oba są względem siebie parafiletyczne. Dodatkowo, populacje z regionu Beringii bywają wydzielane jako odrębny gatunek – pliszka alaskańska (Motacilla tschutschensis).
Systematyka
Rozległy zasięg występowania pliszki żółtej przyczynił się do powstania wielu odmiennych podgatunków. Najbardziej zauważalne różnice między nimi dotyczą ubarwienia głowy samców. To cecha, która w terenie pozwala ornitologom odróżniać poszczególne formy. Samice i ptaki młodociane są do siebie na tyle podobne, że ich identyfikacja nastręcza trudności. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że między niektórymi podgatunkami dość często dochodzi do hybrydyzacji, czyli krzyżowania się. Prowadzi to do powstawania osobników o cechach pośrednich.
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje obecnie dziesięć podgatunków Motacilla flava. Wśród nich są m.in.: pliszka żółtawa (M. f. flavissima), zamieszkująca Wielką Brytanię i zachodnią Europę; pliszka żółta (M. f. flava) występująca w środkowej i północnej Europie aż po Ural; pliszka iberyjska (M. f. iberiae) z Półwyspu Iberyjskiego i południowo-zachodniej Francji; czy pliszka czarnogłowa (M. f. feldegg), obecna od Bałkanów po Iran i Afganistan. Egipska populacja M. f. pygmaea jako jedyna jest osiadła i nie migruje.
Wśród systematyków nie ma jednak pełnej zgodności co do klasyfikacji. Niektóre podgatunki, takie jak lutea i feldegg, bywały w przeszłości traktowane jako odrębne gatunki. Część badaczy wyróżnia też podgatunek melanogrisea, uznawany przez innych za tożsamy z feldegg. Co więcej, populacje występujące dalej na wschód – dawniej zaliczane do M. flava – zostały wyodrębnione jako osobny gatunek: pliszka alaskańska (M. tschutschensis). To wszystko pokazuje, jak płynne mogą być granice między gatunkami i podgatunkami w świecie ornitologii.
Występowanie pliszki żółtej
Pliszka żółta zasiedla rozległe obszary Europy i Azji. Występuje aż po środkową Syberię, a także część północnej Afryki. To typowy gatunek wędrowny. Przemieszcza się na znaczne odległości. Wędrówki wiosenne trwają od marca do maja, a jesienne – od sierpnia do końca października. Zimowiska tego gatunku znajdują się zarówno nad Morzem Śródziemnym, jak i dalej na południe – w Afryce Subsaharyjskiej. Wschodnie podgatunki docierają na zimę aż na Półwysep Arabski i subkontynent indyjski.
W Polsce najliczniej występuje na nizinach podgatunek Motacilla flava flava. Regularnie przystępuje on do lęgów. Podczas przelotów pojawiają się również inne formy – m.in. thunbergi, feldegg, iberiae i flavissima. Trzy z nich to wyłącznie migranci przelotowi, niegniazdujący w kraju. Szczególną uwagę ornitologów budzą obserwacje pliszki czarnogłowej (feldegg). Do 2021 roku oficjalnie potwierdzono zaledwie 18 takich przypadków. Wymagają one weryfikacji przez Komisję Faunistyczną.
Gatunek preferuje tereny otwarte i wilgotne. W górach spotykany jest najwyżej do kilkuset metrów n.p.m. Szczególnie licznie zasiedla Wielkopolskę, Mazowsze, Podlasie, Dolny Śląsk i Lubelszczyznę. W wielu miejscach jest drugim najpowszechniejszym ptakiem lęgowym na polach – zaraz po skowronku. Koncentracje pliszek żółtych można zaobserwować m.in. w Zatoce Gdańskiej podczas wiosennych migracji – czasem tysiące ptaków przelatuje jednego dnia. Jesienią, na noclegowiskach w całym kraju, zbierają się stada liczące setki lub tysiące osobników. Zdarzają się też wyjątkowe obserwacje ptaków przelotnych w grudniu. Pojedyncze zimujące osobniki notowane są sporadycznie, głównie na południu kraju.
Głos
Pliszka żółta chętnie siada na odsłoniętych krzewach lub wysokich roślinach zielnych. Często wydaje charakterystyczny, uporczywy głos wabiący – krótkie „tsłip”. Jej śpiew jest cichy i dyskretny. Składa się z powtarzanych kilkakrotnie zwrotek przypominających „psiee riee ciech”. Melodię można usłyszeć nie tylko z zarośli. Ptak śpiewa również podczas lotu, zwłaszcza w okresie godowym.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pliszka siwa
- Pliszka cytrynowa
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Jak wygląda ugryzienie mrówki i czym je smarować?
- Niedźwiedziopsy – czy powrócą?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Western_yellow_wagtail [dostęp: 17.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Frebeck. Licencja: CC BY-SA 3.0.
