Pawica atlas (Attacus atlas) to jeden z największych motyli świata. Występuje naturalnie w lasach Azji. Gatunek został opisany przez Karola Linneusza już w 1758 roku, w przełomowym dziele Systema Naturae.
Pawica atlas to prawdziwy gigant wśród motyli. Rozpiętość skrzydeł może osiągać aż 24 centymetry, a powierzchnia skrzydeł dochodzi do 160 cm². Pod względem wielkości ustępuje jedynie Thysania agrippina i Attacus caesar. Pod względem powierzchni skrzydeł przewyższa ją jedynie Coscinocera hercules. Jak u większości ciem jedwabnikowatych, samice są zauważalnie większe i masywniejsze od samców, które za to wyróżniają się szerszymi czułkami.
Opis
Pawica atlas prowadzi nocny tryb życia. Aktywna po zmierzchu, żeruje na liściach różnych drzew i krzewów. Dni spędza nieruchomo, z rozpostartymi skrzydłami, przysiadając na pniach. Jej ubarwienie – misterny układ plam i pasów w odcieniach brązu i czerwieni – w połączeniu z charakterystycznym kształtem skrzydeł, upodabnia ją do głowy węża. Ten zaskakujący kamuflaż prawdopodobnie służy odstraszaniu drapieżników.
To właśnie skrzydła stanowią o wyjątkowości tego gatunku. Osiągają powierzchnię nawet 400 cm² przy rozpiętości 25–30 cm. Samice są wyraźnie większe od samców. Mają gładkie, biczykowate czułki. U samców zaś czułki są pierzaste i przystosowane do wychwytywania zapachu feromonów wydzielanych przez samice. Dzięki nim potrafią wyczuć partnerkę nawet z odległości pięciu kilometrów.
Dorosłe pawice żyją krótko i są rzadko spotykane. Ich aparat gębowy jest uwsteczniony. Motyle nie pobierają pokarmu. Korzystają wyłącznie z zapasów nagromadzonych w stadium gąsienicy. Żyją zaledwie kilka dni – wystarczająco długo, by się rozmnożyć. Po złożeniu jaj samica ginie. Samiec – również.
Cykl życia pawicy atlas
Samica pawicy atlas składa kuliste jaja o średnicy około 2,5 mm. Przymocowuje je na spodniej stronie liści roślin pokarmowych. Po mniej więcej dwóch tygodniach z jaj wylęgają się gąsienice – matowozielone larwy, które w pierwszej kolejności zjadają własną osłonkę jajową, a następnie liście cytrusów, cynamonowców, gujawy oraz drzew zimozielonych.
W ciągu kilku tygodni larwy osiągają długość do 11,5 cm i grubość 2,5 cm. Ich ciało pokrywają białe, woskowate wyrostki. Stają się one coraz bardziej widoczne w kolejnych stadiach rozwoju. Charakterystycznym elementem wyglądu jest duża zielona plama otoczona pomarańczowym pierścieniem, widoczna tuż obok odnóży odwłokowych.
Gdy gąsienica osiąga pełną długość, przystępuje do przepoczwarczenia. Przędzie wówczas kokon o długości 7–8 cm, o papierowej strukturze, w który wplata uschnięte liście. Całość zostaje przymocowana do gałązki za pomocą jedwabnej nici. Po czterech tygodniach – w zależności od warunków środowiskowych – z kokonu wyłania się dorosły motyl. Cykl życia dobiega końca, by zacząć się na nowo.
Imago
Dorosła postać pawicy atlas to zjawiskowy, lecz niezwykle kruchy organizm. Mimo imponującej rozpiętości skrzydeł motyl ten jest słabym i chwiejnym lotnikiem. Lata nocą, oszczędzając energię w ciągu dnia. Nie ma w pełni wykształconego aparatu gębowego. Nie pobiera pokarmu. Żyje wyłącznie dzięki zapasom tłuszczu zgromadzonym w stadium larwalnym. Jego życie trwa zaledwie od kilka dni do dwóch tygodni. Jedynym celem jest rozród.
Samica wydziela feromony płciowe przez gruczoł zlokalizowany na końcu odwłoka. Najczęściej nie oddala się od miejsca, w którym opuściła kokon. Wybiera dogodne miejsce, skąd powiewy powietrza ponoszą woń najdalej. Samce, za pomocą pierzastych czułków z chemoreceptorami, są w stanie wyczuć te sygnały z odległości kilku kilometrów. Ich ciała produkują znacznie większe ilości hormonów młodzieńczych typu I i II niż u samic, przy czym dominuje JH II. To przykład wyraźnego dymorfizmu płciowego na poziomie hormonalnym.
Skrzydła pawicy atlas są uderzająco piękne – czerwono-brązowe z czarnymi, białymi, różowymi i fioletowymi liniami. Każde z czterech skrzydeł ma przezroczyste, trójkątne „okna” bez łusek, obramowane na czarno. Spód skrzydeł jest jaśniejszy. Szczególnie charakterystyczne są wydłużone końcówki przednich skrzydeł. Przypominają głowę węża. W sytuacji zagrożenia motyl porusza nimi, potęgując złudzenie. To jedna z form obrony przed drapieżnikami.
Zestawiona z ludzką dłonią pawica atlas robi ogromne wrażenie – ale mimo rozmiarów, jej życie to zaledwie kilka krótkich chwil. Każdy lot kosztuje ją cenną energię. Dlatego lata tak rzadko, jak to możliwe. Samica czeka nieruchomo, aż samiec ją odnajdzie. Po kopulacji składa jaja i umiera. Krótkie, ale niezwykle intensywne życie kończy się tam, gdzie rozpoczął się nowy cykl.
Siedlisko
Naturalnym środowiskiem pawicy atlas są suche lasy tropikalne, wtórne lasy liściaste oraz gęste zarośla. Gatunek występuje szeroko w Azji Południowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Spotkać ją można w Indiach i Chinach, aż po wyspy Archipelagu Malajskiego, w tym Borneo. Preferuje obszary ciepłe, wilgotne i bogate w roślinność, która stanowi pożywienie dla gąsienic oraz miejsce schronienia dla dorosłych motyli. Dzięki dużemu zasięgowi geograficznemu pawica atlas należy do najbardziej rozpoznawalnych ciem jedwabnikowatych Azji.
Pawica atlas – etymologia
Nazwa „pawica atlas” nawiązuje do Atlasa – tytana z mitologii greckiej, który dźwigał sklepienie niebieskie. Odnosi się bezpośrednio do imponujących rozmiarów motyla, jednego z największych na świecie. Jednak w innych rejonach Azji skojarzenia są zupełnie odmienne. W Hongkongu w języku kantońskim określa się ją mianem „motyla wężogłowego” – nawiązując do kształtu przednich skrzydeł, których zakończenia do złudzenia przypominają głowę węża. To nazwa nie tylko obrazowa, lecz i praktyczna. Oddaje jedną z najskuteczniejszych strategii obronnych tego niezwykłego owada.
Relacje z człowiekiem
W Indiach pawice atlas hoduje się okazjonalnie dla jedwabiu, choć nie na skalę przemysłową. W przeciwieństwie do dobrze znanego jedwabnika morwowego (Bombyx mori), który produkuje długie, ciągłe włókna, pawica atlas wytwarza przerywane nici. Czyni je to mniej pożądanymi dla tradycyjnego przemysłu tekstylnego. Jedwab ten, nazywany lokalnie fagara, ma strukturę przypominającą wełnę. Wyróżnia się dużą trwałością.
Na Tajwanie kokony pawicy atlas bywają wykorzystywane jako małe portmonetki na drobne pieniądze. Ich papierowata, sztywna struktura idealnie nadaje się do tego celu. Trwają także badania nad potencjalnym zastosowaniem tego typu jedwabiu jako alternatywy dla klasycznych włókien. Wskazuje się m.in. na wyższą jakość kokonów, mniejsze wymagania hodowlane oraz korzystne właściwości włókien. Według jednego z badań, nici jedwabiu pawicy atlas cechowały się nawet o 80% wyższą gęstością komórkową i tempem wzrostu w porównaniu z jedwabiem produkowanym przez Bombyx mori.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Paw złoty – paw zielony
- Paszczak australijski
- Czy ryba to zwierzę?
- Jak wygląda patyczak w ciąży i poza nią?
- Erozja kontynentów świadczy przeciwko milionom lat
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Attacus_atlas [dostęp: 02.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Quartl. Licencja: CC BY-SA 3.0.
