Hurtnica pospolita, hurtnica zwyczajna, hurtnica czarna (Lasius niger) to gatunek mrówki z podrodzaju Lasius. Należy do podrodziny Formicinae. Występuje powszechnie w Europie, a także w niektórych regionach Ameryki Północnej, Ameryki Południowej, Azji i Australazji. Na Startym Kontynencie gatunek został podzielony na dwa odrębne podgatunki: L. niger, który zamieszkuje tereny otwarte oraz L. platythorax, preferujący lasy.
Kolonie Lasius niger są monoginiczne. Oznacza to, że mają tylko jedną królową. Liczba robotnic w kolonii zazwyczaj mieści się w przedziale od 4 000 do 7 000. W wyjątkowych przypadkach osiąga 40 000 osobników. Królowa może żyć nawet 29 lat. Czyni ją to rekordzistką pod względem długości życia wśród owadów społecznych. W początkowej fazie zakładania gniazda w jednym miejscu może znajdować się kilka królowych (zwykle dwie lub trzy). Po wykluciu pierwszych robotnic królowe zaczynają ze sobą rywalizować. W efekcie w mrowisku pozostaje tylko jedna z nich. W warunkach laboratoryjnych robotnice żyły około czterech lat.
Lasius niger jest gospodarzem dla kilku tymczasowych pasożytów społecznych z grupy Lasius mixtus.
Cykl życiowy
Loty godowe
Mrówki rozmnażają się w locie, dlatego też skrzydlate osobniki – zwane alates – są formami rozrodczymi. Mogą to być zarówno samce, jak i młode, dziewicze królowe (gynes). Loty godowe odbywają się zazwyczaj od czerwca do września – w całym zasięgu występowania gatunku. W Ameryce Północnej najczęściej mają miejsce jesienią, a w Europie przypadają głównie na gorące letnie miesiące – lipiec i sierpień. W trakcie tych lotów w powietrzu może unosić się nawet kilka tysięcy uskrzydlonych samców i samic.
Warunki pogodowe mają istotny wpływ na synchronizację lotów godowych w różnych populacjach hurtnic pospolitych. Podczas długotrwałych, upalnych lat loty mogą odbywać się jednocześnie na dużych obszarach. Pochmurna pogoda z miejscowymi przejaśnieniami sprawia, że rójka następuje mniej synchronicznie.
Po kopulacji młode królowe lądują, odrzucają skrzydła i rozpoczynają poszukiwanie odpowiedniego miejsca do wykopania tunelu i założenia nowej kolonii. Samce natomiast żyją zaledwie jeden lub dwa dni po locie godowym, po czym giną.
Nowe gniazdo
Po odrzuceniu skrzydeł królowa szuka wilgotnej gleby, w której rozpoczyna kopanie tunelu. Gdy wykop zostanie ukończony, zamyka wejście i wycofuje się na dno. Następnie tworzy niewielką komorę. Staje się ona klauzalną komorą nowej kolonii.
Zazwyczaj królowa rozpoczyna składanie jaj natychmiast po ukończeniu komory. Ich rozwój do postaci dorosłej trwa od 8 do 10 tygodni. W tym czasie królowa nie przyjmuje pożywienia. Jej organizm rozkłada białka zawarte w mięśniach skrzydeł, które służą jako źródło energii. W skrajnych przypadkach, gdy zasoby energetyczne są niewystarczające, może zjadać część własnych jaj, aby przetrwać.
Od jaja do dorosłej mrówki
Podobnie jak inne gatunki mrówek, także i hurtnice zwyczajne przechodzą przez cztery etapy rozwoju: jajo, larwa, poczwarka i postać dorosła. Jaja składane przez królowe są niewielkie, białe i mają charakterystyczny nerkowaty kształt. Gładka, lepka powierzchnia umożliwia przenoszenie ich w grupach. Ułatwia to organizację w gnieździe.
Po wykluciu larwy przypominają małe czerwie. Aby mogły się rozwijać, muszą być karmione przez królową lub robotnice, jeśli kolonia jest już rozwinięta. W miarę wzrostu larwy linieją, zazwyczaj trzy razy. Każda kolejna wylinka powoduje pojawienie się haczykowatych włosków, które umożliwiają ich transport w grupach. Po osiągnięciu ostatniego stadium larwy stają się zbyt duże, by być przenoszone razem i dlatego są transportowane pojedynczo.
Gdy larwa osiągnie odpowiednią wielkość, przędzie wokół siebie kokon i rozpoczyna proces metamorfozy. Aby zapewnić jej odpowiednie warunki, królowa lub robotnice mogą ją zakopać, umożliwiając tym samym spokojne przejście w stadium poczwarki. Po zakończeniu przemiany dorosła robotnica wydostaje się z kokonu. W pierwszych chwilach po wyjściu jest całkowicie biała. W ciągu godziny jej ciało ciemnieje, aż osiągnie charakterystyczny czarny kolor.
Kolonia
Pierwsze robotnice, które wykluwają się w nowo założonej kolonii, są znacznie mniejsze niż kolejne pokolenia. Ich głównym zadaniem jest natychmiastowe powiększanie gniazda oraz opieka nad królową i larwami. Po pewnym czasie robotnice usuwają zablokowane wcześniej wejście do tunelu i rozpoczynają poszukiwania pożywienia na powierzchni. Jest to kluczowy moment dla rozwoju kolonii. Pokarmu potrzebują nie tylko nowe larwy, ale także wygłodzona królowa, która podczas zakładania kolonii straciła około połowy swojej masy ciała.
Od tego momentu tempo składania jaj przez królową znacznie wzrasta. Jej jedyną rolą staje się bowiem produkcja nowych osobników. Kolejne pokolenia robotnic są coraz większe, silniejsze i bardziej agresywne, a to dlatego, że na etapie larwalnym otrzymują więcej pożywienia dzięki pracy starszych robotnic.
Jeśli robotnice skutecznie znajdują pożywienie, kolonia zaczyna rosnąć w tempie wykładniczym. Po kilku latach, gdy gniazdo jest już dobrze rozwinięte, królowa składa jaja, z których wykluwają się przyszłe królowe i samce. Mrówki budują zazwyczaj duże gniazda z rozległą siecią połączonych tuneli. Zapewnia to kolonii stabilność i dalszy rozwój.
Zachowanie na kwarantannie
Podczas budowy kolonii hurtnica czarna stosuje strategię ograniczającą rozprzestrzenianie się patogenów. Struktura gniazda jest organizowana w taki sposób, aby różne społeczności wewnątrz kolonii były odseparowane od siebie przy pomocy ograniczonej liczby połączeń. Takie rozwiązanie chroni najbardziej wrażliwe grupy, w tym larwy, poczwarki oraz królową. Minimalizuje to ryzyko zakażeń.
Dodatkowo zaobserwowano, że zakażone osobniki zmieniają swoje zachowanie. Spędzają więcej czasu na żerowaniu poza gniazdem i wędrują na większe odległości niż zdrowe mrówki. Po powrocie do kolonii ograniczają kontakty z innymi członkami społeczności. Dzięki temu gatunek skutecznie redukuje ryzyko epidemii w obrębie kolonii. Zwiększa to szanse jej przetrwania i dalszego rozwoju.
Długowieczne królowe – hurtnica zwyczajna
Podczas gdy robotnice żyją zaledwie kilka miesięcy, królowe mogą przeżyć nawet 15 lat. W wyjątkowych przypadkach osiągają wiek 29 lat. Stanowi to rekord długowieczności wśród owadów społecznych.
Badania wykazały, że królowe wykazują wyższą ekspresję genów odpowiedzialnych za naprawę uszkodzonych makrocząsteczek w porównaniu do genetycznie identycznych robotnic. Wśród aktywniej działających genów znajdują się te związane z naprawą uszkodzeń DNA. Potwierdza to teorię starzenia wynikającą z akumulacji uszkodzeń genetycznych. Ponadto u królowych wykazano wzmożoną ekspresję genów biorących udział w procesach degradacji białek przez układ proteasomowy zależny od ubikwityny. Pozwala to na skuteczniejsze usuwanie uszkodzonych białek i utrzymanie komórkowej homeostazy.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czajka (zwyczajna)
- Brudnica nieparka
- DNA a projekt
- Eksplozja kambryjska
- Niekompletne systemy i źródła energii
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Black_garden_ant [dostęp: 30.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Katja Schulz. Licencja: CC BY 2.0.