Jaszczurka żyworodna, żyworódka (Zootoca vivipara) to gatunek jaszczurki zamieszkujący Eurazję. To najbardziej wysunięty na północ przedstawiciel gadów lądowych. Zwierzę jest żyworodne. Większość osobników rodzi w pełni rozwinięte młode. Nazwa rodzajowa „Zootoca” i gatunkowa „vivipara” oznaczają „żywe narodziny” w odpowiednio zlatynizowanej grece i łacinie. Dawniej klasyfikowana w rodzaju Lacerta, została przeniesiona do nowego rodzaju po rewizji taksonomicznej w 2007 roku.
Zarówno samce, jak i samice są w równym stopniu narażone na infekcje pasożytami krwi. Badania wykazały, że większe osobniki rozmnażają się częściej niż mniejsze. Gatunek jest całkowicie mięsożerny. Gady odżywiają się wyłącznie muchami, pająkami i innymi owadami. Co ciekawe, u osobników spożywających większe ilości pokarmu zwierzęcego obserwuje się mniejszą różnorodność pasożytniczych robaków jelitowych.
Żyworódka przystosowała się do życia w wyjątkowo chłodnym klimacie. W przeciwieństwie do zwierząt zmiennocieplnych, które całkowicie dostosowują swoją temperaturę ciała do otoczenia, aktywnie reguluje ciepłotę, wygrzewając się na słońcu. Posiada największy zasięg występowania spośród wszystkich jaszczurek lądowych. Obejmuje on nawet obszary subarktyczne. Potrafi zamarzać w ekstremalnych warunkach. Preferuje siedliska w pobliżu źródeł geotermalnych, które zapewniają jej względne ciepło.
Opis
Jaszczurka żyworodna to niewielki gad. Osiąga długość od 14 do 16 cm, z czego około 9,5 cm przypada na ogon. Ciało jest krępe, a kształt lekko walcowaty. Głowa jest mała, bez wyraźnego przewężenia szyjnego, a tułów wydłużony. Ogon jest gruby, silny i zakończony szpicem. Kończyny są krótkie.
Grzbiet przybiera różne odcienie brązu – od jasnobrązowego po ciemnobrązowy czy szarobrązowy. Na jego powierzchni widoczne są ciemniejsze smugi i plamki. Mogą one układać się w pasy lub być rozmieszczone nieregularnie. Wzdłuż grzbietu często biegnie ciemna linia środkowa, czasem przerywana. Boki ciała są ciemniejsze niż grzbiet. Zdobią je jasne lub ciemne plamy.
Brzuszna strona ciała wykazuje dymorfizm płciowy w barwie. U samic dominuje biel, a także żółć, szarość lub delikatny pomarańcz, czasem z subtelnym plamkowaniem. U samców brzuch jest znacznie bardziej wyrazisty. Przybiera barwę żółtą, pomarańczową, a nawet pomarańczowoczerwoną. W okresie godowym pokrywa się dodatkowo czarnym deseniem. Spód ogona i kończyn również ma intensywniejszą barwę, podobnie jak podgardle, które może być białe, bladoniebieskie lub jasnoczerwone.
Młode osobniki mają ciemnobrunatny lub czarnobrunatny grzbiet o brązowym połysku. Spód ciała przybiera barwy od ciemnoszarej po zielonkawoczarną. Dopiero w trzecim roku życia ubarwienie zaczyna przypominać to u dorosłych.
Wśród jaszczurek żyworodnych często spotyka się formy melanistyczne. Całkowicie czarne osobniki występują w Tatrach.
Ciało jaszczurki pokrywają drobne łuski, na grzbiecie z charakterystycznymi kilkami. Głowę zdobią dobrze widoczne tarczki. Skronie, w przeciwieństwie do innych polskich jaszczurek, pokrywa drobna łuszczka zamiast tarczek.
Zasięg występowania żyworódki
Jaszczurka żyworodna to gatunek typowo naziemny. Większość czasu spędza na powierzchni gruntu. Głównie przebywa w niskiej roślinności. W celu utrzymania optymalnej temperatury ciała intensywnie wygrzewa się na słońcu. W chłodniejszych miesiącach wykazuje zdolność do hibernacji. Rozpoczyna ją w październiku i kontynuuje aż do marca. Jej naturalnym środowiskiem są wrzosowiska, torfowiska, lasy oraz łąki.
Zamieszkuje rozległe tereny północnej Eurazji. W Europie występuje głównie na północ od Alp i Karpat. Spotkać ją można także na Wyspach Brytyjskich, choć nie zasiedliła Islandii. Jej zasięg obejmuje północne rejony Półwyspu Iberyjskiego i Bałkany. W Azji rozprzestrzenia się głównie na terenie Rosji, z wyjątkiem północnej Syberii. Występuje w północnym Kazachstanie, Mongolii, Chinach i Japonii.
Terytorium
Zasięg terytorialny jaszczurki żyworodnej mieści się w przedziale od 539 m² do 1692 m². Samce zazwyczaj zajmują większe obszary niż samice. Wielkość indywidualnego terytorium zależy nie tylko od płci, ale także od zagęszczenia populacji oraz dostępności pokarmu. W miejscach obfitujących w ofiary oraz o dużej liczbie osobników terytoria poszczególnych jaszczurek mogą być mniejsze. Na mniej zasiedlonych obszarach mogą obejmować większy teren.
Ekologia
Dieta
Jaszczurka żyworodna wyróżnia się na tle wielu innych gatunków jaszczurek tym, że jest całkowicie mięsożerna. Poluje na muchy, pająki oraz różne owady, w tym pluskwiaki, larwy ciem i mączniki. Jest aktywnym drapieżnikiem. Samodzielnie tropi i łapie ofiary.
Badania wykazały, że samice spożywają więcej pokarmu niż samce. Tempo żerowania wzrasta wraz ze wzrostem nasłonecznienia. Jaszczurki są bardziej aktywne i częściej żerują w cieplejsze, słoneczne dni.
Drapieżnictwo
Jaszczurka żyworodna częstą pada ofiarą ptaków, zwłaszcza drapieżnych oraz węży, jeży, ryjówek, lisów oraz kotów domowych. Badania dotyczące srokosza (Lanius excubitor) wykazały, że samce żyworódki są częściej atakowane niż samice i osobniki młodociane. Może to wynikać z ich zwiększonej aktywności w okresie godowym. Czyni je to bardziej widocznymi i narażonymi na ataki drapieżników.
Choroby i pasożyty
Jaszczurka żyworodna może być nosicielem pasożytniczych robaków jelitowych. Różnorodność gatunków pasożytniczych zależy od diety konkretnego osobnika. Badania wykazały, że im bardziej mięsożerny tryb życia prowadzi dana jaszczurka, tym mniejsza różnorodność pasożytów ją atakuje. Jednak liczba pasożytów rośnie wraz z wielkością jaszczurki. Większe osobniki są częściej infestowane.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kamieniuszka – kaczka wzorzysta
- Gereza abisyńska
- Krzyżodziób sosnowy
- Co na początku jadły ćmy
- Pustynia Pstra – cmentarzysko skamielin
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Viviparous_lizard [dostęp: 21.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Ocrdu. Licencja: CC BY-SA 4.0.