Kamieniuszka, kaczka wzorzysta (Histrionicus histrionicus) to niewielka kaczka morska. Jej nazwa nawiązuje do Harlekina – barwnej postaci z włoskiej commedia dell’arte. Nazwa gatunkowa pochodzi z łaciny. Słowo „histrio” oznacza aktora.
Taksonomia
W 1747 roku angielski przyrodnik George Edwards zamieścił ilustrację i opis kamieniuszki w drugim tomie swojego dzieła A Natural History of Uncommon Birds. Nadał jej angielską nazwę „The Dusky and Spotted Duck” (Ciemna i cętkowana kaczka). Opierał się na ręcznie kolorowanym rycinowym odwzorowaniu zakonserwowanego okazu, który został przywieziony do Londynu z Nowej Fundlandii we wschodniej Kanadzie.
W 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz uwzględnił ten gatunek w dziesiątej edycji Systema Naturae. Umieścił go w rodzaju Anas, obejmującym kaczki, gęsi i łabędzie. Nadał mu binominalną nazwę Anas histrionica. Powołał się na pracę Georga Edwardsa. Obecnie kaczka wzorzysta jest jedynym przedstawicielem rodzaju Histrionicus, który został wprowadzony w 1828 roku przez francuskiego przyrodnika René Lessona. Gatunek jest monotypowy. Oznacza to, że nie wyróżnia się żadnych podgatunków. Nazwa histrionicus pochodzi z łaciny. Znaczy „teatralny” lub „przypominający harlekina”. Nawiązuje do jaskrawego upierzenia samców.
W przeszłości istniały dwa wymarłe gatunki kamieniuszki, które początkowo uznawano za przedstawicieli odrębnych rodzajów. Histrionicus shotwelli, żyjący od środkowego do późnego miocenu, został odkryty w osadach Oregonu. Początkowo przypisywany był do monotypowego rodzaju Ocyplonessa. Z kolei Histrionicus ceruttii, występujący w Kalifornii w późnym pliocenie, pierwotnie został uznany za przedstawiciela pokrewnego rodzaju Melanitta. Choć kaczka wzorzysta tradycyjnie traktowana jest jako gatunek monotypowy, niekiedy wyróżnia się dwie populacje – wschodnią (H. histrionicus histrionicus) i zachodnią (H. h. pacificus). Status tej drugiej budzi jednak kontrowersje.
Opis kamieniuszki
Kamieniuszka to niewielka kaczka morska o charakterystycznym upierzeniu i smukłej sylwetce.
Wymiary:
- Długość ciała: 38–53 cm
- Długość skrzydła: 18–21 cm
- Rozpiętość skrzydeł: 63–71 cm
- Masa ciała: 500–800 g (średnio 680 g)
Samiec w szacie godowej wyróżnia się efektownym, kontrastowym ubarwieniem. Głowa, szyja, pierś, brzuch, grzbiet i proksymalna część skrzydła mają intensywną ciemnogranatową barwę. Pokrywy ogonowe, ogon oraz dystalne części skrzydeł są z kolei czarne. Boki ciała przyjmują rdzawy odcień. Poziomy pas biegnący nad okiem również ma rdzawy kolor. Pomiędzy nasadą dzioba a okiem znajduje się biała, czarno obwiedziona plama. Nad otworem słuchowym przybiera ona okrągły kształt. Na szyi widoczna jest biała plama sierpowata. Białe, czarno obwiedzione są również: obroża na szyi, dwa podłużne pasy na grzbiecie, parzysty, poprzeczny pas na piersi i dwa pasy na proksymalnej części skrzydła.
Samica jest mniej kontrastowa. Ma szarobrązowe upierzenie z oliwkowym odcieniem i jaśniejszym spodem. Charakterystyczne są białawe plamy nad i pod okiem oraz w okolicy otworu słuchowego zewnętrznego. Samce w upierzeniu spoczynkowym oraz osobniki młodociane przypominają wyglądem samice. Takie ubarwienie ułatwia im maskowanie się w środowisku naturalnym.
Zasięg występowania
Kaczka wzorzysta gniazduje w chłodnych, szybko płynących strumieniach Ameryki Północnej. Spotkać ją można zarówno na północnym zachodzie, jak i północnym wschodzie kontynentu. Występuje także na Grenlandii, Islandii i we wschodniej Rosji. Gniazda zakłada w dobrze ukrytych miejscach na ziemi, zwykle w pobliżu strumieni. Preferuje obszary o silnym nurcie wody, gdzie występuje bystrze i spienione fale.
Ptaki odbywają krótkodystansowe migracje. Na zimę przenoszą się w pobliże skalistych wybrzeży Oceanu Atlantyckiego i Spokojnego, gdzie znajdują schronienie i pożywienie. W zachodniej Europie pojawiają się niezwykle rzadko. Zazwyczaj jako sporadyczni wędrowcy.
Populacja wschodnioamerykańska znajduje się w stanie regresu. Uznawana jest za zagrożoną. Wśród głównych czynników odpowiadających za spadek liczebności populacji wymienia się utratę siedlisk, zwłaszcza na skutek budowy elektrowni wodnych oraz śmiertelność spowodowaną wyciekami ropy naftowej w rejonach przybrzeżnych. Degradacja naturalnych miejsc lęgowych i zanieczyszczenie środowiska stanowią poważne zagrożenie dla przyszłości tego gatunku.
Kaczka wzorzysta – zachowanie i rozmnażanie
Kaczka wzorzysta zdobywa pokarm, nurkując i pływając pod wodą. Czasem żeruje także na powierzchni. Jej dieta składa się głównie z mięczaków, skorupiaków i owadów wodnych. Ściśle przylegające, gładkie pióra pozwalają ptakom skutecznie zatrzymywać powietrze. Zapewnia im to doskonałą izolację termiczną w zimnych wodach, w których żyją. Jednocześnie sprawia, że kamieniuszki są wyjątkowo wyporne. Po wynurzeniu odbijają się od powierzchni niczym korki.
Kaczka wzorzysta to gatunek monogamiczny. Podczas zimowego sezonu godowego ptaki tworzą wieloletnie pary. Samce rzadko uczestniczą w wychowywaniu potomstwa. Samice zazwyczaj odnajdują stałego partnera w drugim roku życia. Samce z kolei rzadko utrzymują trwałą relację przed ukończeniem czwartego roku. W sezonie godowym samce przybierają alternatywną, bardziej kontrastową szatę godową.
Zarówno samce, jak i samice aktywnie wybierają partnerów i bronią swoich relacji. Choć teoretycznie możliwe jest zerwanie więzi, dzieje się to niezwykle rzadko.
Status i ochrona
Kamieniuszka od 1988 roku klasyfikowana jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) jako gatunek najmniejszej troski (Least Concern, LC). Oznacza to, że nie jest zagrożona wyginięciem. Według szacunków organizacji Wetlands International liczebność światowej populacji w 2015 roku wynosiła od 190 do 380 tysięcy osobników. Globalny trend populacji oceniany jest jako wzrostowy. Sugeruje to, że gatunek nie znajduje się pod silną presją środowiskową.
W Polsce kaczka wzorzysta objęta jest ścisłą ochroną gatunkową.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Bóbr kanadyjski – bóbr amerykański
- Błotniak łąkowy – błotniak popielaty
- Krzyżodziób sosnowy
- Co na początku jadły ćmy
- Pustynia Pstra – cmentarzysko skamielin
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Harlequin_duck [dostęp: 20.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Nigel. Licencja: CC BY 2.0.
